ΚΛΙΜΑΤΙΖΟΜΑΙ, ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ* ..

      Πάνε είκοσι χρόνια από εκείνο το τρομερό καλοκαίρι του 1987, όταν για πρώτη φορά , σε μια τόσο τσιμεντοποιημένη και ασφαλτοστρωμένη επιφάνεια όπως αυτήν του λεκανοπεδίου Αθηνών, επί  οκτώ ολόκληρες ημέρες και νύχτες, οι θερμοκρασίες έπαιρναν τις πλέον ακραίες τιμές . Ήταν τότε που οι ελάχιστες νυχτερινές  θερμοκρασίες βρίσκονταν σε τόσο υψηλά επίπεδα ώστε  η θερμική καταπόνηση των πολιτών να είναι  διαρκής, με τα κτίρια και τα οδοστρώματα να επανεκπέμπουν   την   συσσωρευμένη θερμότητα της ημέρας, με  τα πάντα να φαίνονται σαν προσομοίωση της κόλασης. Το αποτέλεσμα  εκείνης  της  τραγωδίας ήταν 2500 νεκροί, πολλοί από τους οποίους ανήκαν στις τάξεις των φτωχών ηλικιωμένων:  Που   πέρασαν από τη μοναχική ζωή  σε ένα μοναχικό και δύσοσμο  θάνατο από θερμοπληξία, αζήτητοι  από τον χωρικό και συγγενικό  περίγυρο, μέσα σε διαμερίσματα-φέρετρα…..

      Τότε, το 1987,   στην  πρώτη «ιστορική σύμπτωση»  τέτοιων θερμοκρασιών  και ενός τέτοιου σκηνικού, η Αθήνα ήταν θερμικά ανοχύρωτη, χωρίς κλιματιστικά. Το συμβάν του Τσερνομπύλ  είχε προηγηθεί  17 μήνες  από αυτή την καλοκαιρινή τραγωδία ,  την οποία  επίσης  ελάχιστοι  μήνες χώριζαν  από τον απίθανο   χιονιά του Μαρτίου του 1987, που παρέλυσε   την ολότητα της χώρας και προκάλεσε  γεωργικές καταστροφές.. Πολλοί μπήκαν σε σκέψεις όσον αφορά την πιθανή διασύνδεση του πυρηνικού συμβάντος  και των κλιματικών «ταλαντώσεων»,  που επακολούθησαν στον  συγκεκριμένο χωροχρόνο. Από επιστημονική άποψη δεν απεδείχθη τίποτε, αλλά έτσι ή αλλιώς  το ουσιώδες ήταν ότι οι κάτοικοι των πόλεων  πραγματικά  «έσκασαν»….

      Τον επόμενο χρόνο  ο καύσωνας επανήλθε  πάλι με νεκρούς, αν και οι αρχές ήταν   «σε ετοιμότητα» , τα δε κλιματιστικά είχαν αρχίσει να εμφανίζονται  σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Ο καύσωνας του 1988 άφησε επίσης  γκανγκινιολικές μνήμες από μοναχικούς θανάτους, όμως ως «παράπλευρη ωφέλεια» είχε την κατανόηση    των  μικροκλιματικών «θερμικών νησίδων», που δημιουργούνται σε  αστικές περιοχές,  ιδιαίτερα ασφαλτοστρωμένες και τσιμεντοποιημένες. Εγώ προσωπικά δεν πρόκειται να ξεχάσω ένα επεισόδιο που  έγινε στον Αηγιάννη το Ρέντη και πέρασε   στα ψιλά των εφημερίδων .  Ήταν ένα από τα  καυτά βράδια  του Ιουλίου του 1988, σε μια ημιβιομηχανική -  ημιαστική   περιοχή, με τα ασυνάρτητα κτίρια και τα διάσπαρτα  σκουπίδια , με την απωθητική  και πνιγηρή   κυριαρχία της άπνοιας, υποθέτω με την  νευρασθένεια  προ  των ψυχικών   πυλών των κατοίκων…..Το βράδυ λοιπόν εκείνο τα αδέσποτα σκυλιά της περιοχής , ρημαγμένα  κι αυτά από το καθεστώς της  παραλυτικής ζέστης και αγνοώντας τις αστυνομικές διατάξεις περί ωρών κοινής ησυχίας(!), επέμεναν να γαβγίζουν  και να διαταράσσουν ακόμη περισσότερο τη διαταραγμένη ζωή  των  πέριξ μεροκαματιάρηδων . Τότε ένας από αυτούς βγήκε στη ταράτσα του σπιτιού του με ένα κυνηγετικό όπλο και άρχισε να πυροβολεί στον αέρα, προς γνώση και συμμόρφωση(!) των φωνασκούντων ζώων, ξεσηκώνοντας   περιοίκους    και αστυνομία. Υποθέτω ότι κάποιος εισαγγελέας επιλήφθηκε αυτής της σκηνής   που εμπεριείχε  τόση και τέτοια απόγνωση, που θα μπορούσε κάλλιστα να εμπνεύσει έναν Παζολίνι ή ένα Βούλγαρη....… …

Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ  ΤΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ      

Είκοσι χρόνια από τότε, το λεκανοπέδιο Αθηνών με τους περισσότερους κατοίκους,   τις  μεγαλύτερες  οικονομικές δραστηριότητες και την αυξημένη κινητικότητα, ζει  οξύτερα προβλήματα από αυτά που υπονοεί η απλή στατιστική της μεγέθυνσης. Η  συνάθροιση ποσοτικών δεδομένων καταλήγει σε  δυσμενέστερες  ποιοτικές καταστάσεις, στα πλαίσια μιας σκληρής  «διαλεκτικής της ρύπανσης».   Η μείωση του «ενδοαστικού»  και  περιαστικού πράσινου ,  η συμβατική δόμηση χωρίς περιβαλλοντικές προδιαγραφές, η επίστρωση  περισσότερων επιφανειών γης  και η δημιουργία ενός  προβληματικού αστικού «δαπεδοτοπίου» (floorscape),  συνεργούν στη  μεγαλύτερη θερμική επιβάρυνση .  Η μετά βδελυγμίας αποκήρυξη του γυμνού χώματος, οι ταρατσόκηποι που εγκωμιάζονται  πανταχόθεν αλλά τελικά μετριούνται σε ασήμαντους αριθμούς, η μικρή βιομάζα του  ενδοαστικού  πράσινου λόγω της επαρχιώτικης εμμονής δημοτικών και ιδιωτών -διαχειριστών στο γρασίδι, όλα αυτά και όχι μόνο, συνδυαζόμενα με τις «ταλαντώσεις» της εποχής του Θερμοκηπίου, κάνουν τους αστικούς χώρους  ευάλωτους .

    Και ενώ  διαδραματίζονται όλα αυτά,  η προσφυγή στην «θεραπεία» των ιδιωτικών κλιματισμών  καταλήγει  κάποτε να είναι χειρότερη από την αρρώστια: Οι ιδιωτικοί κλιματισμοί καταργούν την ανοικτότητα του ιδιωτικού χώρου την εποχή που  αυτή χρειάζεται περισσότερο,  ενώ επίσης δημιουργούν  μεγάλες και ανθυγιεινές αποκλίσεις ανάμεσα στη θερμοκρασία του περιβάλλοντος και στη θερμοκρασία τέλεσης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Επιπλέον επιβαρύνουν τους ατομικούς λογαριασμούς, αυξάνουν το  πραγματικό κόστος  ζωής παρά  την απατηλή εικόνα του αυξανόμενου Ακαθαρίστου Εγχωρίου Προϊόντος,    ενισχύουν τη συλλογική ενεργειακή σπατάλη,   επιβαρύνουν  θερμικά το μικροκλίμα των πόλεων.

Η ΘΟΛΩΤΗ ΠΟΛΗ ΥΠΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ….    

   Οι  κλιματισμοί με τα υφιστάμενα μέσα θα μπορούσαν ενδεχομένως να είναι επιθυμητοί και οικονομικοί εφόσον οι πόλεις είχαν τη «διαστημική διάρθρωση » του dome city  - δηλαδή της «θολωτής πόλης» που πρότεινε για το Μανχάταν ο πολεοδόμος Μπουκμίνστερ Φούλερ** το 1968!  Στη προκειμένη περίπτωση η εξαγωγή της θερμότητας των κλιματισμών θα γινόταν προς το «εξωαστικό» περιβάλλον, η δε «παραγωγή ψύξης» θα ήταν σχετικά  φθηνότερη  και  πιο ελεγχόμενη. Λαμβανομένου υπόψη ότι ήδη υπάρχουν   συστήματα  συλλογικής θέρμανσης αστικών χώρων,   μια  ολική  ρύθμιση του μικροκλίματος, σε κατοικημένους και ενδιάμεσους χώρους, δεν θα ήταν αδιανόητη. Σε ένα τέτοιο σενάριο  οι «κεντρομόλες» ευρωπαϊκές  πόλεις  θα είχαν  σαφή πλεονεκτήματα  απέναντι στις «διάσπαρτες» πόλεις  της αμερικανικής ηπείρου,  τύπου Λος Άντζελες...

        Πάντως  οι υπαρκτές πόλεις,   με την υφιστάμενη  διασπορά  πληθυσμών και δραστηριοτήτων,  θα χρειάζονταν λιγότερο  φουτουρισμό και πολύ περισσότερο  τα  κλασικά συνταγολόγια  των Περιβαλλοντικών Επιστημών.…Θα μπορούσαν έτσι  να επαναδιαμορφώσουν μια σχέση με τη φύση, αναζητώντας  τον παλιό-καλό εαυτό τους -  αυτόν που στην περίπτωση της  Αθήνας  σήμαινε ένα κλίμα ήπιο, φωτεινό αλλά καθόλου αφρικανικό,  ξηρό και χωρίς  την υγρασία των μεσευρωπαϊκών πόλεων, ευάερο αλλά χωρίς  τυφώνες.

        Σ΄ αυτή τη χώρα τα παθήματα είναι αειφορικά, όμως τα μαθήματα είναι εφήμερα. Η εφήμερη αγωνία  περί της αποτελεσματικότητας  της ΔΕΗ ,  συνδυάζεται με την κλιματιζόμενη μοναξιά   αυτών  που δεν έχουν τη δυνατότητα  απόδρασης από την πόλη .Σε όλα αυτά  ας προσθέσουμε την  διάταξη των αστικών κτιριακών όγκων, την  εγγύτητα των κτιριακών όγκων που εμποδίζει τον αερισμό και κάνει «πάσες» θερμότητας από το ένα κτίριο στο άλλο -  ας είναι καλά η «λογική»  του περιορισμού της  κτιριακής ανάπτυξης εις ύψος...Ας βάλουμε ακόμη και μια «μερίδα» διακοσμητικών παρεμβάσεων άσχετων με το κατά κεφαλήν ή κατακέφαλα λιοπύρι, όπως στην περίπτωση της «ανάπλασης» της Ομόνοιας. Όλα αυτά λοιπόν τοποθετούνται  στο μίξερ μιας εξουσίας  μυωπικής,  που παραγνωρίζει τη συστημική σχέση δημόσιων χώρων, ενεργειακής κατανάλωσης  και  θερμικής καταπόνησης, και σερβίρονται. Κάνοντας  κάθε  φορέα Καρτεσιανής λογικής  να αναφωνεί : ΚΛΙΜΑΤΙΖΟΜΑΙ, ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ.....

Γιάννης Σχίζας

*Μετεξέλιξη κειμένου που δημοσιεύθηκε στην «Εποχή» της 1.7.2007
** Ο Κeneth Frampton  για το dome city  του Fuller: « Αυτός ο σιδερένιος πνεύμονας της πόλης ήταν σχεδιασμένος σαν γαιοδετική ασπίδα ενάντια στη μόλυνση του αέρα», «Μοντέρνα Αρχιτεκτονική – ιστορία και κριτική», ΘΕΜΕΛΙΟ, Αθήνα 1987