Απρόσμενες αρχιτεκτονικές συναντήσεις

Εντούτοις, ακόμη και αυτή η εικόνα, ως ελάχιστο δείγμα (αρχιτεκτονικής) γραφής, ήταν αρκετή για να μου γεννηθεί η επιθυμία να δω το κτήριο από κοντά. Επιθυμία που έγινε εντονότερη όταν διάβασα στο συνοδευτικό κείμενο ότι αρχιτέκτονας του ήταν ο Μιχάλης Σουβατζίδης, για τον οποίο από πολλά χρόνια τρέφω μεγάλη εκτίμηση.

Εντέλει η επίσκεψη μου στο νέο μουσείο έγινε πριν λίγες ημέρες. Και μάλιστα υπό το κράτος μιας απορίας η οποία, στο μεγάλο διάστημα που είχε μεσολαβήσει από το αρχικό ρεπορτάζ της εφημερίδας, παρέμενε αναπάντητη στο μυαλό μου. Συγκεκριμένα είχε να κάνει με το ότι, πέραν της αρχικής (δημοσιογραφικής) αναφοράς, δεν ακολούθησε τόσο καιρό καμία άλλη για το συγκεκριμένο έργο. Και μάλιστα, από εκείνες τις (ειδικές περί την αρχιτεκτονική) γραφίδες ή φωνές ή ιστοσελίδες, που αδιαλείπτως μας ενημερώνουν ακόμη και για το -αρχιτεκτονικό- πέταγμα μιας μύγας!

(Μάλιστα, αυτή η παρατεταμένη συλλογική σιωπή ήταν ένας επιπλέον λόγος για να επισκεφθώ το συγκεκριμένο κτίριο του Σουβατζίδη. Καθώς έχω παρατηρήσει  τούτο το περίεργο: Ότι αυτή συχνά καλύπτει, όχι τις αρνητικές, αλλά τις θετικές εκφάνσεις του δημιουργικού έργου πολλών αρχιτεκτόνων (και όχι μόνο).

Δεν σκοπεύω στο κείμενο αυτό να προτρέξω, για να διατυπώσω ολοκληρωμένη κριτική ανάλυση του μουσείου, ελπίζοντας ταυτοχρόνως ότι αυτό -έστω και αργά- θα γίνει. Και μάλιστα στον κατάλληλο χώρο, με τον σωστό τρόπο και από πρόσωπα που θα αφιερώσουν γι' αυτό τον σκοπό τον χρόνο και την μεθοδευμένη ανάλυση που αρμόζει σε ένα τέτοιο αρχιτεκτόνημα. Ας έχουμε λοιπόν υπομονή.

Όσο για εμένα, θα προτιμήσω να περιορισθώ εδώ -σχεδόν αποκλειστικά- στην δυνατή εμπειρία της «πρώτης ματιάς» και στην -επίσης δυνατή- πρώτη αίσθηση που αυτή μου προκάλεσε στον λίγο χρόνο που εκ των πραγμάτων διέθετα για να τριγυρίσω το μουσείο.

Γνωρίζω βέβαια ότι οι «πρώτες ματιές» ενέχουν το στοιχείο τις αυθαιρεσίας και του υποκειμενισμού.

Από την άλλη μεριά όμως και η (θεοποιημένες σήμερα) «απολύτως αντικειμενικές» αναλύσεις μοιάζουν πολύ συχνά με άγευστο μεταλλαγμένο φαγητό, που όχι μόνο δεν σε χορταίνει, αλλά σου χαλάει και το στομάχι.

Πάντως, η συγκεκριμένη περίπτωση ήταν τέτοια που εμπιστεύτηκα την ματιά μου. Άλλωστε, κάτι σημαίνει ότι αυτή με οδήγησε να βγάλω χαρτί και μολύβι και (αυτομάτως, «στο όρθιο») να κάνω το πρόχειρο σκίτσο που συνοδεύει το κείμενο μου. Και όχι να πάρω (τσάκ- τσάκ) μια σειρά φωτογραφιών.

Αντίκρισα λοιπόν την πρώτη εικόνα του Μουσείου ενόσω το πλησίαζα από τα «χαμηλά» του  κεντρικού δρόμου προς τα «ψηλά», όπου είναι και η είσοδος του. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτή η εικόνα δεν ήταν για μένα ένα ευχάριστο «χάρμα οφθαλμών» ή «απαλό χάδι στην πλάτη». Αντιθέτως, μου προκάλεσε ένα «δυνατό σφίξιμο στο στομάχι»! Κάτι που -για παράδειγμα- μπορεί να νοιώσει κανείς όταν αντικρίζει ένα άγριο φυσικό τοπίο.

Να πω επίσης ότι αυτή η «σιωπηλή ένταση» -παρότι με τάραξε λίγο- περιέργως με ευχαρίστησε πολύ. Επιπλέον ήταν και μια προειδοποίηση ότι -υποδορίως- κάτι ιδιαίτερο και σοβαρό συνέβαινε εδώ. Και γι' αυτό, καλό θα ήταν να είμαι προσεκτικός και «εν εγρηγόρσει». Ώστε να μπορέσω να εντοπίσω και να αποκρυπτογραφήσω τα «σημάδια», τις «ενδείξεις», τους «κώδικες», τους «συμβολισμούς», μιας πολύ προσωπικής, νέας -ταυτοχρόνως και αρχαΐζουσας- ερμηνείας του «διαρκούς Ελληνικού Μοντέρνου».

Εδώ λοιπόν ήταν φανερή η ύπαρξη ενός αρχιτεκτονικού πλαισίου «αρχών». Και επομένως δεν είχε σημασία μόνο το τι είχε κάνει ο αρχιτέκτονας, αλλά και το τι δεν είχε κάνει. Ιδιαιτέρως στην σημερινή εποχή όπου «όλα γίνονται -και αρέσουν».

Έτσι όμως αιτιολογείται και το ότι, εκείνες τις πρώτες στιγμές, ούτε καν πέρασαν από τον νου μου έννοιες και όροι  του συρμού, όπως : «ωραίο», ενδιαφέρον», «παλαιό», «νέο», «πρωτότυπο» κ.λ.π. Αντιθέτως, αισθάνθηκα ότι αυτό το αρχιτεκτόνημα αντανακλούσε μια αίσθηση του «αρχέγονου διαρκούς». Δηλαδή, του «διαρκούς» που -μυστηριωδώς- διατρέχει τον χρόνο σε όλο του το φάσμα και καθιστά κάποιες ειδικές αρχιτεκτονικές συνεχώς επίκαιρες, συνεχώς νέες, παρά τα κακοπαθήματα τους.

Αισθάνθηκα το χθόνιο σημάδι αυτού του κτιρίου, το στέρεο πάτημα του πάνω στη γη (σαν να γεννιόταν από αυτήν) καθώς και τα -επίσης γήινα- αδρά υλικά κατασκευής του : Τοίχοι από τσιμεντόλιθους στην φυσική απόχρωση του χώματος (ένα χαρακτηριστικό ιδίωμα του συγκεκριμένου αρχιτέκτονα). Φέρων οργανισμός από ανεπίχρηστο, άβαφο σκυρόδεμα, με τοπικές επεξεργασίες «ντεσλίδικου». Απλές σιδηρές διατομές στο χρώμα της σκουριάς για τα φέροντα στοιχεία των περιμετρικών στεγάστρων των υπαίθριων χώρων, σε αντιστικτική σχέση με τις εξωχές και εσωχές της κτηριακής μάζας. Ένα παιχνίδι μετατοπίσεων της,  από το προσκήνιο των όψεων (και το φώς) προς το βάθος τους (και την σκιά).

Όλα αυτά μαζί, πιστεύω ότι συγκροτούν την αρχιτεκτονική «Ιδέα» ως ορθολογική, αλλά και μεταφυσική οντότητα. Ιδέα που εδώ κορυφώνεται δραματικά με την ένταξη στη σύνθεση, του εμβληματικού διατηρητέου μεσαιωνικού «πύργου» (από χονδρολαξευμένους ογκόλυθους) ως το συμβολικό «κέντρο αναφοράς» της. Και μάλιστα, ακριβώς εκεί που χτύπα η καρδιά της, δηλαδή στην εσωτερική αυλή με τις περιμετρικές στοές.

Τέλος, διέκρινα, στον εξωτερικό και κυρίως στον άρτιο -όσον αφορά την συνθετική δομική του διάρθρωση- εσωτερικό χώρο, τον αγώνα του αρχιτέκτονα να αντιμάχεται συνεχώς και όπου χρειαζόταν  (πότε κερδίζοντας και πότε -αναγκαστικά- χάνοντας το «παιχνίδι» της ορθής υλοποίησης του έργου του) τις ποικίλες δυνάμεις του «κακού». Αυτές που έχουν ως μοναδικό σκοπό τους να στρεβλώνουν τις δημιουργικές ιδέες. Και πιο ειδικά, να εμποδίζουν την ελληνική -κυρίως δημόσια- αρχιτεκτονική να βρει τον δρόμο της.

Να όμως, που το «καλό- καγαθό» κάποιες φορές βρίσκεται ξάφνου μπροστά σου. Ώστε, εκεί που περπατάς αμέριμνος, να αναφωνείς με έκπληξη: «Για δες, αυτό ευτυχώς τους ξέφυγε»....

Τάσος Μπίρης
Αθήνα 10-10-2016