Η ελληνική συμμετοχή στην 14η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής

Ως συνήθως, η ενεργοποίηση του μηχανισμού από πλευράς Υπουργείου έγινε και εφέτος με μεγάλη καθυστέρηση, σαν να είναι η ελληνική συμμετοχή στην Μπιενάλε μια διαδικασία που πρέπει να διεκπεραιωθεί αναγκαστικά αλλά με τη λιγότερη δυνατή φροντίδα. Πριν ακόμη οριστικοποιηθεί στην Ελλάδα η επιλογή της πρότασης (Φεβρουάριος 2014) άλλες χώρες κοινοποιούσαν ήδη με ηλεκτρονικά μηνύματα το περιεχόμενο της δικής τους συμμετοχής με λεπτομερή δελτία Τύπου. Αυτό γίνεται κάθε χρονιά, και δεν εννοούμε να μαθαίνουμε από τα λάθη και τις κακές μας συνήθειες. Ας σημειωθεί ότι, όπως επισήμανε και ο Ρεμ Κούλχας, φέτος η Μπιενάλε (και οι εθνικές συμμετοχές) προετοιμάστηκαν με χρονικό περιθώριο ενός και μισού χρόνου.

Η τουριστική μας υποδομή αποτέλεσε διαχρονικά ένα πρώτης τάξεως πεδίο ανάπτυξης αυτού που αποκλήθηκε «ελληνικός μοντερνισμός» ιδίως στην περίοδο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά συνέπεια, η ιδέα της φετινής ελληνικής συμμετοχής ήταν καλή -επίτροπος Γιάννης Αίσωπος- και κυρίως ερχόταν στην κατάλληλη στιγμή, μια στιγμή ευνοϊκή όχι μόνο για τον ελληνικό τουρισμό αλλά και για το γεγονός ότι έχουμε αρχίσει να γινόμαστε λίγο πιο συμπαθείς διεθνώς, μιας και δείχνουμε να «εκτίνουμε την ποινή» της κρίσης με αξιοπρέπεια και σοβαρότητα, για κάποιους με ηρωισμό. Τούτο φυσικά δεν σημαίνει ότι το νεοβυζαντινό κτίριό μας στους Κήπους της Μπιενάλε θα έπρεπε να μετατραπεί σε «τουριστικό περίπτερο». Συνέβη όμως;

Βενετία 2014. Το ελληνικό περίπτερο. Φωτογραφία Andrea Avezzù

Μετά τη διανομή διαφημιστικών εντύπων του ΕΟΤ στον μικρό στεγασμένο χώρο της εισόδου (!), η πρώτη εντύπωση έχει να κάνει με τη γενική θέαση του εσωτερικού του περιπτέρου, όπου κανείς βρίσκεται μπροστά σε έναν κλειστοφοβικό χαμηλοτάβανο χώρο (γιατί άραγε;) ξενοδοχειακής αισθητικής, με λακαρισμένη ψευδοροφή και χωνευτά φωτιστικά (και τούτο σε ένα περιβάλλον όπως αυτό της Μπιενάλε, απόλυτα ανταγωνιστικό και ευρηματικό, ακόμη και από την άποψη της εκθεσιακής σκηνοθεσίας). Το ελληνικό περίπτερο του 1934 έχει αποτελέσει παραδοσιακά αντικείμενο κριτικής, ο παλιομοδίτικος εκλεκτικισμός του ωστόσο έχει ένα ήθος, ενώ ο εσωτερικός ψηλοτάβανος χώρος του παραμένει ευέλικτος και κυρίως αναπνέει παίρνοντας ενδεχομένως φως από τη διάφανη μεταλλική οροφή. Φέτος το περίπτερο οργανώθηκε με μια πρωτοφανή εκθεσιακή πυκνότητα, με περιμετρικές φωτογραφίες «ιστορικών επεισοδίων» της ελληνικής μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής στον τομέα του τουρισμού: μια αφηγηματική ταπετσαρία που έκανε δυσχερή την κατανόηση των έργων (πόσο μάλλον στους ξένους επισκέπτες που δεν τα γνωρίζουν) και με αυτόν τον τρόπο αποδυνάμωνε το οποιοδήποτε μήνυμα αυτού του ομοιόμορφου εικονογραφικού πληθωρισμού. Στην κάτω λωρίδα αναπτύσσονταν περιμετρικά εικόνες γνωστών Ελλήνων φωτογράφων από το ελληνικό τοπίο, που αποτέλεσε ας πούμε διαχρονικά τη «βάση» αναφοράς για την ανάπτυξη της ελληνικής τουριστικής αρχιτεκτονικής. Καλή η πρόθεση, ακατανόητη ωστόσο η εκθεσιακή της μετάφραση.

Στον χώρο του περιπτέρου παρουσιάστηκε, αντίθετα, στα γνωστά βάθρα -πάντα τα ίδια χρησιμοποιούμε;- μια σειρά από μακέτες μελετών νέων τουριστικών υποδομών που παραγγέλθηκαν ειδικά για την περίσταση. Προκύπτει εδώ το ερώτημα αν είναι πάντα σκόπιμο να μετατρέπουμε κάθε ευκαιρία προβολής της αρχιτεκτονικής σε βολικό workshop, αναζητώντας τη μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση: είναι αμφίβολο αν έτσι επιτυγχάνεται μια πραγματική διερεύνηση του θέματος που να διεκδικεί εκθεσιακά εύσημα εθνικής συμμετοχής.

Τελικά, μια εθνική συμμετοχή η φετινή «ελαστική» και χωρίς χαρακτήρα, όπου το επιτυχημένο αρχικό κριτικό αξίωμα απώλεσε τον προσανατολισμό και δεν έτυχε μιας ευρηματικής επεξεργασίας με μήνυμα κατανοητό και για εμάς και για το διεθνές κοινό, που είναι και ο βασικός μας στόχος. Για άλλη μια φορά είδαμε στην έκθεση το «όλα μέσα, όλοι μέσα», μια γνωστή παθολογία των ελληνικών συμμετοχών που συνοψίζεται πλαστικά και στον ογκωδέστατο κατάλογο της έκθεσης 562 σελίδων, όσες ακριβώς και οι σελίδες του επίσημου γενικού Καταλόγου της Μπιενάλε...

Ανδρέας Γιακουμακάτος

Υ.γ.: Είναι πια καιρός, αποφεύγοντας λάθος στοχεύσεις, να δημιουργήσουμε στο μέλλον τις προϋποθέσεις για μια διεθνή παρουσία της αρχιτεκτονικής μας με περισσότερες, πιο βάσιμες φιλοδοξίες και απαιτήσεις. Είναι βέβαιο ότι το στοίχημα δεν είναι απλό, το ίδιο ισχύει όμως για όλους. Θα ήταν επίσης καλό, στις επόμενες Μπιενάλε, μέλη της τριμελούς κριτικής επιτροπής που επέλεξαν την πρόταση για τη Βενετία να μην εμφανίζονται στη συνέχεια ως με διάφορους τρόπους συμμετέχοντες στην έκθεση που πάει στη Βενετία. Διαφορετικά, πώς θα το γράψουν στο βιογραφικό τους;