Μια περιήγηση στα νέα κτίρια του Βερολίνου

Στα ημερολογιακά του σημειώματα ο Αρης Κωνσταντινίδης (εκδόσεις Αγρα) στις 15.11.1986, αναφέρεται στα πιθανά όνειρα των αθρώπων στο χτίσιμο των δυνατοτήτων μιας καλύτερης ζωής στο κάθε τόσο, στην κάθε χρονική στιγμή. Η αρχιτεκτονική χτίζει τη ζωή που ονειρευόμαστε να έχουμε, έγραφε ο Κωνσταντινίδης.

Το κρατάμε, ως συλλογισμό, με διάρκεια στο χρόνο. Προσπαθούμε να δούμε μέσα από τα έργα των αρχιτεκτόνων που, βέβαια, δεν μπορεί παρά να ταυτίζονται με τις επιθυμίες του χρήστη ή καλύτερα του ιδιοκτήτη του ακινήτου. Κάπου νιώθουμε μια υπέρμετρη ζήλια του ανθρώπου για τα σκέπαστρα των παγονιών. Εκείνα τα υπέροχα χρωματισμένα φτερά που φέρουν και που, λέγεται, ότι ευθύνονται για τη ματαιοδοξία τους.

Με μια διαφορά. Οτι το στέγαστρο των ανθρώπων των δικών μας κοινωνιών διαθέτει μια παράδοξη ομοιομορφία στα χρώματα και τις φόρμες, τέτοια ώστε να μειονεκτεί απέναντι στην ιδιοφυή ματαιοδοξία των πλουμιστών φτερών των παγονιών.

Στο Βερολίνο, για έκτη φορά μετά την πτώση του Τείχους και εξακολουθώ να νοσταλγώ την εικόνα της πάλαι ποτέ έγκλειστης πόλης, το πρώην δηλαδή Δυτικό Βερολίνο, που το όποιο χρώμα του είχε πολλά κοινά με τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Παρατήρησα τα διάφορα και διαφορετικά στάδια της ανοικοδόμησης, από την ώρα που οι μεγάλες εταιρείες παρουσίαζαν σε μακέτα το σχεδιασμό των νέων κτιρίων στα οικόπεδα που είχαν εξασφαλίσει λίγο πριν την πτώση -φαντάζομαι με τη λογική που, μπαίνει τώρα σε τελική ευθεία η ανακατανομή και η ανοικοδόμηση της νέας Βαγδάτης- και εξακολουθώ να παρατηρώ, τουρίστας με ολιγοήμερη παραμονή, πάντα, τις αλλαγές.

Το Βερολίνο είχε αρχιτεκτονική παράδοση και συνείδηση της παράδοσης αυτής έως τις εκφάνσεις του μοντέρνου και του high-tech, έγχρωμου τώρα, πρώην Ανατολικού Βερολίνου. Λογικό, λοιπόν, να επιθυμεί να μεταλλαχτεί σε ένα ανοικτό μουσείο αρχιτεκτονικής. Και αν κάθε εποχή αφήνει το χνάρι της με τα μεγάλα έργα που συνδέουν ανθρώπους της πολιτικής και κομμάτια της πόλης -μοναδικό παράδειγμα στο πολύ πρόσφατο παρελθόν ο Φρανσουά Μιτεράν και τα μεγάλα έργα του Παρισιού-, το Βερολίνο, ως σύμβολο και μητρόπολη που αναδύεται από τις στάχτες για να ξαναπάρει το προβάδισμα στην κεντρική Ευρώπη, έχει την υποχρέωση να το κάνει. Εξακολουθώντας να διατηρεί εκείνη την όψη του γιγάντιου εργοταξίου, ολοκληρώνει κτίρια και κλειστές γειτονιές, ό,τι πιο γοητευτικό στο όλο οικοδόμημα, τετράγωνα ολόκληρα και εμπορικά κέντρα. Πρέπει να γίνει θαυμάσια, όταν ολοκληρωθεί, η γειτονιά των πρεσβειών, όπου κάθε χώρα έχει βάλει τα δυνατά της να δώσει το καλύτερο, ακριβώς όπως έγινε κάποτε στην πρωτεύουσα Μπραζίλια της Βραζιλίας, από την οποία, το προσκύνημά μου, το 1992, στα έργα και την ιστορία του μοντέρνου όπως είχε μεγεθυνθεί στο μυαλό μας, σήμερα μένει ανάμνηση μιας απάνθρωπης πόλης, οργανωμένης μόνο για αυτοκίνητα και υπόγεια κίνηση ανθρώπων. Η γειτονιά του Βερολίνου, που ήδη φιλοξενεί την πρεσβεία του Μεξικού, της Ελβετίας και των Κάτω Χωρών έχει ένα τρομερό ενδιαφέρον που σε κάνει να επιθυμείς ένα κτίριο ισάξιο και για τη δική σου χώρα.

Στην Berliner strasse, το εμπορικό κέντρο «Am Borsigturm», υλοποιημένο από ομάδα αρχιτεκτόνων στην οποία μετέχουν ο Schultes και οι Deubzer και Koning, μόλις έχει ολοκληρωθεί. Το ενδιαφέρον της φόρμας του είναι η σχέση της καμπύλης με την αιχμή, μια όψη ημικύκλια, μια κάθετη και στο κέντρο το αίθριο. Αυτή η δυναμική κάθετη με μια σειρά και μόνο γραφείων, γυάλινη και με φορά προς τα επάνω είναι ένα στοιχείο που συναντά κανείς σε αρκετά νέα κτίρια, με περισσότερο προκλητικό όλων, κατά τη γνώμη μου, εκείνο του Αμερικανογερμανού αρχιτέκτονα Helmut Jahn (στο οποίο ανήκει η ιδέα και του λίγο παλαιότερου κτιρίου της Sony) που μοιάζει να φαντάζει διαφορετική η Kurfurstendamme. Το πολύ λεπτό γυαλί, που καταλήγει σε γωνία στην πρόσοψη, δέχεται οπτικά την κίνηση του δρόμου και μεταλλάσσει ένα τεράστιο κτίριο σε ανάλαφρο κομψοτέχνημα. Αρχιτεκτονική για εναλλακτικές θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες με δύο πλατείες, το Tempodrom είναι μια άλλη πρόταση με την εξάγωνη στέγη, που δίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιείται οτιδήποτε καιρό κάνει.

Ξαναβλέποντας τα κτίρια του Renzo Piano ή του Jean Nouvel, που πριν από τρία χρόνια εντυπωσίαζαν, σήμερα δεν δημιουργούν ξαφνιάσματα και εκπλήξεις. Ακόμη και ο θόλος του Foster στο Reichstags δεν μοιάζει να αιτιολογεί τόσα όσα ο θόλος του ίδιου αρχιτέκτονα στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο, όπου είναι φανερό ότι βοήθησε την κίνηση των επισκεπτών προς τις αίθουσες και τη βιβλιοθήκη. Φυσικά και οι εργασίες στο Κοινοβούλιο συνεχίζονται, ώστε να καλύψει ανάγκες που ο τουρίστας δεν υποψιάζεται. Παντού γυαλί, ατσάλι, χρώμα που δέχεται το κάθε κτίριο από την κίνηση των δρόμων, και μεγάλη ομοιομορφία. Το ίδιο αδιέξοδο της τέχνης και στην αρχιτεκτονική η οποία παράγει εντυπωσιακά κτίρια που το ένα θυμίζει το άλλο.

Εκεί όπου γίνεται προσπάθεια με καλό αποτέλεσμα είναι στην αναστήλωση και στις νέες χρήσεις που προσδίδει η αρχιτεκτονική στις μισογκρεμισμένες γειτονιές του πρώην Ανατολικού Βερολίνου. Μοιάζει σαν να αναζητούν όλοι, όσοι καταπιάνονται με αυτό το κομμάτι, να βρει ο άνθρωπος χώρους στα μέτρα του, χώρους για κατοικία, μικρά μαγαζιά, εστιατόρια και όπου συγκεντρώνει τις περισσότερες γκαλερί, που προτείνουν κάποιες δουλειές με ανταπόκριση στο σήμερα. Είναι οι γειτονιές που ξεκινούν να ανασυγκροτούνται, τετράγωνο - τετράγωνο, και που δίνουν μεγάλη σημασία στο πράσινο, στο κεντρικό αίθριο-ανάσα για τον κάτοικο της πόλης. Μια άλλη όψη της μητρόπολης, εκείνη που έχουμε αρχίσει όλοι να νοσταλγούμε. Το αριστούργημα βέβαια της νέας αρχιτεκτονικής του Βερολίνου είναι το Εβραϊκό Μουσείο του Daniel Libeskind, ένα κτίριο που χρειάζεται ιδιαίτερη αναφορά.

ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΑΓΚΟΥ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 26/05/2003