Μπαουχάους 1919-33

Οι αλλαγές της έδρας της σχολής αλλά και της ηγεσίας της, συνδέονταν παράλληλα με μια αλλαγή και στην πολιτική του Bauhaus, την τεχνική του και το ύφος του. Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε πως κατά την τελευταία περίοδο του Bauhaus, ο Mies van der Rohe το μετέτρεψε σε ιδιωτική σχολή όπου απαγόρευε σε υποστηρικτές του Meyer να εγγραφούν.

Η σχολή ιδρύθηκε από τον Walter Gropius στη συντηρητική πόλη της Βαϊμάρης το 1919 και αρχικά αποτέλεσε ένα είδος συγχώνευση της σχολής Grand Ducal στις πλαστικές τέχνες με την Kunstgewerbeschule. Ο απώτερος σκοπός του Bauhaus ήταν να αποτελέσει μια ενιαία σχολή τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στις καλές τέχνες.

Η σχολή Bauhaus το 1993

Βασική αρχή της σχολής ήταν το ανοιχτό πνεύμα μπροστά στις νέες προκλήσεις της εποχής αλλά και ειδικότερα η προσέγγισή τους περισσότερο από μια πρακτική άποψη και λιγότερο θεωρητικά. Ο Gropius ανέθεσε σε ζωγράφους τον ρόλο των καθηγητών καθώς πίστευε ότι η ζωγραφική οριοθετεί την αισθητική του κάθε αιώνα.

Στη σχολή Bauhaus του Gropius, λειτουργούσαν συνολικά τρία εργαστήρια, μέσα στα οποία οι σπουδαστές της σχολής διδάσκονταν από ελεύθερο σχέδιο και ιστορία της τέχνης μέχρι μεταλλοτεχνία, υφαντουργική και καλλιγραφία. Κάθε σπουδαστής είχε την υποχρέωση να ολοκληρώσει μια σειρά μαθημάτων και μετά μπορούσε να επιλέξει έναν από τρεις κύκλους σπουδών, για σπουδαστές, βοηθούς και αρχιτέκτονες αντίστοιχα. Όσοι αποφοιτούσαν δικαιούνταν είτε να μείνουν στη σχολή και να πειραματιστούν περαιτέρω με τα μέσα που προσέφερε η σχολή, είτε να μαθητεύσουν ακόμα περισσότερο δίπλα στους καθηγήτες. Στη σχολή δίδαξαν σημαντικά ονόματα της τέχνης και της αρχιτεκτονικής, μεταξύ των οποίων ο Όσκαρ Σλέμερ, ο Βασίλι Καντίνσκυ, ο Πωλ Κλέε και ο Marcel Breuer.

Σχολή Bauhaus στο Dessau

Η θέση του Gropius ήταν πως μια νέα ιστορική περίοδος ξεκινούσε με το τέλος του πολέμου και πίστευε πως ένα νέο αρχιτεκτονικό ύφος θα έπρεπε να απεικονίσει και να συμβολίσει αυτήν την νέα εποχή. Το ύφος αυτό θα έπρεπε να είναι λειτουργικό, φτηνό αλλά ταυτόχρονα και με καλλιτεχνικές αξιώσεις. Εκείνη την περίοδο, το Bauhaus εξέδιδε περιοδικό υπό τον τίτλο "Bauhaus" καθώς και σειρά βιβλίων αποκαλούμενων "Bauhausbücher". Επικεφαλής για την εκτύπωση και σχεδίαση του ήταν ο Herbert Bayer.

Το Bauhaus επιχορηγήθηκε κατά ένα μεγάλο μέρος από την πρώτη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Ωστόσο μετά από αλλαγή στην τοπική κυβέρνηση, η σχολή μεταφέρθηκε στο Dessau το 1925, όπου η ατμόσφαιρα ήταν περισσότερο προοδευτική και βιομηχανική. Το 1927, το ύφος του Bauhaus και οι διασημότεροι αρχιτέκτονές του επηρέασαν σημαντικά την έκθεση "Die Wohnung" (ελλ. μφ. "Η Κατοικία") που οργανώθηκε από την Deutscher Werkbund στη Στουτγκάρδη. Ένα σημαντικό συστατικό της έκθεσης αποτέλεσε το πρόγραμμα "Weissenhof Siedlung", ένα σχέδιο ανέγερσης κατοικιών.

Μέσα στα επόμενα χρόνια ο Meyer διαδέχτηκε τον Gropius για να αφήσει με τη σειρά του τη θέση του στον Mies van der Rohe. Κάτω από έντονες πολιτικές πιέσεις, η σχολή οριστικά έπαψε να λειτουργεί μετά από εντολή του ναζιστικού καθεστώτος το 1933. Το ναζιστικό κόμμα είχε αντιταχθεί στο Bauhaus σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του '20. Θεωρήθηκε ένα μέτωπο κομμουνιστών, ειδικά επειδή πολλοί Ρώσοι καλλιτέχνες αναμίχθηκαν με αυτό. Συγγραφείς όπως ο Wilhelm Frick και ο Alfred Rosenberg χαρακτήριζαν το Bauhaus "μη-γερμανικό" και επέκριναν τις νεωτεριστικές τάσεις του.

Βασικές αρχές

Βασικά χαρακτηριστικά του Μπαουχάους ήταν η απλότητα, η λειτουργικότητα και η χρηστικότητα, με ιδιαίτερη έμφαση σε γεωμετρικές φόρμες και στο χρώμα. Η σχολή Μπαουχάους απέρριπτε κάθε περιττό διακοσμητικό στοιχείο, θεωρώντας πως η ίδια η πρώτη ύλη περιέχει ένα είδος φυσικής και εγγενούς διακοσμητικής ικανότητας.

Άποψη του κτιρίου του Αρχείου Μπαουχάους στο Βερολίνο.

Στόχος της σχολής Μπαουχάους ήταν η αναβάθμιση των προϊόντων μαζικής παραγωγής, όπως τα έπιπλα αλλά και ολόκληρης της έννοιας της κατοικίας αν και τάχθηκε αντίθετη στην τάση πλήρους εμπορευματοποίησης, κρατώντας τους καθηγητές που δίδασκαν έξω από τα στενά πλαίσια της παραγωγής, προτρέποντάς τους να θεωρούν το έργο τους έκφραση δημιουργικότητας και τέχνης.

Η βαθύτερη θεωρία πάνω στην οποία στηρίχθηκε και η εκπαιδευτική δομή της σχολής Bauhaus ήταν πως ο τελικός στόχος είναι ένα ολοκληρωμένο και ενιαίο κτίσμα. Με αυτό τον τρόπο, το κίνημα του Μπαουχάους προσπάθησε να ενοποιήσει την έννοια της τέχνης με την διαδικασία της παραγωγής, υποτάσσοντας παράλληλα τα τεχνικά μηχανικά μέσα στην ανθρώπινη δημιουργικότητα. Η σχολή Μπαουχάους αξιοποίησε την ανθρώπινη ατομική προσπάθεια στα πλαίσια μιας βιομηχανικής παραγωγής που στο παρελθόν ήταν απόλυτα τυποποιημένη.

Αρχιτεκτονική παραγωγή

Walter Gropius in front of his competition entry for the Chicago Tribune Tower 1922, taken in 1928

Εντός της σχολής διδασκόταν ό,τι είχε σχέση με την αρχιτεκτονική, το σχέδιο αλλά και την τελική κατασκευή. Το παράδοξο στα πρώτα χρόνια λειτουργίας της ήταν ότι, αν και υποστήριζε ότι ο απώτερος στόχος όλης της δημιουργικής δραστηριότητας ήταν το χτίσιμο και η κατασκευή έργων, η σχολή δεν πρόσφερε μαθήματα αρχιτεκτονικής παρά μόνο μετά το 1927.

Κατά την περίοδο της διεύθυνσης της σχολής από τον Walter Gropius, η αρχιτεκτονική παραγωγή του Bauhaus ουσιαστικά ανήκει αποκλειστικά στον ίδιο τον Gropius με σημαντικότερο ίσως έργο τον πύργο "TribuneTower" στο Σικάγο, το οποίο προκάλεσε έντονο ενδιαφέρον για τη σχολή. Το κτίριο της σχολής Bauhaus στο Dessau θεωρείται επίσης πολύ σημαντικό και ανήκει και αυτό στον Gropius. Οι σπουδαστές του Bauhaus συνεισέφεραν κυρίως σε μικρότερης εμβέλειας εργασίες στους εσωτερικούς χώρους (σχεδίαση γραφείων, αγγειοπλαστική, εσωτερική διακόσμηση κ.τ.λ).

Στα δύο χρόνια της διεύθυνσης του αρχιτέκτονα Hannes Meyer, η φιλοσοφία της σχολής Bauhaus μετατοπίστηκε από την αισθητική αρτιότητα προς τη λειτουργικότητα και την ικανοποίηση των απαιτήσεων του χρήστη. Σε αυτή την περίοδο ανατέθηκαν στη σχολή σημαντικά έργα, μεταξύ των οποίων ένα για την πόλη του Dessau που αφορούσε την κατασκευή πέντε διαμερισμάτων (διατηρούνται έως σήμερα) και ένα για την πόλη του Bernau και την κατασκευή των γραφείων του Ομοσπονδιακού Σχολείου των Γερμανικών Συνδικάτων (ADGB).

Όταν ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής ο Mies van der Rohe, αποκήρυξε τις προγενέστερες πολιτικές των Gropius και Meyer καθώς και όλους τους υποστηρικτές τους. Προσπάθησε να επιβάλλει μια προσωπική αντίληψη, ωστόσο σε αυτή την περίοδο δεν σημειώνεται κανένα υλοποιημένο πρόγραμμα ή έργο από τη σχολή.

Σε ότι αφορά την αρχιτεκτονική παραγωγή, η άποψη πως η σχολή Bauhaus ευθύνεται για ένα εκτενές έργο κατασκευής πολλών κατοικιών δεν είναι ακριβής. Άλλωστε, δεν ήταν η πρώτη προτεραιότητα των Gropius και van der Rohe. Ωστόσο οι σύχρονοι του Bauhaus αρχιτέκτονες Bruno Taut, Ηans Poelzig και ιδιαίτερα ο Ernst May, των πόλεων του Βερολίνου, της Δρέσδης και της Φρανκφούρτης αντίστοιχα, είναι υπεύθυνοι για πλήθος πρωτοποριακών κατοικιών που χτίστηκαν την περίοδο εκείνη στη Γερμανία, επηρεασμένοι ασφαλώς και από την φιλοσοφία της σχολής Bauhaus.

Αντίκτυπος και μεταγενέστερη πορεία

Το Bauhaus άσκησε σημαντική επίδραση στις τάσεις της τέχνης και της αρχιτεκτονικής στη δυτική Ευρώπη αλλά και τις Ηνωμένες Πολιτείες όταν πολλοί από τους καλλιτέχνες που αναμίχθηκαν σε αυτό εξορίστηκαν από το ναζιστικό καθεστώς και αναζήτησαν την τύχη τους εκεί.

Η καρέκλα Wassily, ένα από τα διασημότερα αντικείμενα που σχεδίασε ο Marcel Breuer

Οι Walter Gropius, Marcel Breuer και Laszlo Moholy-Nagy εργάστηκαν μαζί στα μέσα της δεκαετίας του '30, στην Αγγλία για το πρόγραμμα "Isokon" μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου. Προς το τέλος της δεκαετίας του '30 ο van der Rohe εγκαταστάθηκε στο Σικάγο όπου συνέχισε με επιτυχία το αρχιτεκτονικό του έργο. Ο Moholy-Nagy ίδρυσε στο Σικάγο το "Νέο Μπαουχάους" (New Bauhaus) χάρη στη χορηγία του βιομηχάνου Walter Paepcke. Ο Herbert Bayer, υπό την υποστήριξη του Paepcke συμμετείχε σε αρκετά προγράμματα για το Aspen της Αμερικής.

Τόσο ο Gropius όσο και ο Breuer δίδαξαν στη σχολή σχεδίου του Χάρβαρντ ενώ συνεργάστηκαν και επαγγελματικά μέχρι το 1941. Το τμήμα του Χάρβαρντ είχε μεγάλη επιροή στα τέλη της δεκαετίας του '40 και στις αρχές της δεκαετίας του '50. Ανάμεσα στους σπουδαστές του βρίσκονται οι Philip Johnson, I.M. Pei, Lawrence Halprin και Paul Rudolph.

Απο πολλούς θεωρείται πως η σημαντικότερη συμβολή του Bauhaus βρίσκεται στον τομέα της σχεδίασης και εδικότερα του σχεδίου επίπλων. Οι καλλιτέχνες της σχολής άφησαν ανεξίτηλα σημάδια και σε ότι αφορά το σχέδιο στον εξοπλισμό hi-fi, στις καφετιέρες, στα ραδιόφωνα, στις εντοιχισμένες κουζίνες, καθώς και στην τυπογραφία και στη φωτογραφία. Πολλά χαρακτηριστικά προϊόντα Μπαουχάους σχεδιάζονται και κυκλοφορούν απαράλλακτα ως σήμερα, όπως οι ταπετσαρίες, τα υφάσματα, τα φωτιστικά και οι διάσημες μεταλλικές πολυθρόνες.

Το 1944 ιδρύθηκε το δημόσιο Ίδρυμα Bauhaus-Dessau, χάρη στο οποίο το κολέγιο Bauhaus-Dessau άρχισε από το 1999 να προσφέρει μεταπτυχιακά προγράμματα με συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο.

Βασικοί εκπρόσωποι

Μερικοί από τους πλέον σημαντικούς καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες που δίδαξαν στη σχολή Bauhaus είναι:

Josef Albers
Marianne Brandt
Marcel Breuer
Lyonel Feininger
Ludwig Hilberseimer
Johannes Itten
Βασίλι Καντίνσκυ (Wassily Kandinsky)
Πωλ Κλέε (Paul Klee)
Gerhard Marcks
László Moholy-Nagy
Georg Muche
Hinnerk Scheper
Oskar Schlemmer
Joost Schmidt
Lothar Schreyer
Gunda Stölzl

Σημειώσεις

1) Με τον όρο Μπαουχάους (γερμ. Bauhaus, ελλ. κυρ. μφ. κτιστό κτίριο) γίνεται αναφορά στην καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική σχολή που αναπτύχθηκε την περίοδο 1919 - 1933 στη Γερμανία. Το ύφος της σχολής Μπαουχάους επέδρασε καταλυτικά στην εξέλιξη της σύγχρονης τέχνης.

Βιβλιογραφία

W. Gropius, The New Architecture and the Bauhaus
H. M. Wingler, The Bauhaus, (1969)
M. Franciscono, Walter Gropius and the Creation of the Bauhaus, (1971)
E. S. Hochman, Bauhaus: Crucible of Modernism, (1997).

Links

Αρχείο Bauhaus (Βερολίνο)
Ίδρυμα Bauhaus-Dessau