η χωματερή της "ανακύκλωσης"

παράλλαξη

Ένα απ' τα πιο γνωστά συνθήματα της βιο-πολιτικής ορθότητας κι ορθοπεταλιάς, που μας "ενθαρρύνει" για την ανακύκλωση, λέει: «Τίποτα δεν πάει χαμένο!» Μπορούμε, όμως, να το ξανασκεφτούμε λιγάκι; Τίποτα δεν πάει χαμένο; Αλίμονο! Δηλαδή: αλίμονο που δεν πάει, έστω και κάτι λιγάκι χαμένο -- κάτι λιγάκι απ' το πολύ του "τίποτα", απ' το κλατάρισμα του θετικού (πάση θυσία) ισοζυγίου και της αποθεματοποίησης. Μάζευε, σου λέει, κι ας είναι και ...σκουπίδια. Μάζευε!... Τι συνέβη, παρ' όλ' αυτά; Μήπως ο νοικοκυραίος έγινε ...γυφταίος; Πώς παραγκωθήκαμ' έτσι ξαφνικά; Σάμπως ν' ανακαλύπτουμε κάτι που τάχα δεν το ψυλλιαζόμασταν. Τώρα "ενθαρρυνόμαστε" να μαζεύουμε (γι' ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποίηση) αυτά που, πριν, καλούμασταν να τα σκορπάμε -- για να μην πω, ότι η σκουπιδο...φιλία κοντεύει να γίνει ένα είδος αρετής. Και λοιπόν;

Πληθώρα μηντιογενών παρεμβάσεων στον αστικό χώρο αναλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τη διάδοση της ιδέας της "ανακύκλωσης" και την εν γένει "ευαισθητοποίηση" των πολιτών πάνω στην περιβαλλοντική ατζέντα. Έχουν τη δέουσα χορηγική και "συγχρηματοδοτική", κυβερνητική και "μη κυβερνητική" κάλυψη (και λούστρο) -- μέχρι να γίνουν ικανώς εθελοντικές. Είναι πρωτοβουλίες πολιτών "εν δράσει" (ή οσονούπω), σε πρώτη φάση στο επίπεδο αυτού που λέμε "επικοινωνία", για το πέρασμα, στη συνέχεια, στην "υπεύθυνη" και "ηθική [ακόμα καλύτερα] δράση" -- οι οποίες καθίστανται εκ των ουκ άνευ, στο εξής, χαρακτηριστικά των συνιστωσών του Προληπτικού κι Ενάρετου Σχεδιασμού. Ας θυμηθούμε για παράδειγμα τις περσινές εκδηλώσεις της "Parallaxi" στη Θεσσαλονίκη -- [για φέτος θα δούμε] [01].

Η «έκθεση ανακυκλωμένης τέχνης» και τα ποικίλα συνοδευτικά/υποστηρικτικά "workshops" (για την αισθητικοποίηση της "ευαισθησίας", της "συνειδητοποίησης" και της "υπευθυνότητας", όπως συμβαίνει σ' αυτές τις περιπτώσεις) είχαν μια συγκεκριμένη υπόθεση εργασίας, που (όπως σε κύκλο) συναντούσε το συμπέρασμά της: «τα σκουπίδια δε θα είναι ποτέ ξανά... απλώς σκουπίδια!» [02]. Αλλά, μια στιγμή!

Ποιες δίδαξαν "ανακύκλωση"; Ποια υποδείγματα παρουσιάστηκαν; Γιατί, μ' όλ' αυτά, δεν έκαναν και καμιά βόλτα απ' τις γειτονιές του ...Πλανήτη των Slums; Υπερβολικό; Στις μέρες μας, είναι το μόνο εύκολο: δεν έχεις παρά να επιβιβαστείς στο Google της Γης, γρήγορα και καθαρά -- άσε που 'ναι κι ασφαλές. Οι μαχαλάδες πέφτουν, συγκριτικά, μακριά -- δηλαδή: επικίνδυνα κοντά.

Κι εκείνα τα εκθεσιακά αντικείμενα της ανακύκλωσης -- τα "έργα τέχνης" (που έμμεσα τους προ-απονεμήθηκε η ...αιωνιότητα της τέχνης) --, ποιες άραγε πινακοθήκες -- ή "συλλογές" -- να κοσμούν σήμερα; Ποια ανακούφιση να προσφέρουν στους φιλότεχνους (και στα καθιστικά τους); Ευτυχώς που ακόμα οι "καλές κι ορθές πρακτικές" (αυτο-)περιορίζονται σ' αυτό που γνωρίζουν και μπορούν -- και, γι' αυτό, δεν είδαμε ακόμα "ανακυκλωμένη τέχνη" μέσω κάποιας "δωρεάς" ή "προσφοράς" στον Δενδροπόταμο (πιχί), για να μην αναφέρω το Ποντισμένο...

Καμιά αναγνώριση, μ' όλ' αυτά, -- μια ελάχιστη νύξη έστω -- για τους ανθρώπους εκείνους και τις "φυλές" τους, που πατρο(μητρο)παράδοτα, ακόμα και σε περιόδους αναπτυξιακής έκστασης, σε καιρούς καταναλωτικής ακράτειας, σκουπιδοπαραγωγής και σκουπιδο...κλασίας, που πριν καν εμφανιστεί στη Νεο-γλώσσα (στο λεξιλόγιό μας) η "ανακύκλωση", δεν ...ανακύκλωναν απλώς, αλλά έπρατταν κάτι ριζικά διαφορετικό: παραγκουργούσαν.

Υπόψη ότι, η παραγκουργική είναι συνυφασμένη με την ιδιοσυγκρότησή τους, τη μοναδικότητά τους, τη δυσπροσπελασιμότητά τους, την ξενότητά τους: με την κουλτούρα τους. Κι αυτά δεν οφείλονται, όπως θα θέλαμε να βαυκαλιζόμαστε ορθοπολιτικά, στην οικονομική τους ένδεια (μαζί με τις υπόλοιπες ένδειες, νομικές, υγειο-νομικές, πολιτιστικές κι άλλες, που τους προσάπτουν). Η "κοινωνία των πολιτών" μετά βίας τούς το συν-χωρεί, όταν δεν τους θεωρεί "πολίτες" κατά παρα-χώρηση, καθώς δεν καταφέρνει να τους βάλει στο παιχνίδι της (ρυθμισμένης και διαχειρίσιμης) διαφοράς.

ο κύκλος του ανά-

Και να που, λέγαμε ότι, παραγκωθήκαμ' χωρίς να το πάρουμε χαμπάρι. Γίναμε μήπως Γιούφτοι ξαφνικά; Μόνο σαν αστείο, βέβαια. H "ανακύκλωση" αδυνατεί καν ν' αντιληφτεί αυτό που την ξεπερνάει: την παραγκουργική. Επειδή, η "ανακύκλωση" δεν είναι παρά μια τακτική αναδίπλωση ενός τρόπου σκέψης -- μια παράλλαξη -- που έτσι πασχίζει ακόμα να παραμείνει ανέπαφος. Πιο συγκεκριμένα:

Το χτεσινό πνεύμα της κατανάλωσης μεταστρέφεται στο νεοφανές ήθος της "ανακύκλωσης". Ωστόσο, παρ' όλες τις ηθικοπλαστικές και τις αισθητικοποιήσεις της οικολογικής κι οικονομικής σπάνης, κάτι παραμένει δραματικά ακέραιο και πεισματικά άθικτο: Η απαράλλαχτη αρχή της συσσώρευσης, και της θετικότητας ως κέρδος, αυτή τη φορά με όρους στενότητας των πόρων. Με αποκλεισμένη ξανά τη δυνατότητα απόρριψης, αποβολής, εμετού. Ξαναβλέπουμε, δηλαδή, ένα τουμπάνιασμα πάλι, αλλ' απ' την ανάποδη: Την καπιταλιστική ηθική του μαζέματος και της κερδοφορίας, ανασυγκροτημένη υπό το νέο πνεύμα της "αειφορίας" και της "niceness" -- κάτω από την απειλή της "κλιματικής αλλαγής".

Κύκλος της επιστροφοδοσίας (ακόμα και με "σκουπίδια"), που εξαιρεί τη λυτρωτική ή απελευθερωτική λειτουργία τού (τελετουργικού και συμβολικού έστω) σκορπίσματος, χασίματος ή απώλειας. Μια σκέψη που πάντα, εν τέλει, βγαίνει κερδισμένη. Η "θετική σκέψη" (και λογική) είν' ένα θαύμα: ενέχει την επιβεβαίωσή της εκ των προτέρων, γι' αυτό κι έχει προ-οικονομήσει τ' αποτελέσματά της! [Τι καλά!] Ένα νόμισμα, απ' το οποίο μας παρουσιάζεται μόνο η ελαφριά, μαλακή και ήπια πλευρά του. Και τιθέμεθα αντιμέτωποι με τα ...σκουπίδια μας [μαζί και με διάφορα άλλα ανθρωπολογικά "σκουπίδια", που επιβαρύνουν τελευταία την "κοινωνία των πολιτών"], με τόση προσήλωση, ίσως για να ξεχνάμε τ' ακόμα πιο βαριά κι απέθαντα απόβλητα του "ενεργειακού πολιτισμού".

Σε αντίβαρο με τα πυρηνικά απόβλητα, ας πούμε [για να μην αναφερθώ στη "γενετική βόμβα" κατά Virilio και στα δικά της ...απόβλητα], που θα πρέπει να κρύβονται από προσώπου γης, ακόμα και τα "σκουπίδια" θα πρέπει σήμερα να αισθητικοποιηθούν κι αυτά. Με μια γιγάντια επιχείρηση θεαματοποίησης της "ενέργειας", όπου εντάσσεται κι η ...αξιοποίηση των απορριμμάτων, φτιάχνεται ένα ...κόντεξτ "καθαριότητας" και "καθαρότητας" (της "καθαρής ενέργειας") το οποίο είναι, όπως θα δούμε, "ηθικής" [θεολογικής, για την ακρίβεια: καθαρολογικής] φύσης εφεξής.

ιντερλούδιο  

«Θα υποβληθώ σε φθορά.»

Αυτή η κουβέντα του J. Genet ακούγεται παράξενη. Και, πράγματι, έρχεται από έναν κόσμο, ίσως κυριολεκτικά ξεχασμένο [03]. Με τα σημερινά δεδομένα δε, ακούγεται σαν απειλή -- τρομοκρατική.

«Ήρθα εδώ να μορφωθώ ερείπια.»

Ο δε στίχος της Κ. Δημουλά επίσης ξενίζει. Παρ' ότι μπορεί εύκολα να παραμορφωθεί στη χώρα των ...ιδανικών ερειπώσεων, ακούγεται σήμερα (η ποιήτρια) σαν απρόσκλητη επισκέπτης στο σπίτι του κρεμασμένου [04].

η χασούρα

Συσσώρευση, απόδοση, επίδοση -- και πιο προχώ: δυνητικότητα, επιδραστικότητα, επιτελεστικότητα. Απαραίτητα διαμεσολαβημένες (απ' τα "κανάλια επικοινωνίας") και καναλιζαρισμένες για τα "κοινωνικά μήντια". Είτε σε συνθήκες πλησμονής είτε έλλειψης, η αυτή συνθήκη ωφελιμισμού, θετικισμού, μιας "κοινωνίας" που 'χει πάντα παστρική την αυλή, το πολύ τη γειτονιά της. Τώρα θέλει να παστρέψει τον κόσμο όλο. Επανεισάγει τα "σκουπίδια" της στον απαράλλακτο μηχανισμό, που πριν λέγονταν "ανάπτυξη" και σήμερα πήρε το επίθετο "αειφόρος"... [θα φάει, δηλαδή, ώς και τα ...περιττώματά της, αλλά θα το κάνει με στυλ και κυρίως μ' αρετή].

Αυτό το επιδέξιο πέρασμα απ' την προηγούμενη αισθητικοποίηση της σκουπιδοπαραγωγής, στο σημερινό στυλιζάρισμα της σκουπιδοφιλίας, είν' άραγε τόσο αυτονόητο, τόσο ανώδυνο; Αν λάβουμε, μάλιστα, υπόψη μας ότι δεν πρόκειται μόνο για ζήτημα αισθητικής ...ορθορεξίας (που δεν είναι και λίγο), αλλά για μια ευρύτερη επιχείρηση ηθικοποίησης της αισθητικής (και το αντίστροφο) -- [ανατριχιαστική "ηθική αισθητική"] [05]. Που σημαίνει ότι, η απώλεια, ο χαμός και το χάσιμο τείνουν να γίνουν, όχι μόνον έννοιες (κι αισθήσεις) υπό εξαφάνιση σαν κάτι αντι-οικονομικό, αλλά έννοιες (κι αισθήσεις) υπό διωγμό σαν κάτι το "ανήθικο".

Τα καλά και συμφέροντα της "ανακύκλωσης", για τα οποία συζητώ, θυμίζουν το "μονά-ζυγά δικά μας" ή το "είτε χάσω είτε κερδίσω, πάλι κερδισμένος είμαι"... Αμ, και τ' άλλο το "win-win", που σου λέει: «κανένας χαμένος, αλλά πάλι εμείς κερδισμένοι»! Αυτή η "ανακύκλωση" στην ουσία της -- σύστοιχη με την καπατσοσύνη της λογικής Moebius, ή με την αβελτηρία της τοπολογίας και των ισομορφισμών της -- είναι ένας επίκυκλος ...αναγούλας. Κι αφήνει την αλλεργική απορία: καλά όλ' αυτά, αλλά πού πήγε η χασούρα;

Όλο και πιο περίτεχνες κι εκλεπτυσμένες παράγωγες λογικές, εξαφανίζουν το αρνητικό από την εξίσωσή τους. Παρουσιάζονται σαν να 'χουν εφεύρει το ...αεικίνητο, μ' άλλα λόγια: σαν να 'χουν εξοντώσει την εντροπία... Στην ουσία, όμως, αυτό που κάνουν (δια της ταχυδακτυλουργίας της παραμετροποίησης) είναι να διασπείρουν απλώς, μέσα στο συνεχές της θετικότητάς τους, τη χασούρα σ' αδιόρατες δόσεις. Γι' αυτό κι η βλαπτικότητα που εμπεριέχουν είναι τοξικού τύπου, όπως ακριβώς είναι η τοξικότητα των "ηθικών πρακτικών" κι η ομόλογη μολυσματικότητα των "εξυγιαντικών επιδράσεων" [06].

Απώλεια, "υπολειπόμενο στοιχείο" (στη δυτική διαλεκτική) [07], πραγματικό και συμβολικό ξόδεμα, "καταραμένο απόθεμα" -- που, σύμφωνα, με τον Bataille θα πρέπει να κατασπαταληθεί (να χαραμιστεί) με τον πλέον πανηγυρικό τρόπο [08] --, και πολλά άλλα... Είναι, μερικές μόνο, πρακτικές παρακαταθήκες των ανθρώπινων πολιτισμών για να σπάει το οίδημα -- η ενδοβολή κι η ενδογαμία -- της αυτο-αναφορικότητας, όταν εν προκειμένω παίρνει τ' όνομα της "ανα-κύκλωσης".

Ήθελα να καταλήξω στο ότι ο εν λόγω κύκλος, όπου η χασούρα λάμπει δια της απουσίας της, μοιάζει με ...χωματερή, χωροθετημένη μέσα στην ίδια την επιχειρησιακή του επικράτεια, όπως επίσης λειτουργεί σαν μηχανισμός ...κομποστοποίησης κάθε άλλης σκέψης που θα ξέφευγε απ' αυτήν την (αυτο)απάτη.

Στη χώρα μας, το ανά- του κυκλώματος παρέμενε σ' επίπεδο προθέσεων, εξαγγελιών -- και Δια-χείρισης τής ...(συν)χρηματοδότησή τους. Στην παρούσα συγκυρία, εντός του θεματικού πάρκου "Κρίση", ήδη εντείνονται οι μηντιογενείς (για τώρα) παρεμβάσεις, ως μέρος των "ολοκληρωμένων" τεχνικών της Δια-κυβέρνησης, προκειμένου τα (καλά) λόγια να γίνουν (ενάρετες) "δράσεις"... Δεν ξέρω κατά πόσο το μάθημα θ' αφομοιωθεί και με ποιον τρόπο θα "προσαρμοστεί" ιδιαζόντως -- που θα 'χει το [ιστορικο-βαλκανικό] ενδιαφέρον του.

Προς το παρόν ακόμα, τα σχετικά τηλεοπτικά σποτς προβάλλονται, κατά έναν περίεργο λόγο, στη ζώνη του μεταμεσονύχτιου διαφημιστικού προγράμματος των καναλιών. Μεταξύ τηλε-μάρκετινγκ και γραμμών 090. Τις ώρες που ο "ενεργός" πολίτης φορτώνει τις μπαταρίες του, μαυράκια και γυφτάκια παρεμβάλλονται ανάμεσα σε συσφίξεις γλουτών και μηρών, ("θετικά") μηνύματα και λογότυποι ΜΚΟ κατευθύνουν τη ροή απ' το ένα σετ κουζινομάχαιρων στο άλλο σετ πετσετών μπάνιου, στεγνές λεκάνες απ' την ανομβρία συνοδεύουν αθάνατες ποπ επιτυχίες των '60s... Μάλλον, όμως, δεν πρόκειται μόνο για το εύλογο πορνό (και τη μπίζνα) των ανθρωπιστικο-μορφικών κι οικολογικο-μορφικών πρακτορεύσεων της επιθυμίας. Κάτι μου λέει, ότι κάτι υποδεικνύεται αθέλητα, ανάστροφα -- και κατάστροφα. Η "επιτελεστικότητα", βλέπετε, έχει και τις αναποδιές της.

σημειώσεις
[01]    Ιούνιος του 2010, δείτε το "20 Χρόνια Parallaxi. Εντυπωσίασε η έκθεση με τη συμμετοχή του ΤΕΕ/ΤΚΜ", στο περιοδ. Τεχνογράφημα, ΤΕΕ/ΤΚΜ, τ. 400, 1/7/2010, σσ. 7 και 10.
[02]    Όπ. π.
[03]    Jean Genet, Το Ημερολόγιο ενός Κλέφτη, (μτφρ. Δ. Δημητριάδης), Εξάντας, 1975, (χρ. α' έκδ. 1949), σ. 267.
[04]    Απ' το "Κατάλληλο Έδαφος" [1988] της Κικής Δημουλά, στα Ποιήματα, (Ίκαρος, 2003, σ. 353).
[05]    Ενδεικτικά πάντα, σχετικά με τον "στόχο των δράσεων [...]: Ηθική / Αισθητική" ενός "πρότζεκτ" (με την ευρεία του έννοια), βλ. το "Architecture Design & Art Act Now" [όλα μαζί], στο Greekarchitects (11/01/2011).
[06]    Όπ. π. σημ. 05.
[07]    Βλ. "The Remainder", στο Jean Baudrillard, Simulacra and Simulation, University of Michigan Press, Ann Arbor, 1994, (χρ. α' έκδ. 1981).
[08]    Georges Bataille, The Accursed Share, Volume 1: Consumption, Zone Books, New York, 1991, (χρ. α' έκδ. 1949).

υστερόγραφο
Ακόμα μια σελίδα απ' το Ημερολόγιο του Genet (βλ. σημ. 03, παραπάνω): Στις 24/01/11 μεταδόθηκε απ' τα τηλεοπτικά "κανάλια", ότι η δημοτική αστυνομία κάπου έπιασε κάποιους με την κατηγορία της κλοπής ...σκουπιδιών! -- από κάδο ανακύκλωσης... Το ίδιο πιασάρικος ήταν κι ο υπότιτλος της είδησης: "Κλέφτες Σκουπιδιών". [Σαν και τ' άλλο το κατάστροφο: "14χρονος κλέφτης ποδηλάτων"!] Αλλά ποια ακριβώς ήταν η είδηση;