Η προστασία της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς

Το 11^ο Συνέδριο του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων (Αθήνα, Μάρτιος 2011), ανάμεσα στα άλλα θέματά του, έδωσε την ευκαιρία να αναπτυχθεί ένας διάλογος και στο πάντα επίμαχο θέμα της προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και ειδικότερα στην Αρχιτεκτονική. Τον Μάϊο του 2002 είχε πραγματοποιηθεί στην Μυτιλήνη Συνέδριο [1] στο οποίο ανάμεσα στα άλλα θέματα αναλύθηκε και αυτό το πρόβλημα. Το άρθρο που ακολουθεί, στηρίζεται σε μεγάλο μέρος στην τότε Εισήγησή μου εκεί, έχει νεώτερα από τότε στοιχεία και κάνει αναφορές σε μεταγενέστερα εκφρασθείσες θέσεις από συναδέλφους, και φυσικά και στο Συνέδριο του ΣΑΔΑΣ που αναφέρθηκε [2]

1. πολυκατοικία στην Μυτιλήνη. η αποθέωση της κακογουστιάς, με την έγκριση βέβαια της ΕΠΑΕ, κάτι ανάμεσα σε Ντίσνεϋλανδ και τριτοκοσμικής εφαρμογής της θεωρίας της  «διδασκαλίας από την Παράδοση»!

1. Εισαγωγή - το πολιτικό πλαίσιο
Η προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς  είναι σημαντικός παράγοντας αντίστασης στην καπιταλιστική ισοπέδωση (και υποδούλωση) που επιχειρείται δεκαετίες τώρα, και που κορυφώνεται με την σημερινή έννοια της «παγκοσμιοποίησης». Δεν έχει καθόλου «εθνικιστική» βάση αυτό, και θα το δούμε στην συνέχεια, δεδομένου ότι εμείς ως πολιτισμό εννοούμε ό,τιδήποτε άνθησε στον τόπο αυτό, ελληνικό, οθωμανικό, φράγκικο, γενοβέζικο, βουλγάρικο. Είτε μας αρέσει είτε όχι, αυτό αποτελεί την ιστορία μας, και η ιστορία δεν επιδέχεται λογοκρισία, παρ' όλο που πολλοί προσπάθησαν να την επιβάλλουν, όπως η χούντα αλλά και όχι μόνον: «είναι τούρκικο, γκρεμίστε το γιά εθνικούς λόγους» (Παττακός, 1969, για το Βαλιδέ Τζαμί, πρώην φράγκικο -γοτθικού ρυθμού- Καθεδρικό Ναό του Ηρακλείου Κρήτης[3]), ή «είναι βουλγάρικο και συνεπώς ντροπή για την πόλη μας» (Νομάρχης Φλωρίνης 1978, για το Γυμνάσιο Φλωρίνης, σημαντικό κτήριο του 1912, τοπόσημο της Φλώρινας[4]), ή για το ιστορικό κτήριο κατοικίας του τούρκου διοικητή της Καλαμάτας (1994) όπου ο Δήμαρχος, χαρακτήρισε  όσους προσπάθησαν να σώσουν το κτήριο ότι είναι «επώνυμοι γραικύλοι, τουρκολάγνοι και αφιονισμένοι δερβίσηδες» [5]. Και εδώ ο αγράμματος εθναμύντωρ Δήμαρχος, όπως ο Παττακός, δεν ήξερε ότι το κτήριο κτίστηκε από έλληνα μηχανικό, τον Νικόλαο Κορφιωτάκη, και σ' αυτό έγινε η παράδοση της Καλαμάτας από τους Τούρκους στην Μεσσηνιακή Γερουσία το 1821[6], μ΄ άλλα λόγια ήταν Εθνικό Μνημείο Ιστορίας και Αρχιτεκτονικής.

Ο ξένος τρόπος ζωής, οι ξένες μορφές στην τέχνη, την διαβίωση, την γλώσσα, την καθημερινή ζωή, είναι μια από τις σημαντικές διόδους της ξένης κυριαρχίας[7], ή πιο σωστά της αποδοχής της, μιά και η ίδια η κυριαρχία βασίζεται σε καθαρά οικονομικά πλαίσια και βάσεις. Ξένες χώρες με κυρίαρχη θέση στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων που είχαν πλούσιο πολιτισμό, τον διατηρούν με κάθε τίμημα, και η προστασία και σεβασμός στο ιστορικό παρελθόν έχει γίνει συστατικό βίωμα της σημερινής τους πολιτικής, ακόμη και κυρίαρχες χώρες όπως οι ΗΠΑ που δεν είχαν δικό τους πολιτισμό και που είχαν μέσω συστηματικής γενοκτονίας καταστρέψει τους αυτόχθονες πολιτισμούς των ινδιάνων, προσπαθούν τώρα να διαφυλάξουν όσα υπολείμματα  του 19^ου αιώνα τους έχουν απομείνει. Συνέπεια αυτών είναι και η συνεχής προσπάθεια κάθε κατακτητή να κατεδαφίζει τα ιστορικά μνημεία των χωρών που καταλαμβάνει, όπως έκαναν στην αρχαιότητα και στο Βυζάντιο καταστρέφοντας τους ειδωλολατρικούς ναούς, και όπως έκανε ο Χίτλερ στην Πολωνία [8], και τόσοι άλλοι, όπως προσπάθησε να κάνει και η νυν Υπουργός Εθνικής Παιδείας (!) με την θέση της να επιβάλει την αγγλική γλώσσα ως επίσημο γλώσσα της χώρας μας...

 

2. Η στάση των αρμοδίων κρατικών αρχών. ΥΠΠΟ και ΥΠΕΧΩΔΕ
Το ελληνικό Δημόσιο, έχει θεσπίσει πλαίσια προστασίας της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς, σε συνάρτηση αρχικά με την προστασία των αρχαιοτήτων (αρχαιολογικός Νόμος 5351/1932 και ο Νόμος 1469/1950 ειδικά για κτήρια μεταγενέστερα του 1830 όπως διαμορφώθηκαν στον σήμερα ισχύοντα Αρχαιολογικό Νόμο 3028/2002) αλλά αργότερα δημιουργήθηκε ένα νομικό πλαίσιο πολυαρχίας σύμφωνα με το οποίο άλλα προστατεύονται από το ΥΠΕΧΩΔΕ, και άλλα από το ΥΠΠΟ, χωρίς σαφή διάκριση. Από την άλλη μεριά, αν και το ΥΠΠΟ έχει δώσει δείγματα κακοδιοίκησης και εξυπηρέτησης μεγάλων ή και μικρών (πολιτικής πελατείας) συμφερόντων σε βάρος των αρχαιολογικών χώρων[9], παληότερα για ξενοδοχειακές μονάδες επάνω σε αρχαιολογικούς χώρους στην Κρήτη, με πρόσφατα κορυφαία δείγματα τον Σχοινιά και το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, εν τούτοις η συνολική αποτίμηση της δράσης του κρίνεται καλύτερη, θα έλεγα πολύ καλύτερη, από εκείνη του ΥΠΕΧΩΔΕ, την οποία μόνον ως  καταστροφική και χυδαία και υπαγορευόμενη μόνον από τις εντολές των εργολάβων μπορώ να την χαρακτηρίσω.

Εδώ θα είναι χρήσιμο να ανοίξουμε μια παρένθεση για να γνωρίζουμε τις αντικρουόμενες κατά περίπτωση μεθόδους και πρακτικές του ΚΣΝΜ και του ΚΑΣ, υπενθυμίζοντας δυό-τρία παραδείγματα, από τις δεκάδες που υπάρχουν, όπως :

α. της με νομικά  παράνομες μεθοδεύσεις αποτροπή της προστασίας ήδη κηρυγμένου μνημείου, εν προκειμένω του σπιτιού που έμενε και συνέγραψε τα Απομνημονεύματά του ο Μακρυγιάννης στο Αργος το 1828 [10].

β. τον παραδοσιακό οικισμό της Στεμνίτσας όπου επιχειρήθηκε βάναυση παρέμβαση στην κεντρική της πλατεία, αλλοιώθηκε το εξωτερικό και το εσωτερικό προστατευομένου κτηρίου (Σχολείου του 1926), κατασκευάστηκε πάρκινγκ επάνω στον διαρρέοντα τον οικισμό χείμμαρο, επιχειρήθηκε αλλοίωση του  κτηρίου του Δημαρχείου (σχέδιο του του Αριστοτέλη Ζάχου) το οποίο το ΚΣΝΜ αρνήθηκε να κηρύξει διατηρητέο με την ταυτολογική αιτιολογία  ότι είχε υποστεί αλλοιώσεις κ.α. [11]

γ. τις μεθοδεύσεις για την κατασκευή κωπηλατοδρομίου κ.α. στον ιστορικό τόπο της Μάχης του Μαραθώνα όπου ούτε λίγο ούτε πολύ ο Υπουργός με το επιτελείο του κατασκεύασαν μια αναπόδεικτη «μελέτη» ότι η περιοχή του Μαραθώνα ήταν ...θάλασσα [12], (και η Μάχη του Μαραθώνα ...Ναυμαχία!!!)

δ. την καταστροφή ολόκληρης αρχαίας αθηναϊκής συνοικίας αλλά και βάρβαρη προσβολή του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης με το  γιγαντιαίο Νέο Μουσείο Ακρόπολης [13],

ε. την αυθαίρετη επαναφορά στο ΚΣΝΜ 11.10.01) το οποίο είχε κηρύξει διατηρητέο το αρχοντικό Ριζόπουλου στον Περισσό (21.7.01), στην νέα συνεδρίαση αποχαρακτηρίστηκε με το ίδιο σκεπτικό του Δημαρχείου Στεμνίτσας : «έχει υποστεί αλλοιώσεις...» [14], λογική με την οποία θα έπρεπε να είχαμε κατεδαφίσει και τον Παρθενώνα, μια και η Ακρόπολη το 1830 ήταν ολόκληρη πόλη, κατοικία της τουρκικής φρουράς!

 

3. Τα ισχύοντα νομικά πλαίσια
Για την προστασία υπάρχουν μερικά βασικά νομοθετήματα σε διεθνές επίπεδο, όπως η Σύμβαση της Γρανάδας, η οποία επικυρώθηκε και δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως με μόνον (!) επτά χρόνια  καθυστέρηση (Νόμος 2039/1992) αν και η χώρα μας την είχε υπογράψει από το 1985.

Γενικά το ΥΠΠΟ, έχει τις ακόλουθες δυνατότητες για ένα μεμονωμένο κτήριο: να το κηρύξει ολοκληρωτικά προστατευόμενο (εξωτερική μορφή, εσωτερικός χώρος, περιβάλλων χώρος), ή να κηρύξει μερικά από τα τρία αυτά. Φυσικά, κηρύσσει και οικισμούς ως παραδοσιακούς.

Το ΥΠΕΧΩΔΕ, ακολουθεί την παραπάνω διαδικασία αλλά όταν κηρύσσει ως διατηρητέους οικισμούς ή πολεοδομικά σύνολα, αρχίζουν τα προβλήματα. Στην πρώτη περίπτωση (κτηρίων) το πρόβλημα είναι αν θα κηρυχθεί ή όχι, ή αν θα «ξεχαστεί» ο περιβάλλων χώρος ή το εσωτερικό σε όφελος του ...εργολάβου. Τώρα όμως εδώ (σε οικισμούς) έχουμε να κάνουμε με μια ολόκληρη «φιλοσοφία» προστασίας, σαφώς αντίθετη τουλάχιστον με την Συνθήκη της Γρανάδας, φιλοσοφία η οποία έχει αναχθεί σε ψευδοεπιστήμη αιτιολόγησης κάθε είδους παρέμβασης σε προστατευόμενα κτήρια ή οικισμούς ή σύνολά τους. Εχομε έτσι τέσσερα προβληματικά σημεία:

- πρώτο, την αποδοχή ότι στον προστατευόμενο οικισμό μπορούμε να κάνουμε κατεδαφίσεις, προσθήκες ή ανοικοδομήσεις νέων κτηρίων

- δεύτερο ως συνέπεια του προηγούμενου, την θέσπιση όρων δόμησης για τον προστατευόμενο οικισμό ή σύνολο.

- τρίτο την θέσπιση λανθασμένων μορφολογικών όρων για τα κτήρια αυτά

- και τέλος, τέταρτο, την δυνατότητα μορφολόγησης της προσθήκης σε παραδοσιακό κτήριο, ή νέου κτηρίου μέσα σε προστατευόμενη περιοχή, με οποιαδήποτε μοντέρνα μορφή με τον νεφελώδη όρο της «συνύπαρξης του παληού με το νέο» και την δήθεν «αποφυγή της σκηνογραφίας». Ολη η κεντρική Ευρώπη, σέβεται την Ιστορία της και κανείς δεν είπε ότι κάνει «σκηνογραφία», εμείς όμως είμαστε οι έξυπνοι και προχωρημένοι θεωρητικά (σε όφελος των εργολάβων!)

Στα παραπάνω πλαίσια, τα διατάγματα προστασίας, ή δεν ορίζουν τίποτα, όπως το Διάταγμα για το ιστορικό κέντρο της Μυτιλήνης [15], ή ορίζουν γενικότητες άνευ αξίας, ή ακόμη ορίζουν ισοπεδωτικούς κανονισμούς που μπορεί να αφορούν έναν οικισμό αλλά όχι 250 μαζί (όπως για οικισμούς της Ελλάδας γενικά [16], ή γιά 40  οικισμούς της Αρκαδίας [17], ή όλης της Χίου, ανεξάρτητα από την διαφορετική μορφή π.χ. της πόλης της Χίου, των Μεστών, ή του Ανάβατου). Στο σημείο αυτό, έχουν γίνει παρατηρήσεις σε προηγούμενο άρθρο μου στο GreekArchitects [18].

Το χειρότερο είναι ότι (στα νεώτερα αυτά διατάγματα) μετά τις άχρηστες γενικότητες αφήνουν τα πάντα στην δικαιοδοσία των ΕΠΑΕ, ακόμη και την αυτήν την ίδια την...ανατροπή του Διατάγματος! Και είναι γνωστό ότι οι ΕΠΑΕ είναι από τα πλέον αποτυχημένα όργανα της Δημόσιας Διοίκησης, δρώντας σε πλαίσια τοπικών πελατειακών σχέσεων.

Στο σημείο αυτό, εφ' όσον έχουμε δεχθεί ότι η γνώση αποτελεί βασικό στοιχείο για την σωστή προστασία, θα πρέπει να σημειώσουμε την διδακτορική διατριβή της κ.Ιωάννας Σωτηρίου-Δωροβίνη [19] η οποία αναλύει ένα προς ένα τα αρχοντικά της Μυτιλήνης, ιστορικά, μορφολογικά, αρχιτεκτονικά με κάθε λεπτομέρεια, σχέδια και φωτογραφίες. Μια τέτοια μελέτη θα ώφειλε να είχε τυπωθεί και κυκλοφορήσει από τον Δήμο, και να χρησίμευε για οδηγός στους μελετητές, αν και θα τους ήταν ...εμπόδιο στην «ελευθερία της Σύνθεσης»....

Από δεκαετίες που αγωνιζόμαστε μαζί με ορισμένους συναδέλφους και άλλους ενεργούς πολίτες  και συλλογικούς φορείς έχουμε επισημάνει την εν Ελλάδι κατάσταση σε πλήθος υπομνημάτων και δημοσιεύσεων, με παραστάσεις στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων  του ΥΠΠΟΤ, με προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας και με οργάνωση Ημερίδας στην Σχολή Αρχιτεκτόνων (Οκτ. 2004) [20] αλλά η κατάσταση φοβάμαι ότι δεν βελτιώνεται, και πώς να βελτιωθεί όταν οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες είτε συνειδητά λόγω επαγγελματικών συμφερόντων είτε πεπλανημένοι λόγω άγνοιας και πλύσης εγκεφάλου από το ισχυρό επαγγελματικό κατεστημένο, είναι ουσιαστικά -παρ΄ όλες τις φραστικές διακηρύξεις τους, εναντίον της προστασίας;

Ας εξετάσουμε όλα τα ανωτέρω, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα - άλλωστε μιά εικόνα, αξίζει όσο χίλιες λέξεις!

 

4. Η αρχιτεκτονική κληρονομιά στην Ελλάδα μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα.

Τα παραδείγματα που παρουσιάζονται στην συνέχεια είναι τυπικά για όλη την Ελλάδα,  και χαρακτηρίζουν τόσο την πολιτική και την ιδεολογία της προστασίας, όσο και το πώς τελικά αυτή εφαρμόζεται και διαμορφώνει τους παραδοσιακούς οικισμούς στην χώρα μας.

Παράλληλα όμως, δείχνει δύο ακόμη σημεία: το πώς οι αρχιτέκτονες αντιλαμβάνονται την σχέση σύγχρονου και παραδοσιακού, αλλά και το πώς οι απλοί πολίτες έχουν διαμορφώσει μια συγκεκριμένη τριτοκοσμική και νεοπλουτική αισθητική παιδεία, την οποία αντί οι αρχιτέκτονες να την πολεμήσουν, την αποδέχονται και μάλιστα με «θεωρητικές απόψεις και αναλύσεις» που όχι μόνο πηγάζουν από το ιδιωτικό τους αρχιτεκτονικό γραφείο αλλά -όσοι από αυτούς είναι και διδάσκοντες στα Πανεπιστήμια- το περνάν και ως «θεωρία» και στην εκπαίδευση των νέων αρχιτεκτόνων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Και δεν μιλάμε από το πουθενά προς το πουθενά, αλλά μέσω των κανόνων της διεθνούς και ελληνικής νομοθεσίας, αλλά και της πρακτικής της προστασίας στις πολιτισμένες (στον τομέα αυτό) χώρες του εξωτερικού. Η Συνθήκη της Γρανάδας, η Διακήρυξη του Αμστερνταμ, η Χάρτα της Βενετίας, με όλους τους συμβιβασμούς τους, έχουν διασώσει την πολιτιστική κληρονομιά (τουλάχιστον ως τώρα...) σε διεθνές επίπεδο, όπου, εάν,  και εφ' όσον υπάρχει η πολιτική και πολιτιστική πρόθεση της προστασίας ακόμη. Γιατί οι καιροί είναι δύσκολοι, και σε τέτοιους καιρούς οι κατεδαφίσεις δεν αφορούν μόνο τα εργατικά δικαιώματα αλλά και τον πολιτισμό στο σύνολό του.

 

2. χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τον Τύπο. ελάχιστα δείγματα αυτών που συμβαίνουν στον χώρο της προστασίας των μνημείων

 

(Αριστερά) 3. παληά και καινούργια στέγη στην Ναύπακτο. Σχεδόν σε όλους τους κηρυγμένους ως παραδοσιακούς οικισμούς -εκτός από τα νησιά- επιβάλλεται η κατασκευή στέγης. Η διάταξη είναι σωστή αλλά η κακή εφαρμογή της μπορεί να έχει άσχημα αποτελέσματα. Η παληά με βυζαντινού τύπου  χειροποίητα πατιναρισμένα από τον χρόνο κεραμίδια, η καινούργια από ρωμαϊκού τύπου της πρέσσας. Είναι εμφανής η διαφορά της δομής του βυζαντινού από το ρωμαϊκό, (το οποίο βέβαια στρώνεται στον μισό χρόνο και στερεώνεται καλύτερα). Θα μπορούσαν να βρεθούν λύσεις, τουλάχιστον σε ειδικές περιπτώσεις να επιβαλλόταν το βυζαντινού τύπου κεραμίδι, ή ακόμη η κατασκευή του με την πρέσσα να έδινε αδρότερη επιφάνεια η οποία επιταχύνει το πατινάρισμα. (Δεξιά) 4. πολυκατοικία μέσα στον ιστορικό πυρήνα της Ναυπάκτου.  Η απόλυτη έκφραση της κυριαρχίας της κερδοσκοπίας στην οικοδομή, στην οποία έχουν αναπτυχθεί ισχυρότατα κυκλώματα σε όλες τις βαθμίδες της διοίκησης: του αρμόδιου Υπουργείου, του Δήμου, της Πολεοδομίας, της Αστυνομίας, του Δικαστικού σώματος και του πολιτικού κόσμου.

 

5. αναπαλαιώσεις παραδοσιακών σπιτιών στην Στεμνίτσα. Είναι αξιέπαινη η προσπάθεια των ιδιοκτητών αυτών να κρατήσουν το παραδοσιακό χαρακτήρα του σπιτιού τους, και μάλιστα με υψηλό οικονομικό κόστος, όμως το αποτέλεσμα είναι από λάθος έως γελοίο, όπως το «ζωγράφισμα» στην όψη της ρομβοειδούς «λιθοδομής». Αποτέλεσμα χαμηλού πολιτιστικού επιπέδου των ιδιοκτητών, αλλά και απουσία καθοδήγησης από τις αρχές (Πολεοδομία, ΕΠΑΕ, Δήμος) που ανέχονται το αποτέλεσμα αυτό, το οποίο μάλιστα πολλαπλασιάζεται μιμητικά με τον καιρό.

 

6. αναπαλαίωση αρχοντικού στην Στεμνίτσα. στην δεξιά πλευρά πολύ επιμελημένη εργασία αναστήλωσης, αλλά τα συνεχή μοντέρνα παράθυρα στην αριστερή τι τα ήθελε ο ευλογημένος; είναι αυτό που επισημάνθηκε και αλλού, ότι ξοδεύονται χρήματα αλλά σε λάθος κατεύθυνση. Είναι παράλληλα όμως, ένα ακόμη δείγμα, του πού οδηγεί η αντίληψη της «ένταξης σύγχρονων  κατασκευών σε παραδοσιακά σύνολα», αυτής της και θεωρητικά αλλά και νομικά (Σύμβαση Γρανάδας) λάθους κατεύθυνσης.

 

7. σχέδιο για την κεντρική πλατεία της Στεμνίτσας, κάτοψη.  Το σχέδιο που ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών και που τελικά δεν εφαρμόστηκε, το προοπτικό όμως που το διαφήμιζε έμεινε ανηρτημένο στην κεντρική πλατεία για χρόνια, αναγράφοντας και το όνομα του μελετητή, (καθηγήτρια στο Ε.Μ.Πολυτεχνείο...). Προβλέπει διαζώματα, επίπεδα, πέργκολες, πλακοστρώσεις με χρωματιστούς κυβόλιθους, επίστρωση «με σκυρόδεμα αδρής επιφάνειας με αρμούς σε διακοσμητικά σχήματα» κ.α.  Είναι δυστυχώς η έκφραση της αντίληψης που αναφέρθηκε ότι μπορούμε σε παραδοσιακό οικισμό και μάλιστα στον πυρήνα του να συνδυάσουμε μοντέρνες ή ψευδοπαραδοσιακές μορφές με τις γνήσιες που έχουν απομείνει. Αυτό βέβαια στη πολιτισμένη Ευρώπη δεν επιτρέπεται, και στην Ελλάδα υποτίθεται ότι απαγορεύεται ως αντιβαίνον προς την Συνθήκη της Γρανάδας, αλλά στην Ελλάδα η κυριαρχία του αρχιτέκτονα είναι απεριόριστη, και μάλιστα διδάσκεται στην Σχολή μας...

 

8. σχέδιο για την κεντρική πλατεία της Στεμνίτσας, προοπτικό.  Διακρίνονται οι χρωματιστοί κυβόλιθοι, τα τοιχία αριστερά και τα υπερυψωμένα επίπεδα δεξιά που διαλύουν την πάλαι ποτέ ενιαία πλατεία του χωριού, οι επίσης ξένες για την Στεμνίτσα «πέργκολες» καθώς και τα φωτιστικά τύπου «Δημαρχίας Αβραμόπουλου» με τα οποία έχει γεμίσει όλη η Ελλάδα.

 

(Αριστερά) 9. κατοικίες στην Στεμνίτσα κυκλαδίτικου (;) στυλ -με στέγη όμως! το εξοργιστικό είναι πέρα από όλα τα άλλα ότι αυτή η μελέτη εγκρίθηκε από την αρμόδια ΕΠΑΕ. (αρκέστηκαν οι αρχιτέκτονες της ΕΠΑΕ στο ότι πάνω από το κατασκεύασμα έχει τοποθετηθεί και στέγη, άρα πληροί το Διάταγμα Προστασίας ! (Δεξιά) 10. Νέο κτήριο με «παραδοσιακές ευαισθησίες». Κύμη Ευβοίας. (Λήψη 9 Aπριλ. 2010). Κανένα από τα μορφολογικά στοιχεία που έχει το κτήριο δεν ανήκουν στην Κύμη ! (και σε κανέναν παραδοσιακό οικισμό)

 

(Αριστερά) 11. Κύμη Ευβοίας, Νέο κτήριο, στον πυρήνα του παραδοσιακού οικισμού. Παράνομο και με το ισχύον τότε Διάταγμα (λήψη 9.4.2010). Οδοντωτή κάτοψη, μεγάλα ανοίγματα και υαλοστάσια, εντελώς παράνομα όλα, η ΔΕΗ καθυστέρησε να δώσει ρεύμα διότι η Πολεοδομία δεν τολμούσε να το νομιμοποιήσει, τελικά στην Ελλάδα όλα γίνονται. και τέλος καλό, όλα καλά... (Δεξιά) 12. Επένδυση τοιχοποιίας σε παληά οικοδομή, σε λάθος για την Κύμη  μορφολογία. Καλή η πρόθεση, κόστισε και ένα σωρό χρήματα αλλά σε λάθος κατεύθυνση με το αποτέλεσμα καταστροφικό. (λήψη 9 Aπρλ. 2010)

 

(Αριστερά) 13. Ανακατασκευή  στην Κύμη, πέρα από το λάθος μεγάλο άνοιγμα, η τοιχοποιία είναι εκτός κυμαϊκής μορφολογίας, συγκρίνετέ το με το εναπομείναν τμήμα αριστερά.(λήψη 17 Απρ 2010), (Δεξιά) 14. Ανακατασκευή στην Κύμη. «Οριζόντιο μωσαϊκό»  βίλλας Ψυχικού του 1950. (λήψη 17 Απρ. 2010)

 

(Αριστερά) 15. Παραδοσιακή τοιχοποιία «ηπειρώτικης» κατασκευής στην Κύμη για σύγκριση με τις προηγούμενες ανακατασκευές. (λήψη 17 Απρ 2010), (Δεξιά) 16. Επισκευή στην Κύμη, σωστά αρμολογημένη παληά τοιχοποιία, αλλά η πόρτα και το παράθυρο λάθος. (λήψη 18.4.2010)

 

17. Κύμη, μια συνήθης ιστορία: το εμπρός κτήριο, ήταν ίδιο με το γωνιακό παραδοσιακό (ιδιοκτησίες δύο αδελφών). Το ένα κατεδαφίστηκε και ανοικοδομήθηκε στο χάλι που το βλέπουμε -και επιπλέον παράνομο με το Διάταγμα του 1984 (λήψη 18.4.2010)

 

18. πόρτα στα Μεστά, Χίος. πεταμένα πολλά λεφτά, πιθανόν από νεόπλουτους ιδιοκτήτες για ένα κακόγουστο αποτέλεσμα, σύμφωνο όμως με το «γράμμα του Νόμου» : και ξύλινη είναι η πόρτα (αν και ευρωπαϊκού σχεδίου), και διαμόρφωση περίθυρου έχει (αν και από μπετόν σε ορθογώνιο σχήμα που έχει εξαφανίσει το προϋπάρχον τόξο), και φανάρι «παραδοσιακό» έχει (μόνο που θα ταίριαζε στο κόττερο του ιδιοκτήτη και όχι στα Μεστά), και κυρίως έχει και «ξυστά», έτσι που κανείς δεν μπορεί να του πεί τίποτα!

 

(Αριστερά) 19. πόρτα στα Μεστά, Χίος, (Κέντρο) 20. η ίδια πόρτα στην Κύμη. Εισαγόμενη (έχουμε βαρεθεί -και αηδιάσει- να την βλέπουμε σε όλη την Ελλάδα). Ανευ σχολίων... (λήψεις Σεπτ. 2002 και Απρ. 2010), (Δεξιά) 21. πόρτα στο Πυργί, Χίος.  γνήσια παληά πόρτα, με το θύρωμά της, το τόξο της, την ταμπλαδωτή της κατασκευή. Δεν στοιχίζει η κατασκευή μιάς ίδιας καινούργια περισσότερο από τις γερμανικές εισαγόμενες ή τις άλλες που είδαμε, είναι όμως το θέμα της Παιδείας που λείπει από τους νεόπλουτους χιώτες, και βεβαίως θέσπισης σωστών προδιαγραφών από το Δημόσιο (ΥΠΠΟ και ΥΠΕΧΩΔΕ) και σωστού ελέγχου από τις αρμόδιες υπηρεσίες τους.

 

(Αριτερά) 22. AGRICULTURAL BANK OF GREECE WITH ΧYSTO. Η κακογουστιά αλλά και η σύμφωνη με το γράμμα του Νόμου μορφολογία στην Χίο (και κοτέτσι στην ταράτσα, το μόνο σωστό παραδοσιακά !'). Αντί σχολίων ας δούμε  την επόμενη εικόνα. (Δεξιά) 23. Ξυστά, όπως προβλέπει ο Νόμος - δεν θα πρέπει να εκπλαγούμε αν με την φόρα που έχουμε πάρει,  να το δούμε κι αυτό στην Χίο....

 

5. Μυτιλήνη, μια τυπική αλλά έντονη περίπτωση.
Η Μυτιλήνη, χώρος όπου αναπτύχθηκε στον 19^ο αιώνα η πρώϊμη αστική τάξη στην Ελλάδα και την οθωμανική Τουρκία, οικοδομήθηκε με μια ιδιόμορφη μορφολογία, ανάμεσα στον νεοκλασικισμό και την μικρασιατική  τοπική παράδοση, σε αντίθεση ίσως από το γειτονικό της Αϊβαλί όπου η νεοκλασική μορφολογία επικρατεί. Τα κτήριά της είναι  ιδιαίτερα επιμελημένα και οι μορφές τους χαρακτηριστικές. Ακόμη, το σύνολο των κατασκευών και σε πολεοδομική κλίμακα, (πλακόστρωτα δημοσίων χώρων, οδών και πλατειών) εκμεταλλεύεται τα οικοδομικά υλικά που παρέχει το νησί, συνήθως ηφαιστειογενή με έντονα χρώματα, που δίνουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αποτελέσματα.

Από κεί και πέρα, έχοντας διαμορφωθεί ήδη από το τέλος του 19^ου αιώνα μια συγκεκριμένη μορφολογία, περάσαμε σταδιακά στην κατεδάφιση και ανοικοδόμηση  των παληών κατασκευών, και παράλληλα στην οικοδόμηση σε δύο κατευθύνσεις : εκείνη της απόλυτα «μοντέρνας»  σε συνειδητή άρνηση της παράδοσης (και αυτό φαίνεται κυρίως στο εμπορικό κέντρο με τα υπερμοντέρνα υαλοστάσια και τις έξαλλες διαμορφώσεις των προσόψεών τους, και εκείνης της άτεχνης «μίμησης» ή της κακώς εννοούμενης  «προσαρμογής» στην παράδοση, όπου το αποτέλεσμα κινείται μεταξύ γελοίου και εκνευριστικού. Δυστυχώς ελάχιστα είναι τα σωστά ανακατασκευασμένα κτήρια, και επίσης ελάχιστα απομένουν και τα πραγματικά αυθεντικά  δείγματα του 19^ου αιώνα.

 

24. «Βεριβόλι (sic) παρά τον ποταμόν αλισύδα, κ' σήμερον δεν υπάρχει το εχάλασαν». Τίτλος-σχόλιο του Θεόφιλου σε πίνακά του (1932). Προφητικός ο Θεόφιλος, αν σκεφθεί κανείς και την καταστροφή του κεντρικού πάρκου της Μυτιλήνης για να χτιστεί το δημοτικό θέατρο... (Θεόφιλος, έκδοση Δήμου Μυτιλήνης και Μουσείου Θεόφιλου, Μυτιλήνη 1986.

 

25. BANK IMPERIALΕ OTTOMANE, Μυτιλήνη. Το κτήριο βαναύσως κακοποιημένο εσωτερικά, μετατράπηκε σε καφετέρια, και επί πλέον σβήστηκε με μπογιά η επιγραφή, η Τράπεζα αυτή, η οποία στηριζόταν σε  ελληνικά συμφέροντα, κράτησε πολύ μεγάλο βάρος από την οικονομική ανάπτυξη  της ελληνικής αστικής τάξης στον 19^ο-αρχές 20ου αιώνα, αλλά οι ανιστόρητοι εθναμύντορες δεν γνωρίζουν τίποτα πέρα από τα φτηνά συνθήματα της υστερόβουλης (και χρυσοφόρας) εθνικοφροσύνης τους.

(Αριστερά) 26. παραδοσιακή διάστρωση με πέτρινους κυβόλιθους στην Χίο.  Εκπληκτική ποιότητα και αρχοντιά, αρχιτεκτονική ευαισθησία του απλού τεχνίτη-μάστορα ο οποίος αλλάζει κατεύθυνση στην φορά διάστρωσης με οδηγό τον χώρο ή και τυχαία αποκλείοντας την μονοτονία. Το υλικό πλούσιο και όχι μίζερο, έχει υποστεί την πατίνα του χρόνου και δίνει ένα άριστο αποτέλεσμα. (Δεξιά) 27. σύγχρονη διάστρωση στην Χίο.  Αν και το υλικό είναι το ίδιο με την παραδοσιακή διάστρωση, εν τούτοις είναι απορριπτέα η διάστρωση διότι α. οι πλάκες δεν έχουν όγκο όπως οι κυβόλιθοι δίνοντας έτσι μια αίσθηση ευτέλειας, β. τα ίδια και ίσια μεγέθη δημιουργούν μια στεγνή μονοτονία, γ. τα κυκλικά τμήματα δεν είναι από πλάκες ειδικά για αυτά τα τμήματα κομμένες και γεμίζονται τα κενά με κονίαμα. Το τελικό αποτέλεσμα είναι μίζερο και ευτελές, «φτηνιάρικο», παρ' όλες τις καλές προθέσεις των σχεδιαστών τους (χρησιμοποίησαν το ίδιο υλικό, προσπάθησαν να σπάσουν την μονοτονία των τσιμεντένιων κυβόλιθων με σχέδια κλπ. Θέλει τελικά Αγωγή και Παιδεία η ανάπλαση...

(Αριστερά) 28. νέες πλακοστρώσεις στην κεντρική εμπορική οδό της Μυτιλήνης. αριστερά κυβόλιθοι (ή πλάκες;) από τσιμέντο δεξιά κυβόλιθοι από πέτρα. Η σύγκριση είναι συντριπτική, παρόλο που η κατασκευή με τους πέτρινους κυβόλιθους είναι «βιομηχανοποιημένη» και δεν έχει την ζεστασιά του παληού τεχνίτη που άφηνε στην κατασκευή την προσωπικότητά του εν τούτοις είναι απείρως καλύτερη από την ευτελή διάστρωση με τα τσιμεντένια πλακάκια. Δεν είναι μόνο το υλικό, αλλά και η βαρύτητα που αποπνέει ο τρισδιάστατος κυβόλιθος, η πατίνα από τις αμβλυμένες ακμές του και η έστω και λίγο απόκλισή του από την απόλυτη γεωμετρική διάστρωση που γίνεται με τα βιομηχανοποιημένα απόλυτα όμοια στοιχεία στην αριστερή περιοχή. (Δεξιά) 29. παληά πλακόστρωση στην Μυτιλήνη. μεγάλα διαζώματα από βαρειές πέτρινες πλάκες και μικρότερες πλάκες από το ίδιο υλικό. Ανθρώπινη κλίμακα, καμμία ομοιομορφία, βαρύ και ασφαλές υλικό, με αρχοντιά ακόμη και σε ασήμαντους μη επίσημους δρομίσκους.

(Αριστερά) 30. πλακόστρωση δρόμου και στην συνέχεια μαγαζιού, Μυτιλήνη. Ενός κακού, μύρια έπονται. η αισθητικά φθηνή πλακόστρωση του δρόμου βρήκε την συνέχειά της και στον ιδιωτικό χώρο, ή αλλιώς «το πάντρεμα του παληού με το καινούργιο» ! (Δεξιά) 31. πλακόστρωση σε μικρή πάροδο στον εμπορικό δρόμο της Μυτιλήνης. βαρειές μεγάλου πάχους πλάκες από πέτρα, δημιουργούν αίσθηση σταθερότητας, οι αμβλυμένες ακμές τους, τα μη απόλυτα ορθογώνια σχήματά τους, δημιουργούν μοναδικότητα και ιστορικότητα.

 

(Αριτερά) 32. το κτήριο της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, Μυτιλήνη. Επειδή βάλαμε αετώματα και μεγάλα υαλοστάσια ισογείων (δεν πειράζει που εδώ είναι στον όροφο !) θεωρήσαμε ότι ταιριάξαμε στην παραδοσιακή μορφολογία της Μυτιλήνης. (Δεξιά) 33. κατοικία στην Μυτιλήνη. απότμηση γωνίας, παράθυρα μοντέρνα, κιγκλιδώματα εξωστών τύπου αθηναϊκών οδών (τα είδαμε και στο αναπαλαιωμένο κτήριο της Σχολής Αργυροχρυσοχοϊας στην Στεμνίτσα σε σχέδια και κατασκευή από τον ΟΣΚ). Εχει όμως και αέτωμα, και «ταίριαξε» με την Μυτιλήνη !

 

(Αριστερά) 34. το σύμπλεγμα Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και ξενοδοχειακής μονάδας. Μέσα στο λιμάνι της Μυτιλήνης καταστρέφουν και τα δυό μαζί την εικόνα της πόλης στο επίσημο τμήμα της. Από την μια η κακογουστιά και από την άλλη η κερδοσκοπική αδιάφορη κατασκευή, διαλύουν κάθε έννοια προστασίας παραδοσιακής πόλης. (Δεξιά) 35. Μυτιλήνη. χωρίς σχόλια. (έ όχι και χωρίς σχόλια! Και κιγκλιδώματα έχουμε, και αετώματα έχουμε, και σιδεριές έχουμε....)

 

36, 37, 38, 39. παληές είσοδοι και προθήκες τεσσάρων μαγαζιών της Μυτιλήνης. Ξύλινες κατασκευές, σωστές αναλογίες ταμπλαδωτών τμημάτων και υαλοστασίων,  ευαισθησία στις λεπτομέρειες και στα εγχάρακτα σχέδια. (Η τέταρτη είναι σωστά ανακατασκευασμένη επάνω στα παληά σχέδια). Στην νεοκλασική μορφολογία θα ήταν απλώς ο γεωμετρικός ταμπλάς, στην μυτιληναίικη λαϊκή ευαισθησία (όπως και στην Χίο) προστίθεται το λαϊκό σχέδιο, αλλού απλό γεωμετρικό, αλλού εικονογραφικό. Το σύνολο αποπνέει ζεστασιά, ιστορικότητα, τοπικότητα και αρμονία υλικού και κατασκευής.

 

40, 41, 42, 43. σύγχρονες ανακατασκευές προσόψεων (και όχι μόνον) καταστημάτων, Μυτιλήνη. κανονική επιδημία (ο ένας μιμείται τον άλλον) εκμοντερνισμού των μαγαζιών μέσα στον πυρήνα του ιστορικού κέντρου της Μυτιλήνης. Θα μπορούσε να ήταν στο Παρίσι, την Αθήνα, την Βιέννη, σε σχέδια Holein ή Himmelblau, αλλά σε καμμία περίπτωση στον ιστορικό πυρήνα της Μυτιλήνης. Ανταγωνισμός στην ευρηματική μορφολόγηση, με μεγάλες επιφάνειες από γυαλί, γεωμετρικά σχέδια που δεν έχουν καμμιά σχέση με την λειτουργία αλλά σχεδιάζονται μόνο για εντυπωσιασμό στα πλαίσια της εμπορικότητας που προκύπτει από την διαφήμιση.

 

44, 45. επένδυση από λαμαρίνα  πρόσοψης καταστήματος, Μυτιλήνη. στο συγκεκριμένο παράδειγμα είναι εμφανής η «ψευτιά» και η ευτέλεια της κατασκευής, αλλά αυτού του είδους οι παρεμβάσεις δεν θεωρούνται από τους αρχιτέκτονες «σκηνογραφία», οι ανακατασκευές στα παραδοσιακά πρότυπα τους πείραξαν !

 

46. επιγραφή σε κτήριο στο λιμάνι. Μεσοπολεμική μορφολογία που ως άριστο δείγμα επιγραφής «μοντέρνου κινήματος» πρέπει οπωσδήποτε να προστατευθεί (αν υπάρχει ακόμη...)

 

(Αριστερά) 47. κουφώματα αλουμινίου σε νεοκλασικό κτήριο, Μυτιλήνη. Ωραιότατο και πολύ εντυπωσιακό νεοκλασικό που έχει κακοποιηθεί βάναυσα με την αντικατάσταση των κουφωμάτων του από συρτά παράθυρα αλουμινίου, μοντέρνες σιδεριές ασφαλείας  και χρώμα που μάλλον δεν υπήρχε στην παληά Μυτιλήνη. (Δεξιά) 48. ανακατασκευασμένη είσοδος, Μυτιλήνη. Ταμπλαδωτή θύρα, αλλά σύγχρονης μορφολογίας, ισόδομη λιθεπένδυση στην βάση του κτηρίου, μορφολογίας του 1950 στην Φιλοθέη ή το Ψυχικό, καγκελάκι ομοίως. Αυτά τα πρότυπα έχουν, αυτά κατασκευάζουν

 

49, 50. οθωμανικές κρήνες, το στολίδι κάθε πόλης εκείνης της περιόδου. Αποξηλωμένες από τον φυσικό τους χώρο (αυλή τζαμιού, χαμάμ ή άλλου δημοσίου κτηρίου, πλατεία, ή γωνιά δρόμων), εκτίθενται ως «μουσειακά είδη» αντί να παραμείνουν ως συστατικό στοιχείο της πόλης και των κτηρίων της που ανήκαν. Πάλι καλά πάντως γιατί έχουμε και χειρότερη μεταχείρηση όπως π.χ. στην Καβάλα, όπου ένα ωραιότατο μαρμάρινο συγκρότημα κρηνών και συντριβανιού, δώρο της μητέρας του Μωχάμετ Αλυ στην πόλη της Καβάλας, αποξηλώθηκε επί Χούντας «επειδή ήταν τούρκικο», και είναι άγνωστη η τύχη του πλέον. Ο Μωχάμετ Αλυ, ήταν αλβανικής καταγωγής ηγέτης της οθωμανικής Αιγύπτου, αποστατήσας τελικά από τον Σουλτάνο, μην βιαστεί κανείς να υπενθυμίσει ότι ο γυιός του ο Ιμπραήμ κατέκαψε την Πελοπόννησο το 1824-27  γιατί κάποιοι θυμούνται ότι  διαχειριστής της περιουσίας και δανειστής του Μωχάμετ Αλυ -επομένως και χρηματοδότης της εκστρατείας του Μπραϊμη, ήταν ο Εθνικός μας Ευεργέτης Μιχαήλ Τοσίτσας... (ήδη από τον 19^ο αι. κατακριθείς -και δικαίως- από τον Γούδα και τον Φιλήμονα)

 

6. Τι λέει όμως η «κοινή γνώμη» των αρχιτεκτόνων;
Αν αρκεστούμε στην νεώτερη έκφραση απόψεων του 11^ου Συνεδρίου του ΣΑΔΑΣ -γιατί η συζήτηση είναι συνεχής εδώ και χρόνια, μπορούμε να συνοψίσουμε ένα -δυό σημεία:

Το ένα είναι το θέμα της «ελευθερίας  στην δημιουργία» του αρχιτέκτονα. Συνώνυμα και παρεπόμενα, είναι ο χαρακτηρισμός του σεβασμού και της προσαρμογής των νέων κατασκευών σε παραδοσιακό περιβάλλον, ως αντίθετα με την δημιουργική ελευθερία του Παντογνώστη και Πανίσχυρου  Αρχιτέκτονα, και ο χαρακτηρισμός  ως «σκηνογραφία» κάθε επισκευής ή ανακατασκευής ή ακόμη και κατασκευής νέου κτίσματος με παραδοσιακή μορφολογία σε παραδοσιακό περιβάλλον. Σε προηγούμενο άρθρο μου στο GreekArchitects (η προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, 31.3.2011) είχαμε απαντήσει σ' αυτό το θέμα αναλυτικά, και δεν χρειάζεται να επανέλθουμε.

Το άλλο είναι, πάλι με το επιχείρημα της «ανεπίτρεπτης επέμβασης στην αρχιτεκτονική Δημιουργία» η απόρριψη κάθε περιορισμού ή κανόνα στις κατασκευές αυτές, με το πρόσθετο (έμμεσο με υπονοούμενα) επιχείρημα ότι γίνονται και από «δευτέρας κατηγορίας» αρχιτέκτονες, υπαλλήλους των αρμοδίων υπηρεσιών, Δήμων, ΕΠΑΕ ή Υπουργείου οι οποίοι δεν έχουν κτίσει, δεν έχουν την εμπειρία ούτε και το δημιουργικό πνεύμα που χαρακτηρίζει τους ελεύθερους επαγγελματίες, μύστες της Αρχιτεκτονικής και Συνθέτες de jure υψηλής ποιότητας, και άλλα ηχηρά παρόμοια, και τελικά ότι αυτό δυσκολεύει την έκδοση των οικοδομικών αδειών. Γνωρίζουμε πώς εργάζονται οι δημόσιες Υπηρεσίες, όμως η αρμοδιότητά τους περιορίζεται στην εφαρμογή ενός στοιχειώδους νομικού πλαισίου και τα περιθώρια ερμηνείας του είτε είναι πολύ στενά, είτε ασαφή, είτε, το χειρότερο, πρόκειται για νομικό πλαίσιο που έχει υπαγορευθεί από τους ίδιους τους ελεύθερους επαγγελματίες κατασκευαστές. Δικό τους είναι, ας μην παραπονούνται λοιπόν ! Δικό τους, όπως και όλο το αρμόδιο Υπουργείο, του οποίου η κατεύθυνση είναι «πώς να κτίζουμε» και όχι «πώς να προστατεύουμε» τους παραδοσιακούς οικισμούς, και αυτό το έχουμε αναλύσει αρκετά επίσης στο προαναφερθέν άρθρο στο GreekArchitects και αλλού.

Θα μου επιτραπεί όμως να επισημάνω, ότι οι πιέσεις για την διευκόλυνση της έκδοσης των οικοδομικών αδειών,

- πρώτον δεν εστιάζονται στις πράγματι κακές και χρονοβόρες διαδικασίες, ούτε στην διαφθορά των Πολεοδομιών (την οποία στο κάτω-κάτω την εκτρέφουν οι ίδιοι οι επαγγελματίες συνάδελφοι)

- και δεύτερο ότι σε κάθε ανώμαλη περίοδο, η προσφορά της Εξουσίας σε πλατειά στρώματα επαγγελματιών ή αντίθετα (ή και παράλληλα) η εκμετάλλευσή της από τα «πλατειά στρώματα», έχει καταλήξει όχι στις πράγματι απαραίτητες απλουστεύσεις της γραφειοκρατικής διαδικασίας, αλλά σε πλήρη ασυδοσία των επαγγελματιών. Το είδαμε αυτό επί Χούντας με τοι σύνθημα «οι άδειες θα εκδίδονται σε μια μέρα» και το είχα βιώσει και προσωπικά εργαζόμενος τότε σε ιδιωτικό γραφείο, το είδαμε και σε σειρά γεγονότων όπως της παράνομης κατάτμησης ιδιοκτησιών κάτω του νόμιμου ορίου με το εφεύρημα των «αγροτεμαχίων» (1948), το είδαμε και τώρα (2011) με τις εξαγγελίες τόσο του fast truck για τα μεγάλα έργα και τις μεγάλες επενδύσεις αλλά και τις εξαγγελίες για την έκδοση των αδειών χωρίς έλεγχο με «ατομική ευθύνη του μηχανικού». Το πού οδηγεί αυτή η «ατομική ευθύνη» το είδαμε στο colpo basso των «ημιϋπαιθρίων» όπου έγινε μεν το σώσε, αλλά οι κατασκευαστές δεν πλήρωσαν τίποτα για την παρανομία και όλο το βάρος έπεσε στους «κλεπταποδόχους» τους, τους αγοραστές. (δες αναλυτικά άρθρο μου στο «Αρχιτέκτονες» τεύχος 79, Ιούνιος 2010, σελ. 58).

Θα πρέπει επιτέλους να καταλάβουν οι συνάδελφοι ότι

1. σε παραδοσιακό περιβάλλον απαιτείται σεβασμός στην παράδοση (όπως ισχύει σε όλον τον πολιτισμένο κόσμο). Αυτό είναι βασικό και αδιαπραγμάτευτο πλαίσιο, διεθνώς. Αν κάποιοι το αμφισβητούν, το λιγώτερο που μπορεί να τους καταλογίσει κανείς είναι άγνοια, το σύνηθες όμως είναι υστεροβουλία για να κάνουν ό,τι θέλουν ανεξέλεγκτα.

2. δεν φταίει η ύπαρξη του νομικού πλαισίου αλλά η λάθος κατεύθυνσή του, οι δεσμεύσεις που επιβάλλουν τα ΠΔ γιά τους παραδοσιακούς οικισμού, πολλές φορές είναι χωρίς νόημα ή λάθος, (το έχουμε αναλύσει πολλές φορές) αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να έχουμε κανονισμούς.

3. την Δημιουργικότητα, την Συνθετικότητα και την Μεγαλοφυϊα τους είναι ελεύθεροι να την αναπτύξουν εκτός παραδοσιακού περιβάλλοντος. Εκτός παραδοσιακών οικισμών, ας κάνουν ό,τι θέλουν, και θα κριθούν ανάλογα από τις επόμενες γενηές, θετικά ή αρνητικά, τουλάχιστον  όμως δεν θα έχουν καταστρέψει την αρχιτεκτονική Κληρονομιά μας.

7. προσωρινός Επίλογος.
Κανονικά, θα ώφειλα να τεκμηρίωνα το κλείσιμο αυτού του άρθρου με κτισμένα παραδείγματα επώνυμων ή μη συναδέλφων, οι οποίοι έχουν εκφραστεί υπέρ αυτής της «ελευθερίας», τα οποία αποδεικνύουν το τι σημαίνει και πώς το εννοούν στην πράξη «ελευθερία δημιουργίας σε παραδοσιακό περιβάλλον», και δυστυχώς έχουμε πάρα πολλά παραδείγματα. Δεν θα ήθελα να θεωρηθεί ότι «κοτσομπολεύω» το έργο συναδέλφων, ούτε (προς το παρόν τουλάχιστον) να αποτελέσει αυτό το άρθρο casus belli μεταξύ των αρχιτεκτόνων, αν και θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο να τεθούν επιτέλους τα θέματα επί τάπητος. Ας μου επιτραπεί για σήμερα να μείνουμε εδώ, και αργότερα βλέπουμε!

 

του Γεώργιου Σαρηγιάννη

 

Σημειώσεις :
[1] 2^ο Αναπτυξιακό Συνέδριο Νήσου Λέσβου, 9-10 Μαϊου 2002, Οργανωτής : Ομοσπονδία Λεσβιακών Συλλόγων Αττικής, συνδιοργάνωση:  Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λέσβου, υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Αιγαίου.

[2] Οι εικόνες εκτός της 24 είναι όλες του συγγρ. (Στεμνίτσα 1999,  Χίος και Μυτιλήνη 2002, Κύμη 2010)

[3] Βλ. σειρά άρθρων του Αργύρη Πετρονώτη στην εφημερίδα «Το Βήμα» εκείνης της εποχής

[4] Πώς κατεδαφίστηκε ένα μνημείο αρχιτεκτονικής, ανταπόκριση στον Ριζοσπάστη 14.1.1979

[5] Πάνος Μπαϊλης, Πλιάτσικο στα ερείπια, Τα Νέα, 11.10.1994

[6] οπ.παρ.

[7] Γ.Σαρηγιάννης, το εθνικό πλαίσιο του προβλήματος της προστασίας της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Τεχνικά Χρονικά  3-4/1977

[8] Ν.Μουτσόπουλος, Η διατήρηση των ιστορικών οικισμών και των μνημείων στην Πολωνία Τεχνικά Χρονικά Οκτώβριος 1974

[9] Γ.Σαρηγιάννης, Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων - Σύνθεση και αποσύνθεση. Ριζοσπάστης 25.10.92, του ίδιου , Κατεδαφίσεις της ιστορικής μνήμης, τι συμβαίνει με τα Συμβούλια Μνημείων; Ελευθεροτυπία 10.9.96

[10] Μ.Καρδαμίτση-Αδάμη, Γ.Σαρηγιάννης, Να μην γίνει πολυκατοικία ο Μακρυγιάννης, Καθημερινή 21.3.93, Γ.Σαρηγιάννης, Η οικία Μακρυγιάννη, Καθημερινή 8.8.93, Μ.Αδάμη -Μ.Μπίρης - Γ.Σαρηγιάννης, Ερωτήματα για το σπίτι του Μακρυγιάννη, Ελευθεροτυπία 7.6.96

[11] Γ.Σαρηγιάννης, επαίσχυντη απόφαση του ΥΠΠΟ για την αρχιτεκτονική μας κληρονομιά, Ριζοσπάστης 9.5.99

[12] πολυάριθμα δημοσιεύματα του τύπου, Συνέδριο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων  της 29^ης Ιουνίου 2001

[13] πολυάριθμα δημοσιεύματα του τύπου, αφιερώματα στο Δελτίο του ΣΑΔΑΣ κ.α

[14] Καθημερινή, 2.6.02

[15] ΦΕΚ 731/31.12.1985

[16] ΦΕΚ Δ /594/13.11.1978 «περί χαρακτηρισμού ως παραδοσιακών οικισμών τινων του Κράτους και καθορισμού των όρων και περιορισμών δομήσεως των οικοπέδων αυτών»

[17] ΦΕΚ 908Δ.13.11.1998

[18] Γ.Σαρηγιάννης «η προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς...». GreekArchitects 31.3.2011

[19} Ι.Σωτηρίου-Δωροβίνη, Η αρχιτεκτονική των κατοικιών της ανώτερης αστικής τάξης της Μυτιλήνης, 1850-1930. Διατριβή επί διδακτορία, Σχολή Αρχιτεκτόνων Ε.Μ.Π.,  Αθήνα  1999.

[20] Συγκεντρωτικά βλ. Γ.Σαρηγιάννης : το πλαίσιο προστασίας της πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς εν Ελλάδι, Διαδικασίες και «Μεθοδεύσεις».  Στον τιμητικό τόμο για τον Διονύση Ζήβα  «Πορεία», Αθήνα 2010 σελ. 529-550 όπου και αναλυτική βιβλιογραφία και αναφορές σε δημόσια έγγραφα κλπ.