ΚΤΙΣΤΗ ΤΕΧΝΗ - Η αθάνατη κληρονομιά του Μπάουχαους

Η ζωή του ήταν σύντομη, η κληρονομιά που άφησε πίσω του τεράστια. Καμία σχολή καλών τεχνών, ποτέ στην ιστορία, δεν επηρέασε τις ζωές τόσων ανθρώπων, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι βέβαιο ότι δεν το γνωρίζουν καν. Το στυλ Μπάουχαους διαμόρφωσε το ντιζάιν του 20ού αιώνα και μεταμόρφωσε ριζικά την εικόνα του κόσμου. Η σφραγίδα του στην αρχιτεκτονική εξωτερικού και εσωτερικού χώρου καθώς και στα καθημερινά χρηστικά αντικείμενα ήταν καθοριστική ­ τόσο που να αλλάξει τον τρόπο ζωής μας. Τα πάντα γύρω μας, από την κατασκευή και τον σχεδιασμό των διαμερισμάτων μας ως τα έπιπλα και τα αξεσουάρ, φέρουν κάτι από την υπογραφή του Μπάουχαους.

 Οι καλλιτέχνες της θρυλικής σχολής άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στον εξοπλισμό hi-fi, στις καφετιέρες, στα ραδιόφωνα, στις εντοιχισμένες κουζίνες, καθώς και στην τυπογραφία και στη φωτογραφία. Πολλά από τα χαρακτηριστικά προϊόντα του σχεδιάζονται και κυκλοφορούν απαράλλακτα ως σήμερα: οι ταπετσαρίες, τα υφάσματα, τα φωτιστικά και οι διάσημες μεταλλικές πολυθρόνες. Πριν από 80 χρόνια κανένας δεν θα μπορούσε να προβλέψει την τεράστια επιτυχία της σχολής. Η μικρή συντηρητική πόλη της Βαϊμάρης κάθε άλλο παρά γεμάτη υποσχέσεις ήταν, ειδικά μετά το οικονομικό και πολιτικό χάος που επικράτησε στη μεταπολεμική Γερμανία του 1914. Το μέλλον της σχολής διαγραφόταν αβέβαιο και απογοητευτικό. Ο Βάλτερ Γκρόπιους, αρχιτέκτονας και ιδρυτής του Μπάουχαους, είχε λαμπρές και φιλόδοξες ιδέες, τις οποίες όμως δεν μπορούσε να υλοποιήσει άμεσα, γιατί τα τεχνικά προβλήματα που αντιμετώπιζε καθημερινά η σχολή απορροφούσαν όλη του την ενέργεια. Ηταν μάταιο να κάνει όνειρα τη στιγμή που έλειπαν τα απαραίτητα εργαλεία και υλικά, και ενόσω οι ίδιοι οι φοιτητές με δυσκολία κάλυπταν τις βασικές τους ανάγκες. Τα καύσιμα, η τροφή και η στέγη ήταν κάθε άλλο παρά άφθονα στη γερμανική επαρχία της εποχής.

Ωστόσο, κυρίως χάρη στο μεγαλόπνοο όραμα του Γκρόπιους, το Μπάουχαους κατάφερε να ορθοποδήσει και μέσα σε πέντε χρόνια το μανιφέστο της σχολής, διά στόματος του ιδρυτή της, μαρτυρούσε τη δημιουργικότητα και τον δυναμισμό της δουλειάς που παρήγε: «Ο απώτερος σκοπός κάθε δημιουργικής δραστηριότητας είναι το κτίσιμο!». Εξάλλου στην κυριολεξία «Μπάουχαους» σημαίνει «κτιστό κτίριο». Η κουβέντα περί κτιρίων είναι βέβαια παραπλανητική, γιατί οδηγεί στο εύλογο συμπέρασμα ότι η αρχιτεκτονική αποτελούσε την κεντρική δραστηριότητα του προγράμματος της σχολής. Στην πραγματικότητα η αρχιτεκτονική ούτε καν διδασκόταν τα πρώτα χρόνια με την αιτιολογία της ματαιότητας του πράγματος σε μια διαλυμένη οικονομικά και ισοπεδωμένη χώρα. Οι περισσότεροι καθηγητές ήταν ζωγράφοι, ωστόσο ούτε η ζωγραφική διδασκόταν ­ για τους ίδιους περίπου λόγους. Η προσγειωμένη λογική του Γκρόπιους διαμόρφωσε ένα πρόγραμμα σπουδών που βασιζόταν κυρίως στην εκμάθηση χειροτεχνιών παρά καλών τεχνών. Καθένα από τα εργαστήρια ήταν αφιερωμένο και σε μια τέχνη: βιβλιοδεσία, αγγειοπλαστική, βιτρό, ξυλογλυπτική και μεταλλουργική. Τα έργα τους όμως δεν έπρεπε σε τίποτε να θυμίζουν την παραδοσιακή χειροτεχνία της Γερμανίας. Επρεπε να είναι ξεχωριστά και πρωτότυπα. Λειτουργικά στη δομή και μοντέρνα στην εμφάνιση. Οι καθηγητές των καλών τεχνών είχαν αναλάβει να εμφυσήσουν στους νεαρούς σχεδιαστές την απαραίτητη δόση έμπνευσης και ιδεών. Οι ζωγράφοι αυτοί έτυχε να είναι κορυφαία ονόματα στην ιστορία της μοντέρνας τέχνης. Μεταξύ τους ο Πάουλ Κλέε και ο Βασίλι Καντίνσκι που μοιράζονταν το ίδιο πάθος για τη θεωρία του αφηρημένου.

Οταν η Γερμανία πάτησε και πάλι στα πόδια της, τα σχέδια του Μπάουχαους άρχισαν να έχουν μεγάλη ζήτηση από εργοστάσια και βιοτεχνίες. Το 1925 η σχολή μετακόμισε στη βιομηχανική πόλη Ντεσάου, όπου το έδαφος ήταν πρόσφορο για τέτοιου είδους συναλλαγές (λόγω της πληθώρας των εργοστασίων). Η χρυσή εποχή του Μπάουχαους ήταν πραγματικότητα. Η σχολή δεν είχε πλέον ανάγκη από κρατικά κονδύλια για να συντηρηθεί, καθώς οι παραγγελίες έπεφταν βροχή και απέφεραν ικανοποιητικά κέρδη.

Η στροφή του ενδιαφέροντος προς το βιομηχανικό σχέδιο ήταν εμφανής και η ζυγαριά έπαψε πια να γέρνει προς τη χειροτεχνία. Η φωτογραφία και η τυπογραφία μπήκαν δυναμικά στο πρόγραμμα σπουδών και παρήγαγαν εξαίρετα έργα, ενώ επίσημα εισήχθησαν τότε και τα μαθήματα αρχιτεκτονικής. Η εκπληκτική άνθηση του Μπάουχαους κόπηκε βίαια από το χέρι των ναζιστών. Το 1931 το ναζιστικό κόμμα κέρδισε την πλειοψηφία στο τοπικό συμβούλιο και φρόντισε να διακόψει τα συμβόλαια των καθηγητών. Εναν χρόνο αργότερα η σχολή μετακόμισε στο Βερολίνο, όπου φυτοζωούσε για λίγο διάστημα στις εγκαταστάσεις ενός εγκαταλελειμμένου εργοστασίου των προαστίων, ώσπου να κλείσει τελείως μερικούς μήνες αργότερα. Ηταν ένα θλιβερό τέλος μιας ωραίας ιστορίας. Το Μπάουχαους ήταν μια μοναδική και ανεπανάληπτη περίπτωση στην ιστορία του ντιζάιν. Μεταγενέστερες απόπειρες αναβίωσης εκείνης της έντονα δημιουργικής ατμόσφαιρας στη μεταπολεμική Γερμανία και στην Αμερική απέτυχαν. Αν θέλετε απτές αποδείξεις αυτής της αίσθησης, δεν φτάνει να επισκεφθείτε την έκθεση. Αναζητήστε την στα χαρακτηριστικά «κυβιστικά» κτίρια της Αθήνας (αμερικανική πρεσβεία, Πολεμικό Μουσείο, Εθνική Πινακοθήκη) και στα έπιπλα από δέρμα και μέταλλο που μπορεί να έχετε ήδη στο σπίτι σας. Είναι και αυτά η μακρινή κληρονομιά του Μπάουχαους.

* Τα έργα της συλλογής του Μπάουχαους εκτίθενται στο Μουσείο Ντιζάιν του Λονδίνου από τις 10 Φεβρουαρίου ως τις 4 Ιουνίου 2000.

ΤΟ ΒΗΜΑ , 27-02-2000
Κωδικός άρθρου: B12859C281