Οι Ισπανοί τα κατάφεραν

Όμως, σε αντίθεση με εμάς, οι Ισπανοί κατάφεραν σε αυτό το διάστημα να αναπτύξουν σε ζηλευτό βαθμό μια αρχιτεκτονική με έντονο κοινωνικό χαρακτήρα. Μια αρχιτεκτονική που συμβάλλει στην αναβάθμιση σε πολλούς τομείς: την υγεία, την κατοικία, την παιδεία, τις μεταφορές, τον αθλητισμό, τον πολιτισμό, το περιβάλλον. 

H εντυπωσιακή βίλα Nurbs (αρχιτέκτονας Ruiz Geli), που μοιάζει με κύτταρο.

Έμφαση στην αποκέντρωση

Δεν είναι μόνο η κρατική οικονομική υποστήριξη
κατασκευών με κοινωνικό προσανατολισμό, αλλά και η κινητοποίηση των ιδιωτών, όπως και η σωστή εκμετάλλευση των ευρωπαϊκών κονδυλίων γι' αυτόν το σκοπό. Δεν είναι μόνο οι υποδομές που έχουν γίνει, αλλά και η ανάδειξη νέων αισθητικών μορφών και η προβολή των δημιουργών. Αρκεί να δει κανείς την έκθεση «35+ Οικοδομώντας τη δημοκρατία: 35 χρόνια ισπανικής κοινωνικής αρχιτεκτονικής» που φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, σε συνεργασία με την πρεσβεία της Ισπανίας (έως τις 9/5), για να καταλάβει κανείς πώς και γιατί η ισπανική αρχιτεκτονική κρατάει μια από τις πρώτες θέσεις στην παγκόσμια πρωτοπορία.

Αν την εποχή του Φράνκο η αρχιτεκτονική ανάπτυξη ήταν περιορισμένη και κατευθυνόμενη, από το 1975 το κράτος έδειξε το δημοκρατικό του πρόσωπο με δημόσιους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και με την αποκέντρωση. «Αντί να χτιστεί ένα ακόμα μεγάλο νοσοκομείο στη Μαδρίτη, χτίστηκαν πολλά άλλα μικρότερα στην περιφέρεια», μας εξηγεί ο καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Μαδρίτης Αντόνιο Ρουίζ Μπαρμπαρίν, που συνεπιμελείται την έκθεση.

Εκείνη την εποχή άρχισαν να αναδεικνύονται ορισμένοι από τους «δασκάλους» της ισπανικής αρχιτεκτονικής, όπως οι Χοσέ Αντόνιο Κοράλες και Ραμόν Βάσκες Μολεζούν, που υπογράφουν το κτίριο της Τράπεζας Bankunion στη Μαδρίτη. «Τα έργα τους είναι μοντέρνα και βρίσκονται σε διάλογο με τη φύση και το περιβάλλον, ενώ το υλικό που συνήθως χρησιμοποιούν είναι το τούβλο, καθώς στην Ισπανία υπάρχει άφθονος άργιλος», τονίζει ο επιμελητής.

Η έκθεση, που αποτελείται από μεγάλες φωτογραφίες και μακέτες, δείχνει ένα χαρακτηριστικό έργο από κάθε χρονιά, που σηματοδοτεί τάσεις. Η Piaza de Sants στη Βαρκελώνη, για παράδειγμα, εγκαινίασε το 1983 μια σειρά από τις λεγόμενες «σκληρές πλατείες», όπου το μπετόν κυριαρχεί, ωστόσο οι σχεδιασμένες διαδρομές, ο φωτισμός, το στοιχείο του νερού δημιουργούν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Όμως και η αντίληψη για τη χρήση των χώρων αλλάζει: Ενα παλιό ορυχείο στη Βαρκελώνη μετατράπηκε σε κοιμητήριο από τους αρχιτέκτονες Ενρίκε Μιράλες και Κάρμε Πινός.

Το 1992 ήταν μια χρονιά-ορόσημο. Η Βαρκελώνη φιλοξένησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες και η Σεβίλη τη διεθνή ΕΧΡΟ. «Η αξιοποίηση των αθλητικών κέντρων και των άλλων έργων στη Βαρκελώνη ήταν καθολική. Η πόλη αναδιαρθρώθηκε ριζικά, ενώ στη Σεβίλη τα έργα περιορίστηκαν σε ένα μικρό κομμάτι, έξω από το κέντρο».

Ιδιαίτερη έμφαση δίνουν οι Ισπανοί στην «κοινωνική κατοικία», όπου συνεισφέρει και ο ιδιωτικός τομέας. «Είμαστε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη στην έρευνα για την κατοικία», τονίζει ο Α. Ρ. Μπαρμπαρίν. «Κάθε μήνα γίνονται περίπου 20 διαγωνισμοί από τους οποίους αναδύονται νέοι αρχιτέκτονες». Εξωτερικά και εσωτερικά, αυτές οι κατοικίες δεν μοιάζουν καθόλου με εργατικές. «Βάσει νόμου πρέπει να έχουν τα ίδια ποιοτικά χαρακτηριστικά με τις πολυτελείς κατοικίες, ενώ κάθε χρόνο ορίζεται η τιμή τους ανά τετραγωνικό μέτρο».

Οι Ισπανοί πρωτοπορούν και στην «πράσινη» αρχιτεκτονική. Ήδη από το 1997 ένα εγκαταλειμμένο κτίριο έξω από τη Μαδρίτη έγινε εργοστάσιο ανακύκλωσης σκουπιδιών, που εξοικονομεί ενέργεια από τον κήπο της οροφής. «Ο νέος ρυθμιστικός νόμος ορίζει οι στέγες των σπιτιών να έχουν κήπους και το 28% της ενέργειας ενός κτιρίου να καλύπτεται από φυσικές πηγές, από τον ήλιο, το νερό κ.λπ.», εξηγεί ο ξεναγός μας στην έκθεση.

Μιμούνται μορφές

Οι καινοτομίες και η πολυμορφία εντυπωσιάζουν: οι κυβιστικές φόρμες του Ε. Αρόγιο σε έναν βρεφικό σταθμό στη Βισκάγια, τα παιχνίδια του φωτός με τη σκιά στο Πολιτιστικό Κέντρο που σχεδίασε ο Ρ. Μονεό στο Σαν Σεμπαστιάν, η πολύχρωμη κυματιστή στέγη που μεταμόρφωσε τη λαϊκή αγορά Santa Caterina στη Βαρκελώνη, η νέα πτέρυγα του αεροδρομίου στη Μαδρίτη με τις οργανικές φόρμες, το Κέντρο Σύγχρονης Καλλιτεχνικής Δημιουργίας στην Κόρδοβα, που μοιάζει με κερήθρα, η εκκλησία που εμπνεύστηκαν οι Βίσενς και Αμπενγκόζαρ παραπέμπει σε τηλεσκόπιο και η κατοικία που σχεδίασε στην Τζερόνα ο Ε. Ρουίζ Γκέλι μιμείται τη δομή του κυττάρου.

«Σήμερα δεν μιλάμε για συγκεκριμένο ισπανικό ύφος, ο ίδιος ο αρχιτέκτονας κάνει τη διαφορά», λέει ο επιμελητής. «Και ασφαλώς πιο σημαντικό από τον αρχιτέκτονα είναι η κοινωνική λειτουργία του κτιρίου. Γιατί, εάν αφαιρέσουμε από την αρχιτεκτονική την κοινωνική της διάσταση, τότε αυτή πεθαίνει».

Πώς όμως έφτασε η Ισπανία σε τέτοιο σημείο αρχιτεκτονικής ανάπτυξης; Είναι ένα σύνολο παραγόντων. «Ο δημόσιος τομέας έχει συνειδητοποιήσει ότι η αρχιτεκτονική είναι σημαντικός παράγοντας για την εξέλιξη της κοινωνίας. Κι ακόμα, η διδασκαλία της αρχιτεκτονικής προωθεί την πρωτότυπη ιδέα και όχι την αντιγραφή. Σήμερα η κοινωνία μας έχει καλύψει τις βασικές της ανάγκες και έχει φτάσει σε σημείο να απαιτεί η ίδια την ποιότητα και την ποσότητα στην αρχιτεκτονική».

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, πολλά άλλα μεγάλα έργα έχουν δρομολογηθεί γαι τα επόμενα χρόνια. Ο Μπαρμπαρίν δεν φοβάται πως η οικονομική κρίση θα τα ματαιώσει. «Όλα αυτά τα χρόνια περάσαμε διάφορες κρίσεις και μάθαμε ότι μπορούμε να κάνουμε αρχιτεκτονική με λίγα χρήματα. Αν περιορίσουμε τα αμιγώς διακοσμητικά στοιχεία και χρησιμοποιήσουμε πιο φτηνά υλικά, τότε θα είμαστε κερδισμένοι». *

Σχεδιάζοντας μέσα στη φύση

Μια από τις ήρεμες δυνάμεις της σύγχρονης ισπανικής αρχιτεκτονικής, που αναδεικνύει την αξία του τοπικού στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, η ανερχόμενη Κάρμε Πιζέμ θα δώσει διάλεξη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την ερχόμενη Πέμπτη (7 μ.μ.)
(29 Απριλίου).
Στο κοινό θα την παρουσιάσει ο αρχιτέκτονας Μέμος Φιλιππίδης. 

Η Κάρμε Πιζέμ, που έχει αποσπάσει διεθνή βραβεία και διακρίσεις (Εθνικό Βραβείο Αρχιτεκτονικής της Καταλονίας, Mies Van der Rohe, FAD) και έχει πάρει μέρος σε πολλές εκθέσεις στο εξωτερικό, δεν εγκαταλείπει την πόλη Ολότ, όπου γεννήθηκε. «Απολαμβάνω την ποιότητα ζωής χωρίς να χάνω τη δυνατότητα να είμαι συνδεδεμένη και με άλλους τόπους και με άλλους ανθρώπους», μας λέει λίγο πριν έρθει στην Αθήνα.

Στο Ολότ δημιούργησε το γραφείο της μαζί με τους Ρ. Αράντα και Ρ. Βιλάλντα (γνωστοί ως RCR Arquitectes) κι εκεί εμπνέεται μια αρχιτεκτονική ενταγμένη στο φυσικό περιβάλλον. Το άγριο ηφαιστειογενές τοπίο της γενέτειράς της την οδηγεί σε λιτά, δυναμικά σχήματα, σε οργανικές φόρμες και σε υλικά της φύσης. «Πιο σημαντική και από την "πράσινη" είναι η αρχιτεκτονική που μας φέρνει ξανά κοντά στη φύση», τονίζει.

Η Κάρμε Πιζέμ εκφράζεται τόσο ποιητικά όσο σχεδιάζει. «Η φιλοσοφία μου είναι να δημιουργώ χώρους που κάνουν καλύτερη τη ζωή των ανθρώπων και ενδυναμώνουν θετικά συναισθήματα », συνεχίζει. «Η έμπνευση έρχεται από τις μούσες, από τη Νέμεση, τη βασίλισσα της μνήμης που βρίσκεται σε κάθε κτίσμα, τοπίο, αντικείμενο, ή ον. Εξαρτάται από τη ματιά, πώς αντιλαμβάνεσαι το αντικείμενο που κοιτάζεις και πώς η απάντηση που λαμβάνεις βρίσκεται σε συμφωνία με το μέσα σου».

Οι βασικοί πυλώνες της αρχιτεκτονικής της είναι η ιδέα, ο χώρος και το κενό, που συνοψίζονται σε τρία κτίρια: τον φάρο στην Πούντα Αλντέα ο οποίος εστιάζει στην περιστροφή, τον αθλητικό χώρο στην Τουσόλς-Μπαζίλ και το οινοποιείο Μπελ-Λοκ που μοιάζει με καταφύγιο μέσα στη φύση.

Η Πιζέμ με την ομάδα της επιμένουν σεμνά και ταπεινά, σε καιρούς που οι σύγχρονοι αρχιτέκτονες αναδεικνύονται σε σταρ. «Ζούμε σε μια εποχή όπου κτίρια -φετίχ συνδέονται με αρχιτέκτονες-φετίχ, αλλά πιστεύω ότι αυτό το φαινόμενο φτάνει στο τέλος του», πιστεύει η ίδια. «Ενας αρχιτέκτονας πρέπει να έχει στόχο την καλύτερη διαβίωση των ανθρώπων παρά την προσωπική του επιτυχία και λάμψη».

Ίσως αυτοί οι μεγαλομανείς πάρουν το μάθημά τους από την οικονομική κρίση. Όπως πιστεύει η ισπανίδα αρχιτέκτονας: «Σε όλους τους χώρους πρέπει να βρούμε τα μονοπάτια που μας οδηγούν μακριά από το χρήμα και κοντά στην αυθεντικότητα και την αλήθεια των πραγμάτων».

ΠΑΡΗ ΣΠΙΝΟΥ 
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "7" της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας