Η προοπτική του αστικού περιβάλλοντος

Η Ελλάδα είναι μια χώρα η οποία παρουσιάζει σπουδαία ιδιαιτερότητα όσον αφορά το φυσικό τοπίο της. Αυτό είναι παγκοσμίως γνωστό λόγω των "καλοκαιρινών" τοπίων, δηλαδή τα νησιά και τις παραθαλάσσιες περιοχές οι οποίες είναι τόπος προορισμού για επισκέπτες απ’ όλο τον κόσμο. Διακατέχει την πρωτιά από άποψη φυσικού κάλους ακόμα και από όλες τις υπόλοιπες χώρες της λεκάνης της Μεσογείου, καθώς μόνο στο Αιγαίο συναντά κανείς συσσωρευμένη την ομορφιά και την ποικιλότητα που προσφέρουν τα νησιά των Κυκλάδων και τα ηφαιστειογενή τοπία της Θήρας. Τα τελευταία ενέπνευσαν σπουδαίους καλλιτέχνες όπως οι γλύπτες Barbara Hepworth και Henry Moore να δημιουργήσουν έργα παγκοσμίου φήμης.
Φυσικά εδώ πρέπει να προσθέσουμε και την πολιτιστική ταυτότητα και κληρονομιά αφού η ανθρώπινη επίδραση και δραστηριότητα μέσα στο χρόνο είναι αναπόσπαστα κομμάτια του τοπίου.
Εκτός όμως από το ηλιόλουστο καλοκαίρι και τις παραλίες που είναι ευρέως γνωστά, η χώρα μας παρουσιάζει την ίδια μεγάλη αξία και στην ενδοχώρα, και κυρίως στους ορεινούς όγκους. Και όταν μιλάμε για αξία του τοπίου εννοούμε τόσο την αιθητική όσο –κυρίως- την περιβαλλοντική.

Η Ήπειρος είναι ίσως το ιδανικό παράδειγμα που μπορούμε να επικαλεστούμε για να εξετάσουμε αυτό το αξιόλογο φυσικό περιβάλλον. Εστιάζοντας περισσότερο, μπορούμε να εξετάσουμε την ευρύτερη περιοχή των Ιωαννίνων.
Το τοπίο αυτό, δηλαδή η πόλη, η λίμνη και τα βουνά που την περιβάλλουν είναι σπάνιας ομορφιάς και αξίας. Και αυτό το διαπιστώνει κανείς – μάλλον το συνειδητοποιεί- αφού ταξιδέψει στο εξωτερικό – όπως ο γράφων.
Λέγοντας αυτό δεν έχουμε βέβαια καμία να διάθεση να "μονοπωλήσουμε" την ομορφιά του τοπίου ή να επικαλεστούμε –με αδαείς νεοελληνικές κορώνες- ότι μόνο εμείς έχουμε αξιόλογο περιβάλλον. Αντιθέτως, η σύγκριση με άλλες χώρες γίνεται για να καταδείξουμε ακριβώς το πόσο υστερούμε στο να αναδεικνύουμε το φυσικό κάλος του περιβάλλοντος. Υστερούμε στο να διαβλέπουμε αυτό που οι Δυτικοευρωπαίοι συνηθίζουν να περιγράφουν στη γλώσσα του σχεδιασμού του τοπίου ως "χαμένη ευκαιρία". Δηλαδή την ευκαιρία για δημιουργία.
Πως λοιπόν αναδεικνύουμε το τοπίο; Πως αποθέτουμε φόρο τιμής στο περιβάλλον;
Κατ΄αρχάς βέβαια προστατεύοντας τους φυσικούς πόρους του. Όμως εδώ δεν θα αναλύσουμε θέματα που έχουν να κάνουν καθαρά με τη διατήρηση του περιβάλλοντος δηλαδή ατμοσφαιρική ρύπανση, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, απόβλητα κλπ. Αν και αυτό είναι θέμα παιδείας και νοοτροπίας κυρίως, εναποθέτουμε τις ελπίδες μας στην κοινοτική νομοθεσία. Αυτό βέβαια δεν αρκεί, διότι για το σύγχρονο ελληνικό κράτος αποδεικνύεται ημίμετρο και μάλιστα καθυστερημένο. Εξελίσσεται με διαφορά φάσης.
Στο ερώτημα λοιπόν πως αναδεικνύουμε το τοπίο η έτερη απάντηση είναι ο σωστός και θετικός σχεδιασμός του δομημένου περιβάλλοντος. Ο σχεδιασμός αυτός επιτυγχάνεται με την επιστήμη της Αρχιτεκτονικής Τοπίου (ή Σχεδιασμού Τοπίου) σε συνδυασμό βέβαια με τις επιστήμες της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας. Με την αρχιτεκτονική τοπίου εμβαθύνουμε στο περιβάλλον για να αναδείξουμε την ταυτότητά του με συλλογισμούς, δημιουργικές ενέργειες, σχεδιαστικές τάσεις και έργα ως προς τον προϋπάρχοντα χώρο.
Εδώ δεν πρέπει να συγχέουμε τον όρο της αρχιτεκτονικής τοπίου με τη σχέση που υπάρχει με τα μικρής κλίμακας έργα, όπως ένας ιδιωτικός κήπος. Πρόκειται για μια πολυσύνθετη επιστήμη και τέχνη η οποία περιλαμβάνει την ανάλυση, το σχεδιασμό και τη διαμόρφωση, τη διαχείρηση, τη συντήρηση και την αποκατάσταση φυσικών και ανθρωπογενών τοπίων.
Στις περισσότερες πόλεις του κόσμου (πρώτα στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α. αλλά και στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις των εύρωστων χωρών της Ασίας) ο αστικός σχεδιασμός στηρίζεται στην αρχή της "πράσινης αλυσίδας" ή αλλιώς "δικτύων πρασίνου". Ο σχεδιασμός των κοινόχρηστων χώρων (πάρκα, πλατείες κλπ) γίνεται έτσι ώστε να συνδέονται μεταξύ τους σε μικρές αποστάσεις. Η σύνδεσή τους γίνεται με "πράσινους διαδρόμους", δηλαδή με άξονες οι οποίοι έχουν επίσης κοινόχρηστο χαρακτήρα (πεζόδρομοι, ποδηλατόδρομοι κλπ).

 Έτσι δημιουργούνται χώροι πρασίνου ομοιόμορφα σε όλο τον αστικό ιστό οι οποίοι είναι εύκολα προσβάσιμοι και ο γενικός αστικός σχεδιασμός αναβαθμίζεται. Αυτό σημαίνει ότι αναβαθμίζεται η ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος και η ποιότητα ζωής του κατοίκου. Όχι μόνο αισθητικά, αλλά και από περιβαλλοντική άποψη διότι ο σωστός σχεδιασμός είναι αειφόρος. Η προσφορά της αρχιτεκτονικής τοπίου έγκειται στο ότι η επιστήμη αυτή είναι άμεσα συνυφασμένη με τη βιοκληματική. Παρεμβαίνουμε μελετημένα ώστε να μεταβούμε από το "τσιμεντοποιημένο" τοπίο σε αυτό που ελαχιστοποιεί τις δυσμενείς επιπτώσεις τόσο στο ευρύ περιβάλλον όσο και στην ίδια την πόλη (τελευταίο σύγχρονο στοιχείο: οι οροφόκηποι, με σπουδαίες επιπτώσεις αποκατάστασης της ατμόσφαιρας). 
Αυτή η αρχή θα μπορούσε να εφαρμοστεί στην πόλη των Ιωαννίνων. Έχουν γίνει κάποια θετικά βήματα όπως ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών το 2004 με θέμα την ενοποίηση των κοινόχρηστων χώρων, και το γεγονός ότι ακούμε για το σχεδιασμό πεζής κυκλοφορίας κατά μήκος όλης της λιμνογραμμής. Όμως – όπως έχει αποδειχθεί πολλές φορές- σ΄αυτή τη χώρα η θεωρία διαφέρει και απέχει πάρα πολύ από την πραγματικότητα.

Πρέπει επιτέλους να γίνει σωστός σχεδιασμός και να εφαρμοστεί στην πράξη. Πρέπει να συμμετέχουν ενεργά φορείς οι οποίοι να αποτελούνται από επιστήμονες (φορέας διαχείρισης, περιβαλλοντολόγοι, αρχιτέκτονες τοπίου) και όχι εργολάβοι και Δήμοι με προϊστάμενο Υπηρεσίας Πρασίνου απόφοιτο των ΤΕΦΑΑ (το είδαμε και αυτό!!!).
Η πόλη των Ιωαννίνων έχει γίνει τόπος προορισμού. Παλαιότερα η τουριστική κίνηση περιοριζόταν σε περαστικούς ταξιδιώτες που κινούνταν από και προς το λιμάνι της Ηγουμενίτσας. Όμως τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί κατά πολύ η κίνηση λόγω της τουριστικής ανάπτυξης των ορεινών χωριών και της προσφοράς καταλύματος. Έρχονται και θαυμάζουν τη λίμνη, το Κάστρο και όλο το τοπίο με τα βουνά που το περιβάλλουν.

Φανταστείτε αυτή την πόλη με :
- δίκτυο χώρων πρασίνου οι οποίοι θα χρησιμοποιούνται και δεν θα είναι σε εγκατάλειψη και θα αποτελείται από
• τη νέα πλατεία
• το πάρκο Ηρώων
• το πάρκο Λιθαρίτσια
• το Κάστρο
• το Γιαννιώτικο Σαλόνι
• πεζόδρομο, ποδηλατόδρομο και καθιστικούς χώρους γύρω από τη λίμνη
• πράσινους διαδρόμους προς το βουνό
• νέο μητροπολιτικό πάρκο στο στρατόπεδο Βελισσάριος
- περισσότερους πεζόδρομους και μεγαλύτερα πεζοδρόμια
- λιγότερα αυτοκίνητα
- οροφόκηπους στις πολυκατοικίες
- τραμ
Και όλα αυτά σε συνδυασμό με το φυσικό – πολιτιστικό περιβάλλον της περιφέρειας (Δωδώνη, Μέτσοβο, Τζουμέρκα, Ζαγόρι, Κόνιτσα) δηλαδή αρχαιολογικοί χώροι, παραδοσιακοί οικισμοί, γεφύρια και το ανεπανάληπτο θαύμα της φύσης της Πίνδου.
Τότε θα μπορούσαμε να μιλάμε  - εμείς αλλά και όλοι οι επισκέπτες- για μια από τις ομορφότερες πόλεις και περιοχές της Ευρώπης και όχι για "χαμένες ευκαιρίες".

Δημήτρης Σγούρος
Αρχιτέκτων Τοπίου M.L.A.