Οδοιπορικό στη βίλα Καζούλη

Η βίλα Καζούλη κτίστηκε για εξοχική κατοικία· προοριζόταν να γίνει η νέα ''ακαδημία Πλάτωνος''. Διετέλεσε φρουραρχείο των Γερμανών και στη συνέχεια του ΕΑΜ. Στέγασε το πρώτο ΚΑΤ, χρησιμοποιήθηκε για την περίθαλψη σεισμοπαθών. Έγινε καταφύγιο τοξικομανών αλλά και ιδανικό σκηνικό για κινηματογραφικές ταινίες. Σήμερα στεγάζει το Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ, στο μέλλον θα μας φανερώσει τι άλλο μπορεί να γίνει.

 

 

Βρισκόμαστε στο 1902, εποχή που η Ελληνική κοινότητα της Αιγύπτου μεγαλουργεί. Αρκετοί έμποροι φτιάχνουν τις εξοχικές τους κατοικίες στην Ελλάδα. Ο Νικόλαος Καζούλης, έμπορος από την Αλεξάνδρεια διαλέγει ένα κτήμα έκτασης 47.000 μ² στην είσοδο της Κηφισιάς. Εκεί κτίζει την επιβλητική έπαυλη που θα μείνει στην ιστορία ως ''Βίλα Καζούλη΄΄.

Ο αρχιτέκτονας που τη σχεδίασε μας είναι άγνωστος, αναφορές όμως μιλάνε για αλλοδαπό αρχιτέκτονα. Η δομημένη επιφάνεια της έπαυλης ανέρχεται σε 2.500μ² και αναπτύσσεται σε τέσσερα  επίπεδα, δύο υπόγεια, ισόγειο και δώμα.

Στο β' υπόγειο συναντάμε χώρους βοηθητικούς, ενώ στο α' υπόγειο υπάρχουν συνεχόμενα δωμάτια εκατέρωθεν των διαδρόμων.

 

 

 

Οι διάδρομοι αυτοί καταλήγουν σε κεντρικό χώρο υποδοχής, που είναι και ο προθάλαμος για την μεγάλη αίθουσα με τις μαντεμένιες κολόνες και για το στρογγυλό αίθριο, στην συνέχεια. Στο ισόγειο χρησιμοποιείται η ίδια λογική των δωματίων και των διαδρόμων. Ο κύριος χώρος υποδοχής της κατοικίας, με το τριώροφο εσωτερικό ύψος και το περίτεχνο τζάκι, εντυπωσιάζει.

Από αυτήν την αίθουσα μπαίνουμε στο κεντρικό γραφείο που διαθέτει πρόσβαση στο δώμα του στρογγυλού αίθριου του
α' υπογείου. Οι όροφοι επικοινωνούν μέσω του κεντρικού κλιμακοστασίου που βρίσκεται στους χώρους υποδοχής, καθώς και από δύο βοηθητικά κλιμακοστάσια, που διαθέτουν μεγάλο φεγγίτη οροφής και βρίσκονται στις δύο πτέρυγες. Στο δώμα βρίσκουμε τον εσωτερικό εξώστη που επικοινωνεί με το ισόγειο καθώς και πρόσβαση στο δώμα.

 

 

Λόγω της υψομετρικής διαφοράς του εδάφους, από την κύρια είσοδο μπαίνουμε στο Ισόγειο, ενώ από την μεριά του κήπου έχουμε πρόσβαση στο β' υπόγειο. Δύο επιβλητικές μαρμάρινες σκάλες, τοποθετημένες συμμετρικά μας οδηγούν στην κύρια είσοδο της βίλας. Εκεί μας υποδέχεται το τοξωτό πρόπυλο με τους μαρμάρινους κίονες τοσκανο - δωρικού ρυθμού.  Η ορθομαρμάρωση της εισόδου μας εντυπωσιάζει με την λεπτομέρεια της.

 

  

 

Δίπλα στις σκάλες στέκουν φρουροί της μυστηριώδους αυτής βίλας, με τους μύθους και τις αλήθειες που την περιβάλουν, τα δύο λιοντάρια του γλύπτη Φιλιππότη.

 

 

Η βίλα αποτελείται από δύο πτέρυγες που δημιουργούν ορθή γωνία και ανοίγουν προς τη μεριά του κήπου. Εσωτερικά της ορθής αυτής γωνίας υπάρχει στρογγυλό αίθριο δύο ορόφων (β' υπόγειο και α' υπόγειο)

 

 

 

Η τοποθέτηση αυτή του κτιρίου αποδεικνύει την προσπάθεια προφύλαξης της ζωής της βίλας από το δρόμο. Σε αεροφωτογραφία του 1938 βλέπουμε πώς αναπτυσσόταν ο κήπος με άξονα τη διχοτόμο της ορθής γωνίας. Ο κήπος είχε ακτινωτή διάταξη με αναφορές στους κήπους του Ιταλικού μπαρόκ.

 

 

Σήμερα, μετά την διχοτόμηση του οικοπέδου που έγινε το 1980 για την διάνοιξη νέων δρόμων, δε σώζεται σχεδόν τίποτα από αυτήν την διάταξη. Στο μεγαλύτερο κομμάτι του κτήματος στεγάζεται το σημερινό ΚΑΤ και έτσι η βίλα περιορίζεται σε οικόπεδο 7.850μ².

 

 

Η βίλα είναι κατασκευασμένη από φέρουσες τοιχοποιίες λιθοδομών. Η οροφή του α' υπογείου στο μεγαλύτερο τμήμα της αποτελείται από θολίσκους που εδράζουνε σε μεταλλικές δοκούς και οι βεράντες από σχιστόπλακες πάνω σε πλέγμα μεταλλικών δοκών. Στην οροφή του ισογείου ο οξυκόροφος τρούλος είναι κατασκευασμένος από σκυρόδεμα και εδράζεται σε λιθοδομή. Οι κεκλιμένες στέγες είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα και μεταλλικούς δοκούς. Η κάλυψη της εισόδου γίνεται επίσης από σχιστόπλακες πάνω σε πλέγμα δοκών που στην συνέχεια εδράζονται στους μαρμάρινους κίονες. Και η νότια αίθουσα αποτελείται από σχιστόπλακες ενώ η βεράντα από θολίσκους διάτρητους οπτόπλινθους πάνω σε δοκούς. Πλούσιος είναι ο εσωτερικός διάκοσμος των οροφογραφιών, όμοιες με τις οροφογραφίες των βεραντών. Στα δάπεδα του α' υπογείου και Ισογείου συναντάμε μαρμάρινες πλάκες 40Χ40εκ λευκού και μαύρου μαρμάρου, διακοσμητικά τσιμεντοπλακίδια περίτεχνων μοτίβων και ξύλινα δάπεδα. Τα κρεμαστά φωτιστικά στους εξώστες και στο κεντρικό γραφείο σε κερδίζουν με την φινέτσα και τη λιτότητά τους. Τα κεραμικά αλλά και μαρμάρινα ακροκέραμα μεγάλων διαστάσεων που χρησιμοποιήθηκαν  συναντιούνται σπάνια πια.

 

  

 

Το κτίριο ακολουθεί αυστηρή γεωμετρική διάθρωση και έχει επιρροές από αρκετά δυτικά αρχιτεκτονικά ρεύματα. Η ανεπίχριστη εμφανή λιθοδομή με τις πολυγωνικές πέτρες, τα αετώματα, οι λεπτομέρειες κιονόκρανων ιωνικού ρυθμού, το τοξωτό πρόπυλο εισόδου με τους κίονες καθώς και ο αναγεννησιακού τύπου τρούλος με το μεταλλικό λωτό, κατατάσσει τη βίλα στο νεοκλασικό εκλεκτικισμό. Ακόμα ένα ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό ήταν και τα πεταλοειδή αραβικά τόξα στις πίσω όψεις και στους εξώστες που μετά την τελευταία ανακαίνιση καταργήθηκαν.

 

 

 

Από την ερευνά μας μαθαίνουμε ότι ο τρούλος με τον λωτό προστέθηκε το 1932 από το γαμπρό του Καζούλη, αρχιτέκτονα και διακοσμητή Παναγιώτη Αριστόφρονα.

 

 

 

Η Ιωάννα Καζούλη, κόρη του Ν. Καζούλη στην οποία είχε περιέλθει η βίλα από το 1915 καλεί τον Π Αριστόφρωνα να ασχοληθεί με την διακόσμηση της βίλας με αποτέλεσμα να τον ερωτευτεί και να τον παντρευτεί.

Ο Π. Αριστόφρωνας γνωστός αρχαιολάτρης ασχολείτο με τις ανασκαφές στην ''Ακαδημία Πλάτωνος'' και σαν όραμα είχε, η βίλα να γίνει κέντρο μελέτης, η νέα ''Ακαδημία Πλάτωνος''.

Στο Ισόγειο της βίλας βρισκόταν το γραφείο του, χώρος επιβλητικός με σπάνιες εκδόσεις βιβλίων και περίτεχνα έπιπλα. Φωτογραφίες από το αρχείο του Αντωνίου Βάρδα μας δίνουν μια μικρή αίσθηση της ατμόσφαιρας του χώρου, σήμερα στο χώρο αυτό στεγάζεται το γραφείο του Προέδρου της δημόσιας υπηρεσίας.

 

 

 

Στον κύριο χώρο υποδοχής του ισογείου, με το εσωτερικό ύψος τριών ορόφων και τον περιμετρικό εσωτερικό εξώστη, γινόντουσαν οι συναντήσεις του Αριστόφρωνα με επιφανείς πολιτικούς καθώς και καλλιτέχνες της εποχής, ανάμεσα τους ο Γεώργιος ο Α' και ο Φαρούκ της Αιγύπτου.

 

 

 

Οι συζητήσεις τους περί αρχαιολογίας, πολιτικής και φιλοσοφίας λάμβαναν δράση και στο γραφείο του Αριστόφρωνα στο Ισόγειο αλλά και στον κύριο χώρο του α' υπογείου ανάμεσα στις μαντεμένιες κολώνες και το μεγάλο τζάκι που επικοινωνεί με το στρογγυλό αίθριο.

 

 

 

Στον κήπο της βίλας συναντούσε κανείς αγάλματα και αρχιτεκτονικά στοιχεία. Λίγα από αυτά σώζονται σήμερα περιμετρικά της βίλας. Μέρος των αγαλμάτων μπορεί να δει κανείς στον προαύλιο χώρο του ΚΑΤ.

Τίποτα όμως δεν σώζεται σήμερα από τους θησαυρούς που βρισκόντουσαν σε αυτή τη βίλα. Το 1940 η βίλα επιτάσσεται από τους Γερμανούς και στεγάζει το φρουραρχείο των ''SS''. Φήμες λένε ότι οι Γερμανοί έκαναν απογραφή των θησαυρών που εντόπισαν και τον φύλαξαν στα υπόγεια μέσα σε κιβώτια. Αρκετοί αντιστασιακοί βασανίστηκαν και πέθαναν στα υπόγεια της. Πολλές ιστορίες έχουν δει το φως της δημοσιότητας σχετικά με τα στοιχειά της βίλας. Έχουν αναφερθεί ανεξήγητα γεγονότα μέσα και έξω από αυτήν. Φυσικά όταν ήταν εγκαταλελειμμένη, τέτοιες ιστορίες ήταν πιο διαδεδομένες. Είναι λογικό, ένα κτίσμα σαν κι αυτό που μετράει περίπου εκατό χρόνια ζωής και με πολλαπλές χρήσεις να οξύνει τη φαντασία των ανθρώπων. Έχουν αναφερθεί ακόμα και παράνομες ανασκαφές στον προαύλιο χώρο της για ανεύρεση θησαυρών.  

Το 1944  οι Γερμανοί αποχωρούν και την έπαυλη χρησιμοποιεί ο ΕΛΑΣ, ενώ χάνονται σιγά σιγά τα αποτυπώματα των θησαυρών της. Ο ΕΛΑΣ τη χρησιμοποιεί μέχρι και το 1949 όπου και περνάει η κυριότητα της στο δημόσιο. Εκεί στεγάζεται και το πρώτο ΚΑΤ μέχρι το 1952.  Με το σεισμό των Ιονίων νήσων χρησιμοποιείται ως χώρος περίθαλψης των σεισμοπαθών έως και το 1955 .

Για σαράντα ένα χρόνια, μέχρι το 1996 που ξεκινάνε τα έργα συντήρησης της βίλας, εγκαταλείπεται στην τύχη της. Ό, τι μπορεί να είχε σωθεί από την πορεία της μέσα στα χρόνια εξαφανίζεται και μένει μόνο ένα κουφάρι να περιμένει τι του επιφυλάσσει η ιστορία.

Το 1964 αγοράζεται από το ΙΚΑ αλλά δεν χρησιμοποιείται πουθενά. Το 1970 στους χώρους της γυρίζεται η κινηματογραφική ταινία το Φώσκολου ''Υπολοχαγός Νατάσα''. Εμφανής είναι στην ταινία η κακή κατάσταση που βρίσκεται το κτίριο. Πλάνα των λιονταριών δείχνουν ότι από τότε λείπουν οι ουρές τους.

 

Αποσπάσματα από την ταινία

Vila Kazouli 01 from GreekArchitects.gr on Vimeo.

vilakazouli.2 from GreekArchitects.gr on Vimeo.

vilakazouli.3 from GreekArchitects.gr on Vimeo.

vilakazouli.4 from GreekArchitects.gr on Vimeo.

vilakazouli.5 from GreekArchitects.gr on Vimeo.

 

Το 1976 το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτηρίζει την βίλα διατηρητέα και το 1979 χαρακτηρίζει το οικόπεδο που την περιβάλει ''χώρο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους'' και γίνονται τα πρώτα σχέδια συντήρησης από τον αρχιτέκτονα Π. Πικιώνη.

Η βίλα όμως παραμένει έρμαιο των καιρικών συνθηκών και των βανδάλων, γίνεται στέκι τοξικομανών και σατανιστών. Τα λιοντάρια μεταφέρονται για να ''προφυλαχθούν'' σε άγνωστη τοποθεσία. Προσπάθειες της αείμνηστης Μελίνας Μερκούρης για έναρξη των διαδικασιών αποκατάστασης της και μετατροπή του κτιρίου σε έδρα του ελληνικού κέντρου κινηματογράφου και εστία τεχνών μένουν στα χαρτά.

Μετά το 1990, το ΙΚΑ, στο οποίο ανήκει η βίλα, κάνει γνωστό ότι επιθυμεί την κατεδάφισή της και τη δημιουργία εμπορικού κέντρου. Η κοινωνία διαμαρτύρεται, πολλά άρθρα δημοσιεύονται στον τύπο και πολλά ρεπορτάζ γίνονται υπέρ της διατήρησης της . Το 1995 το ΥΠΕΧΩΔΕ με υπουργό τον Κ. Λαλιώτη αγοράζει τη βίλα από το ΙΚΑ έναντι δυόμιση  δισεκατομμυρίων δραχμών με σκοπό την ανακαίνισή της. 

Το 1996 ξεκινάνε οι εργασίες συντήρησης από την ΑΝΑΣΤΗΛΩΤΙΚΗ ΑΤΕ και ΕΚΤΕΡ ΑΤΕ. Μελετητές ήταν τα Αρχιτεκτονικά γραφεία Μ. Τηλιανάκη και ΑΡΣΥ ΕΠΕ των Μ. Φωτιάδης, Ε. Βουρλούμη, Π. Μασουρίδη και μετά από δύο χρόνια παραδίδεται αναστυλωμένη και συντηρημένη για να συνεχίσει την πορεία της στην ιστορία. Τα λιοντάρια μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα ερευνών εντοπίζονται σε αποθήκη του ΙΚΑ και επανατοποθετούνται στη θέση τους.

Το 2001 στην ανακαινισμένη πια βίλα Καζούλη στεγάζεται το  ''Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης''. Στα χρόνια που ακολουθούν οι χώροι της ανοίγουν για να φιλοξενήσουν εκδηλώσεις περιβαλλοντικού και πολιτιστικού χαρακτήρα καθώς και διεθνή συνέδρια και ημερίδες.  Στη μεγάλη κύρια μεταλλική πόρτα υπάρχουν δύο μαρμάρινες πλάκες που αναγράφουν '' Έπαυλης Καζούλη - Π. Αριστόφρων''

Σήμερα, έχουμε την τύχη να θαυμάζουμε αυτό το έργο τέχνης, ένα αξιόλογο διατηρητέο και επιβλητικό κτίριο το οποίο συνεχίζει να χρειάζεται φροντίδα και προσοχή.

Του Οικονόμου Μανώλη

 

 

Θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στο κ. Α. Σαμιωτάκη για την πολύτιμη βοήθειά του.

*Τα σχέδια και οι φωτογραφίες της τωρινής κατάστασης είναι του υπογράφοντα.
*Οι φωτογραφίες της προηγούμενης κατάστασης προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του υπογράφοντα.
*Η αεροφωτογραφία είναι από το Google earth.
*Τα αποσπάσματα είναι από την πολεμική ταινία ''Υπολοχαγός Νατάσσα'' του Ν. Φώσκολου που γυρίστηκε το 1970 

Βιβλιογραφία :

Αρχιτεκτονική θεωρία : από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα. Εκδόσεις TASCHEN
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Κυριακή 17/12/1995
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Κυριακή 29/09/1996
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Τετάρτη 18/03/1998