Ο Μακρινός Δεκέμβρης του 2008

Στο μηντιακό σύμπαν που ζούμε, ένας χρόνος απ' τα γεγονότα του περασμένου Δεκέμβρη είναι απόσταση σχεδόν γαλαξιακή. Τι να θυμηθείς και τι να πεις. Στη διαμεσολαβημένη πραγματικότητα της τεχνολο-γημένης αμνησίας, στην οποία διαβιούμε, ίσως και να μην έχουν και τόση αξία η αναφορά κι η απόπειρα κατανόησης κάποιων γεγονότων, που μοιάζουν να 'ρχονται με την κατάδική τους μνήμη. Ή, μάλλον, κάθε τέτοια προσπάθεια φαίνεται να 'ναι καταδικασμένη να πέσει στο πηγάδι του "τέλους της ιστορίας". Κι, ωστόσο, απ' αυτό το πηγάδι είναι που "αναδύονται" (όπως λέγεται) -- δηλαδή ξεσπούν -- τα κοινωνικά συμβάντα.

Μια πινακίδα, έξω από 'να μαρμαράδικο στην έξοδο από το Αγρίνιο, έγραφε πριν δυο χρόνια: «ΜΑΡΜΑΡΑ - ΜΝΗΜΕΙΑ - ΤΖΑΚΙΑ». Σε τρεις λέξεις συμπυκνώνονταν όλα τα βάσανα του "υλικού", της "ιστορίας" και της "κατοίκησης" στον θεωρητικό λόγο της θεσμικής μας (νεο-ελληνικής) αρχιτεκτονικής. Στις εξόδους κι άλλων πόλεων, στο μεταξύ, δεν αποκλείεται να υπάρχουν πιο πετυχημένες επιτομές, που να μεταγράφουν σ' αρχιτεκτονικούς όρους την μεταπολεμική τουλάχιστον περιπέτεια του "πολιτικού (μας) συστήματος".

Το εθνικό μας (οικοδομικό) υλικό μαζί με το σύμβολο της εστίας συνιστούν το σταθερό πλαίσιο μιας μνήμης επιλεκτικής -- ανασκαφικού κι αναστηλωτικού τύπου. Αυτό σημαίνει, επίσης, ότι υπήρξαν κάποιες σκόπιμες απώλειες, που στην περίπτωσή μας δημιούργησαν το κενό για την εισόρμηση μιας τεχνητής λήθης. Η πολυκατοικία, και στη συνέχεια η "μεζονέτα", είναι οι κτισμένες μαρτυρίες -- τα μεταπολεμικά και μετεμφυλιακά "μνημεία" (λήθης) -- της εκκαθάρισης των παραδοσιακών πόλεων, κωμοπόλεων, χωριών. Μιας εκκαθάρισης πολιτισμικού τύπου -- αλλ' από μέσα... [Κάποιες επιχειρήσεις απ' το ελληνικό κράτος, παρ' όλες τις γκρίνιες εναντίον του, δικαίωσαν και δικαιώνουν την υπόστασή του.]

Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι οι ηθικοί και φυσικοί αυτουργοί μιας τέτοιας πολεοκτονίας και οικοκτονίας (σε καιρό ειρήνης) είναι στενά συνυφασμένοι μ' αυτό το ιστορικό νήμα, που συνδέει τα μάρμαρα με τα μνημεία με τα τζάκια. Κι αν, παρ' όλ' αυτά, οι ιστορικοί λογαριασμοί δεν έχουν κανένα σημερινό αντίκρισμα; Ίσως μένει να στραφούμε αλλού: Υπάρχει, άραγε (ακόμα), εκείνο το περίφημο "συλλογικό υποσυνείδητο" -- που μπορεί και να στοιχειώνεται απ' το εν λόγω πολεοκτονικό κι οικοκτονικό προηγούμενο; Μου φαίνεται πολύ ανακουφιστικό, για να 'ναι αληθινό. Το πιο πιθανό είναι να 'χει κι αυτό απαλλοτριωθεί από τις τεχνικές της προσομοίωσης και τις αντιπαροχές για την είσοδό μας στον Τέταρτο Κόσμο -- την επικράτεια της εικονικότητας.

Να το πω και διαφορετικά: Οι γενιές της πολυκατοικίας έχουν μεγαλώσει, κι οι γενιές της "μεζονέτας" ακολουθούν από πολύ κοντά. [Ταυτόχρονα και συνδυασμένα, βέβαια, καλούνται να υποφέρουν τον ευφημισμό της "γενιάς της νέας τεχνολογίας" -- αλλά και του, ακόμα πιο σαρδόνιου, ευφημισμού της "γενιάς των 700".] Έχουμε, λοιπόν, τη σημερινή κατάσταση, όπου στην "τοπική" λήθη (και στο νάρθηκα της μνήμης) προστίθεται η προπαγάνδα σε πλανητική κλίμακα για το "τέλος της ιστορίας" ή, μ' άλλα λόγια, η παγκοσμιοποιητική αμνησία.

Μέσα σ' αυτό το μίγμα, πλανάται η σύγχρονη γενικευμένη "παροντικότητα". Ένα "σταθερό παρόν", με μόνη πυξίδα του την ευφορική (κι απατηλή) υπόσχεση -- και με το συνοδευτικό suspense των μηντιακών, κατά βάση, ψευδογεγονότων. Έλα, όμως, που στ' αδιατάρακτα νερά της λήθης (και της αμνησίας) γεννιόνται ξαφνικοί, άγνωστοι κι ανεξήγητοι κοινωνικοί στροβιλισμοί. Έχουν ονομαστεί "συμβάντα". Δεν είναι δυνατόν να προσεγγιστούν με την ορθή λογική επαγωγή, ούτε κι υπακούουν σ' οποιαδήποτε γραμμική αιτιότητα. Μάταιο, και κοντόφθαλμο, το αίτημα για "ιδεολογία" (του συμβάντος). Κι υποκριτικό, όταν μάλιστα το αίτημα προβάλλεται από κείνους που διακηρύσσουν σε κάθε τόνο το "τέλος των ιδεολογιών" [και την οριστική επικράτηση της "καπιταλιστικής δημοκρατίας"]. Εκ των πραγμάτων, χρειάζεται να υποθέσουμε κάποια αιτιότητα ..."χαοτική".

Αυτή η απίθανη αιτιότητα δεν παύει, ωστόσο, να 'ναι φαινόμενο κοινωνικό  στην κλίμακα του συμβάντος: τοπική και πλανητική, μαζί και ταυτόχρονα. Η εκδήλωσή της με όρους συμβάντος φαίνεται να ξεπηδά από τα έγκατα των ίδιων των σημερινών πολιτικών κι οικονομικών προταγμάτων κι επιταγών. Αυτή η ίδια η συνθήκη των τοπολογικών ισομορφισμών, της καθολικής διασυνδεσιμότητας και της διαχειρίσιμης διαφοράς (ή ετερογένειας) είναι συνυφασμένη με τις δικές της εγγενείς προϋποθέσεις του συμβάντος. Μαζί, δηλαδή, με το συμβάν θα πρέπει να δεχτούμε έναν συμβαντικό χρονοχώρο των ανισομορφισμών, των μοναδικοτήτων, των ιδιομορφών και των παραγκο-μορφών. Που μπορούν να 'ναι κι οι ιδιότητες μιας νέας εννόησης του συλλογικού και των αυριανών [από σήμερα κιόλας] συλλογικοτήτων.

Το συμβάν, λοιπόν, είν' εν πολλοίς ανεπιθύμητο για τις λείες, αφηρημένες κι απόλυτες χωρικότητες και χρονικότητες. Ο χαρακτήρας του είν' ανεξέλεγκτος, "τυφλός", "ωμός". Αν το πω "δυνητικότητα", μπορεί και ν' ακουστεί καλύτερα. Μπορεί ν' απονευρωθεί, λεκτικά, με πολλούς τρόπους ακόμα. Είναι σχεδόν το σημερινό ακατονόμαστο. Κι όμως, χωρίς την ανάδυση και τη λειτουργία του συμβάντος η νέα κοσμολογία των δυναμικών και περίπλοκων συστημάτων είναι απλός καλλωπισμός της σωρού της ιστορίας. Αναμφίβολα, κάποιοι επενδύουν (με την ευρεία έννοια) σε παρόμοιες τελετές, έτσι κι αλλιώς. Κι υποθέτουν ότι, τα "πλήθη" ή τα "σμήνη" (όπως λέγονται σήμερα οι παλιές "κοινωνικές ομάδες") συμμετέχουν και συμβάλλουν ενεργά στους πειραματισμούς για τη νέα τάξη των πραγμάτων. Τα ίδια, εντούτοις, πειραματο-υποκείμενα, που διαμορφώνονται, είναι κι η μαγιά του συμβάντος.

Καταλήγοντας, δεν θ' αποφύγω τον πειρασμό μιας σύντομης μετάφρασης μ' αρχιτεκτονικούς όρους αυτής της νέας κοσμολογίας στην εντόπια διάλεκτο. Έχουμε, λοιπόν, την εγγραφή μιας τεχνητής λήθης στον πραγματικό χώρο, που 'ναι παραπάνω από φανερή: πολυκατοικία, "μεζονέτα" [και "πεζοδρόμηση"]. Έχουμε και την καταφυγή στις υπερ-λεωφόρους της εικονικότητας που δείχνει παραπάνω από απελπισμένη. Από πού αλλού να ξεσπάσει η "δυνητικότητα"; Και πώς αλλιώς να συμβεί το ακατονόμαστο, αν όχι μέσω της φούσκας του αρχιτεκτονικού μας συστήματος, ανάμεσα στ' αθηνο-εθνικά κι εθνικο-ευρωπαϊκά οράματα; -- των "μεγάλων έργων", των "ολυμπισμών", του virtual estate, της off-shore academia, κοκ.

Τα παλιά μαρμαράδικα έχουν μετεξελιχτεί πια σ' εργαστήρια-εκθετήρια προπλασμάτων σε φυσική κλίμακα. Εργαστήρια "διακοσμητικής", χειροτεχνίες προκατασκευής, μακετοποιίες αρχιτεκτονικής τοπίου, ώς και κλωνοποιητήρια ναών, ναϊδρίων και λοιπών καθιδρυμάτων. Ήδη, νομίζω, ότι άργησε να παρουσιαστεί η "Πρότυπη μεζονέτα" ή το "Ιδανικό τριάρι". Αν και, κάπου στο ενδιάμεσο, παίρνει το μάτι σου κάποιες αξιοσημείωτες προσπάθειες. Στ' Αγρίνιο, στα Σέρρας, και σ' όλες τις περιοχές της εικονικής μας χώρας μπορείς να τις δεις αγνώριστες, κανονικά μορφο...γεννημένες.

Γιώργος Κουτούπης, αρχιτέκτων