ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΜΑΤΙΕΣ
Το νέο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης, έργο των αρχιτεκτόνων Τάσου και Δημήτρη Μπίρη -καθηγητών ΕΜΠ- Αθανασίας Δημοπούλου, Καλλιρόης Σαΐτη, Γιώργου Σταθόπουλου και Κατερίνας Χριστοδουλέα, επιτέλους ολοκληρώθηκε.
Είναι η ώρα για μια κριτική αποτίμηση της αρχιτεκτονικής του χωρίς βιασύνες και υποθέσεις για το τι ακριβώς κρυβόταν τόσο καιρό πίσω από τις λαμαρίνες του εργοταξίου.
Κατηφορίζοντας πρόσφατα την οδό 3ης Σεπτεμβρίου, ανάμεσα από το Βυζαντινό και το Αρχαιολογικό Μουσείο, με κατεύθυνση προς τη θάλασσα, συνάντησα αριστερά μου την κύρια μακριά πτέρυγα του νέου Δημαρχείου, ενός κτιρίου όχι ερμητικά κλειστού, αλλά με εμφανή τα μέρη που το συγκροτούν.
Οι κολόνες σε ρυθμική διάταξη, που τονίζουν τη γραμμικότητα της πτέρυγας, η μεταλλική αναρτημένη κατασκευή ηλιοπροστασίας, τα σαφή πλευρικά όρια και η οριζόντια κορυφογραμμή στοιχειοθετούν με την πρώτη ματιά το αλφαβητάρι μιας αρχιτεκτονικής που δεν κρύβει τον εαυτό της, αλλά αντίθετα αποκαλύπτει ώς και τα μύχια της υπόστασής της.
Στην αρχή της πτέρυγας ξεκινά ένα ευρύχωρο θελκτικό σκιερό πέρασμα, που ευνοεί τον ελεύθερο ανυποψίαστο περιπατητή να εισέλθει για να ανακαλύψει έκπληκτος ένα εσωτερικό προστατευμένο αίθριο. Μέσω στρατηγικά επιλεγμένων διαμπεροτήτων ανοίγονται απρόσκοπτες προσπελάσεις, που εισάγουν στην καρδιά του κτιρίου αποσπασματικές καθημερινές εικόνες της πόλης: τον θαλάσσιο ορίζοντα, το γειτονικό άλσος, τις γύρω πολυκατοικίες, τη νότια περιοχή του Βυζαντινού Μουσείου.
Εδώ κάπου εντοπίζεται το ιδεολογικό κέντρο που γεννά αυτή τη δημόσια αρχιτεκτονική: το νέο Δημαρχείο, ένα κατ' εξοχήν δημόσιο κτίριο, με έντονο πολιτικό χαρακτήρα, δεν εμμένει στην ασφάλεια και την κυριαρχία του, ως περίοπτο κτίριο-αντικείμενο. Αντίθετα, γεννιέται μέσα από την έντονη διαλεκτική με την πόλη αποτελώντας ζωντανό κομμάτι της, φυσικό υποδοχέα συλλογικών δραστηριοτήτων.
Σ' ένα αίθριο, που περιβάλλεται από την αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου, την αίθουσα συναθροίσεων και το κεντρικό χολ, με τις απέριττες ψηλές εξωτερικές επιφάνειες, τοποθετημένες στο χνάρι μιας αισθαντικής γεωμετρίας, αναφύεται αντί ενός απροσδιόριστου -άρα και εξουσιαστικού δέους- η ιερότητα. Δηλαδή, το απαραβίαστο της συμμετοχικής δράσης, της δικαιωματικής διεκδίκησης του δημότη σε ένα αρχιτεκτονικό περιβάλλον με χωρική ένταση, που προορίζεται πρωτίστως για τον ίδιο.
Φυσική προέκταση του αιθρίου αποτελεί το χολ του Δημαρχείου: Ενας υποφωτισμένος προστατευμένος κεντρικός κοινωνικός πυρήνας, που με το χωρικό του εύρος δύναται κάλλιστα να φιλοξενεί, εκτός από υπηρεσίες του δήμου, πολιτιστικές, πολιτικές δραστηριότητες και συναθροίσεις των πολιτών. Εδώ, δημιουργήθηκε ένας μοναδικός για τον τόπο δημόσιος εσωτερικός πυρήνας. Με τη χρήση των πρωτογενών δομικών μελών -και μόνον αυτών- που φέρουν τα αποτυπώματα θαυμαστής δουλειάς μαστόρων, συγκροτείται ένας αρχιτεκτονικός χώρος, δραματικά αφαιρετικός, αξιοζήλευτης αλλά και ερμηνεύσιμης πλαστικότητας και γεωμετρίας.
Παρ' όλα τα χαρακτηριστικά ενός προσωπικού ιδιώματος, με εφόδιο το κοινό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο και τη χρήση αδρών, γήινων υλικών, όπως είναι το γυμνό beton (τα «παλιοτσιμέντα» για τους αδαείς), ο χώρος αυτός εξακολουθεί να διδάσκει τη σαφήνεια, την υπομονετική διερεύνηση της δομής, την αφαίρεση του περιττού, τις δυνατότητες του υλικού και εν τέλει την ποίηση.
Το νέο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης αποτελεί μέρος μιας ιστορικής συνέχειας ελληνικού μοντερνισμού. Είναι απόγονος της αρχιτεκτονικής των κτιρίων του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, του Αρχαιολογικού Μουσείου. Είναι διαλεκτικός συνομιλητής του Βυζαντινού Μουσείου, με ένα δικό του ιδιόμορφο τρόπο που δεν έχει ίσως ακόμα κατανοηθεί από το ευρύ κοινό. Στοιχεία αυτής της θετικής σχέσης διακρίνονται στην πλούσια υλικότητα των δύο κτιρίων, αλλά και στην πανοραμική θέαση του μουσείου από το σύνολο του εσωτερικού χώρου της κεντρικής πτέρυγας του Δημαρχείου.
Αυτή η ιστορική συνέχεια έχει βαθιά ρίζα και μέλλον. Δεν σβήνεται εύκολα και ας τραυματίζεται. Ετσι ώστε να μη μας ισοπεδώσουν παντελώς τα εφησυχασμένα στερεότυπα αιτήματα για πλαστές κεραμοσκεπές στα ορεινά, λευκό και γαλάζιο στα νησιωτικά, «ελληνοπρεπή» μαρμάρινα παγόβουνα και ουρανοκατέβατα «concepts» στα καίρια σημεία του δημόσιου χώρου.
Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
Αρχιτέκτων, λέκτορας του Τμήματος Αρχιτεκτόνων, ΔΠΘ
Δημοσιεύτηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
