Δημήτρης Φατούρος: Ο κόσμος αλλάζει δύσκολα ή στραβώνει

Του Κώστα Μαρίνου (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ)

Φεύγεις πιο πλούσιος μετά από κάθε συζήτηση με τον Δημήτρη Φατούρο. Γενναιόδωρος, μοιράζεται με τον συνομιλητή του ιδέες, γνώσεις, εικόνες που μάζεψε στη διαδρομή του. Όλα αυτά τα μοιράζεται και με τους επισκέπτες των δύο εκθέσεων που λειτουργούν παράλληλα στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών.
"Φατούρος" είναι ο τίτλος της πρώτης έκθεσης και της δεύτερης "Δημήτρης Α. Φατούρος. Κατοικία Καζάζη στο Πανόραμα 1962-64 και 1973/ Θεσσαλονίκη. Επιλογές εσωτερικής επίπλωσης".
Ο Δημήτρης Φατούρος έχει σχεδιάσει μερικά από τα σημαντικότερα κτίρια που αντανακλούν το ένα ή τα πολλά πρόσωπα που αναζητούσε η σύγχρονη Ελλάδα. Επιπλέον έχει ζωγραφίσει, έχει σχεδιάσει και έχει γράψει νηφάλια αλλά και μαχητικά κείμενα, εκφράζοντας τις απόψεις του για το σήμερα και το αύριο του τόπου. Πάνω απ' όλα όμως είναι δάσκαλος. Όχι μόνο γιατί είδε απέναντί του στα αμφιθέατρα της σχολής να κάθονται γενιές και γενιές νέων που έμαθαν κοντά του τις αλήθειες της αρχιτεκτονικής. Αλλά είναι δάσκαλος και γιατί στους εκτός πανεπιστημιακών σχολών δίδαξε ήθος και άποψη αισθητική.

Μεγαλειώδες έργο
Ένας άλλος ωραίος χαρακτηρισμός που του έδωσε φίλη του είναι "κιμπάρης". Ωραία λέξη για το παιδί που ξεκίνησε από τα χωριά της ορεινής Αρκαδίας για να φθάσει στην Αθήνα, όπου στο Μετσόβιο έγινε μαθητής αρχικά και συνομιλητής στη συνέχεια δασκάλων όπως ο Πικιώνης και ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας. Από εκεί ξεκίνησαν όλα, και οι σταθμοί αυτής της διαδρομής παρουσιάζονται στη διπλή έκθεση του Τελλογλείου. Τους θυμήθηκε και ο Φατούρος ανατρέχοντας σε αρχεία ξεχασμένα, όταν μαζί με τους επιμελητές προετοίμαζε την έκθεση για το αρχιτεκτονικό του έργο, η οποία είχε παρουσιαστεί το φθινόπωρο του 2009 στο Μουσείο Μπενάκη της Αθήνας.
"Και δεν ήταν μόνο το κτισμένο έργο. Βρήκα σημειώσεις, σκίτσα, προετοιμασίες, πράγματα που είχα αφήσει για να κάνω κάτι άλλο. Και εντόπισα συνάφειες που δεν τις είχα βέβαιες πριν από 30-40 χρόνια, διότι μην ξεχνάτε ότι το δίπλωμα από το Μετσόβιο το πήρα το 1952, έτη συναπτά 58! Βρήκα και τις σημειώσεις για τα βιβλία, για συζητήσεις θεωρητικές, θυμήθηκα και το εκπαιδευτικό έργο, μεγαλειώδες κομμάτι αυτό".
Ο χαρακτηρισμός του περί μεγαλειώδους δεν είναι καθόλου υπερβολικός. Αυτό το κομμάτι, το εκπαιδευτικό, μπορεί να άρχισε από την Αθήνα όταν υπηρέτησε ως επιμελητής στο Μετσόβιο, αλλά άνθησε στη Θεσσαλονίκη.

Πόλη των... θαυμάτων
Η Θεσσαλονίκη του χθες είναι τελείως διαφορετική από τη σημερινή πόλη. "Είχε τότε, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, 200.000-250.000 κατοίκους, αλλά υπήρχε ενθουσιασμός και η βεβαιότητα ότι μπορούν να γίνουν θαύματα. Ήταν ωραία πόλη η Θεσσαλονίκη".
Την είχε γνωρίσει και νωρίτερα. Θυμάται τώρα ο Δημήτρης Φατούρος τα ταξίδια που είχε κάνει με τον Πικιώνη για να μελετήσουν τη λαϊκή αρχιτεκτονική. Ένα από αυτά τους έφερε στη συνοικία της Αγίας Φωτεινής να μένουν σε ένα προσφυγικό σπίτι.
"Ήταν το '52. Μόλις είχα πάρει το πτυχίο μου. Το σπίτι είχε πάτωμα από πατημένο χώμα. Θυμάμαι ακόμη τις ολονύχτιες συζητήσεις που κάναμε. Τον Πικιώνη τον απασχολούσαν πολύ τα αυθαίρετα που είχαν γίνει στους προσφυγικούς συνοικισμούς, μια αρχιτεκτονική που ήταν ένα είδος κολάζ, κάτι που αποτελεί και σήμερα μια πηγή της τελείως νεοτερικής αρχιτεκτονικής".
Τότε γνωρίζει και τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη, ο οποίος θα τον βοηθήσει να κάνει τα πρώτα βήματα ανακάλυψης του προσώπου της Θεσσαλονίκης. Και όταν πλέον εγκαθίσταται εδώ, ως καθηγητής στη νέα τότε αρχιτεκτονική σχολή, θα συναντηθεί και με τόσους άλλους. Από τον Σαββίδη ως τον Ζάννα και τον Μορίς Σαλτιέλ, μια παρέα φωτισμένων ανθρώπων που στάθηκαν συνοδοιπόροι του σε μια δύσκολη για την Ελλάδα εποχή.
"Μα δεν συγκρίνεται η εποχή του '50 και του '60 με το σήμερα", λέει ο Δημήτρης Φατούρος. "Η Ελλάδα από το 1936 μέχρι τη μεταπολίτευση έζησε σε αρνητικές συνθήκες με διαφορετικές εντάσεις. Μπορεί στη δεκαετία του '60 να υπήρχε μια άνθηση, αλλά μην ξεχνάμε πως συγχρόνως έπρεπε να πάρεις πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων, πως είχαμε στρατοδικεία ως το 1952, πως ίσχυαν τα έκτατα μέτρα. Ήταν μια εποχή που ζούμε τον αντίκτυπό της σήμερα, ανάλογα με το πώς ο καθένας κάνει την ανάλυσή του. Ζωντανεύουν εκείνα τα φαντάσματα που είναι αποθηκευμένα μέσα μας και κυκλοφορούν είτε με κείμενα, είτε με φοβίες και πράξεις".

"Έκανα και λάθη..."
Με έδρα τη Θεσσαλονίκη διδάσκει, γράφει και κτίζει. Δεν έχει σημασία η απαρίθμηση των έργων του. Είναι πολλά και τα δημόσια και τα ιδιωτικά.
Μια εικόνα της δουλειάς του Δημήτρη Φατούρου για έναν ιδιώτη είναι η έκθεση για την οικία Καζάζη στο Πανόραμα, που έγινε με τη συμβολή του Μουσείου Design της Θεσσαλονίκης.
"Έκανα και πάμπολλα λάθη κι αυτό με στενοχωρεί" λέει χαμογελώντας. Είδε τα σχέδιά του να υλοποιούνται αλλά και να διαψεύδονται κάποιες ελπίδες του. Ελπίζει όμως...
"Η Θεσσαλονίκη ήταν τότε μια μικρότερη πόλη αλλά με μεγάλη δυναμική. Όταν άρχισαν οι συζητήσεις για την Εγνατία οδό, και ήμουν πρόεδρός της τότε, πίστευα πως θα αλλάξει τη Βόρεια Ελλάδα, όσες δυσκολίες κι αν υπάρχουν. Ομολογώ περίμενα ότι τα αποτελέσματα θα ήταν πιο γρήγορα. Ο κόσμος όμως αλλάζει δύσκολα ή στραβώνει...".