Οράματα σενάρια μύθοι και ευχές

Λέει η ελιά στον αφέντη της: "Φρόντισε με να σε θρέψω. Πότισε με να σε πλουτίσω"[1]

Με αφορμή το 11^ο Συνέδριο Αρχιτεκτόνων και το 1^ο για εμένα που συμμετείχα ως σύνεδρος, γεύτηκα την εμπειρία του σώματος των αρχιτεκτόνων στην μέγιστη κλίμακα του. Είδα, άκουσα, διάβασα, σχολίασα ελάχιστα τις εισηγήσεις του τοπίου, (πιστεύω στο μέτρο που μου αναλογεί) και ένοιωσα την διαφορά μιας πραγματικά επιτυχημένης οργάνωσης συνεδρίου με εκείνη την οραματική - μυθική[2] αρχιτεκτονική οργάνωση, που θα συνδιοργάνωναν οι δάσκαλοι της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής.

Θα την διατυπώσω με τα εξής τρία σενάρια:

1^ον
Ο αείμνηστος Δ. Πικιώνης θα διοργάνωνε ένα συνέδριο αρχιτεκτόνων, πιθανώς εκεί, ανάμεσα στο λόφο Νυμφών και τον Λόφο Μουσών, στην Πνύκα, την Εκκλησία του Δήμου των Αθηναίων, για να μπορούν οι σύνεδροι να συσκεφθούν υπό το βλέμμα της Ακροπόλεως, του Λυκαβηττού αλλά και την στέψη της Πεντέλης και του Υμηττού, έχοντας έτσι την δυνατότητα, το βλέμμα των σημερινών αρχιτεκτόνων να ατενίσει στο σύγχρονο Αττικό τοπίο και με αυτόν τον τρόπο να μας προβληματίσει για ακόμα μία φορά, για τις αξίες, τις αρχές, τον τρόπο και τους στόχους που έχει μια αρχιτεκτονική πράξη, το κοινωνικό αντίκτυπο που δημιουργεί το αποτέλεσμά της, καθώς και να μας αποσαφηνίσει, την απαραιτήτως αδιαίρετη σχέση - ιεράρχηση, λειτουργήματος - επαγγέλματος, με ικανή αφύπνιση του 1^ου. Οι σύνεδροι θα ανηφόριζαν το πλακόστρωτο ανάμεσα από εμπόριο και παραεμπόριο, μέχρι το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαδιάρη και κάνοντας μία στάση, καθότι ήθελε τον πεζοπορούντα επισκέπτη «προσκυνητή»[3]  στο αναπαυτήριο (που ευτυχώς λειτουργούν στο χώρο του άνθρωποι, ακόμα και σήμερα!) έχοντας πάρει το απέριττο φως του τόπου και του τοπίου, θα ήταν έτοιμοι για να συμμετάσχουν στο συνέδριο και έτσι θα συνέχιζαν την πορεία τους έως το σημείο της Πνύκας. Τα ψυχαγωγικά γεγονότα θα λάμβαναν δράση στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού με μουσικές του Μίκη και μουσικό θεατρικές παραστάσεις του Εθνικού θεάτρου ή εν πάση περιπτώσει, εάν το Υπουργείο Πολιτισμού δεν διέθετε τα απαραίτητα κονδύλια υποστήριξης προς τους γεννήτορες του Πολιτισμού, το θέατρο Ελληνικών χορών της Δόρα Στράτου θα αρκούσε για λίγο χορό, έτσι ώστε να μπορούσαν να ενεργοποιήσουν για λίγο τα πόδια τους οι σύνεδροι, με χορούς κυκλωτικούς (κατά τον στίχο του ποιητή),  μετά από τόση ώρα καθιστικής σωματικής αγκύλωσης και έντονης πνευματικής άσκησης, τηρώντας τις ισορροπίες κατά την σοφή ρήση «Νούς υγιής εν σώματι υγιεί».

2^ον
Ο αείμνηστος Τ. Ζενέτος θα επέλεγε πιθανώς τον λόφο  του Λυκαβηττού, εκεί, στην αλάνα, στην μέση του πουθενά και στην αρχή των πάντων, στο μέσο ύψος των δύο σχεδόν ισοϋψή κορυφών του λόφου, με πραγματικά ελαφριές κατασκευές, δωρικές και ελάχιστες. Χώρο-δικτυώματα μεταλλικά (υλική χορηγία των χορηγών) αιωρούμενα κελύφη, με χώρους θαλάμους, από σύγχρονα υλικά δόμησης τεχνολογικής αιχμής (ανταπόδειξη ικανής ποιότητας των υλικών, των  χορηγών) που θα παρείχαν  την δυνατότητα να προβάλλεται, τόσο το  σύγχρονο αρχιτεκτονικό σκηνικό των εγκαταστάσεων του συνεδρίου, με φόντο το αττικό τοπίο, όσο και η αναμετάδοση, ως τηλεπαφή, των αποκρυσταλλωμένων συμπερασμάτων του σώματος των αρχιτεκτόνων,  μέσο των επιτροπών, σε κεντρικές οθόνες της πόλης, (π.χ. πλατεία συντάγματος, και κάθε κεντρική πλατεία ή δημόσιο χώρο δήμου και πόλης) και όχι εγκαθιστώντας τον πολίτη μπροστά από μία προσωπική οθόνη που λειτουργεί απομονωτικά , επιλεκτικά και διαφημιστικά. Αναδεικνύοντας την εγκυρότητα των επιλεγμένων υλικών, την ικανότητα και τέχνη των αρχιτεκτόνων να τα χρησιμοποιούν ορθά,  θα εξασφάλιζε την ακεραιότητα του φυσικού χώρου - τοπίου, μετά την ανελέητη καταπάτηση του από τον εκμεταλλευτή άνθρωπο και την προσωρινή του δράση, επισημαίνοντας το αρχιτεκτονικό λειτούργημα-επάγγελμα. Με αυτόν τον τρόπο ο Τ. Ζενέτος θα μας αποδείκνυε έμπρακτα την θεωρία του, περί εισβολής του τεχνητού στο φυσικό, τον ρόλο, την σημασία και τα όρια του, αλλά και την δυνατότητα αποκατάστασης της ισορροπίας, δηλαδή, την δυνατότητα ολικής επαναφοράς στο φυσικό χώρο (αναστρέψιμη δόμηση κλπ.).

Φωτ. 1, Άποψη της αλάνας στον λόφο του Λυκαβηττού καλοκαίρι, φωτογραφία Δ. Τσιμπιδάρος 2008.

[Ο Τ. Ζενέτος κλείνει την παρέμβασή του στο Ε' Πανελλήνιο Συνέδριο Αρχιτεκτόνων το 1966, τονίζοντας ότι, «Πρέπει να εφαρμόσουμε... συστήματα εξ ίσου ρευστά με τις ανάγκες μας που συνεχώς αλλάζουν. Αλλιώς η ζωή μας θα βρίσκεται σε σύγκρουση με τα ίδια μας τα έργα και σε ρυθμό συνεχώς επιταχυνόμενο» [4] Σύμφωνα με την έννοια αυτή, οι σύνεδροι συνάδελφοι, θα κατανοούσαν καλύτερα την αναγκαιότητα, της δυνατότητας  ανάστρεψης, μιας "διαμορφωμένης κατάστασης" και ίσως, συντονιζόμασταν, συναινούσαμε, σε σκέψεις, επιλογές, αποφάσεις και πράξεις, σαν μια καλό-κουρδισμένη ορχήστρα. Ξεκινώντας βέβαια, από την συλλογική μας κοινή, διαμορφωμένη κατάσταση

Για τη ψυχαγωγία δε, -εάν οι καιρικές συνθήκες το επέτρεπαν, ε!- το θέατρο δίπλα στέκει παρότι παραμορφωμένο (όχι αυτούσιο από την αρχική μελέτη του Τ. Ζενέτου) και αλλοιωμένο από μεταγενέστερες επεμβάσεις και διαχειρίσεις, ίσως είναι ακόμα πιο γερό και επαρκές στατικώς στις μέρες μας. Με μια παράσταση Αριστοφανική, όπως η εναρκτήρια των εγκαινίων του,  ''εκκλησιάζουσες'' , επειδή το έχουμε ανάγκη ή το επιβάλλουν οι καιροί, για την συνειδητοποίηση των τεκταινόμενων στην χώρα μας. Αρκετοί, είτε μεν για να εκπληρώσουν το θρησκευτικό τους συναίσθημα, θα είχαν την ευχέρεια να ανάψουν ένα κερί σύμφωνα με τον ορθόδοξο τρόπο λατρείας στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου για το κατευόδιο των συζητήσεων και των διεργασιών, είτε δε, για να δουν κατάματα την πόλη από περίοπτη θέση και να συνειδητοποιήσουν ευκολότερα, πιο είναι τελικά το καλό για την πόλη. Οι άλλοι μισοί, ή θα αυτο-ευαγγελίζoνταν για τις διαλέξεις-εισηγήσεις τους, υπέρ των μεν ή των δε, ή άλλων και ξένων παραδειγμάτων του επαγγέλματος και σχεδόν συνωμοτικά θα ψιθύριζαν μεταξύ των, τα στραβά και τα ανάποδα του επαγγέλματος, με αντικρουόμενες μικρότητες. Ενώ επίσης αρκετοί, θα αφουγκραζόντουσαν, ενώ περιπατούσαν σκεπτικιστικά παρατηρώντας το τεχνητά ή φυσικά διαμορφωμένο τοπίο γύρω τους και τις συμπεριφορές που εκδηλώνονται μέσα σε αυτό, συνειδητοποιώντας έτσι την δυναμική του τοπίου, πάνω στην διαμόρφωση της συμπεριφοράς των ανθρώπων.

3^ον
Οφείλω ως χρέος, απέναντι στους δασκάλους μου, να αναφέρω το πιο ρεαλιστικό σενάριο. Εάν ρωτάγαμε την Εκκλησία της Αρχιτεκτονικής, "ποιό το αρμόδιο τοπίο, ενός συνεδρίου αρχιτεκτόνων στην  Αθήνα;" Πιθανώς, θα απαντούσε: το σπίτι της αρχιτεκτονικής! Δηλαδή το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Πατησίων). Γιατί το σπίτι λειτουργεί ευεργετικά και όχι ως ουσιαστικός χορηγός, μόνο. Ο καλός ο νοικοκύρης γνωρίζοντας το μέτρο και την κλίμακα που αρμόζει, χωρίς τάσεις εντυπωσιασμού αλλά, με ταπεινότητα και οικονομία, φιλοξενεί και προσφέρει  έργο που οφείλει να συσπειρώνει και να κρατά την οικογένεια των αρχιτεκτόνων ενωμένη. Η οποιαδήποτε παρέκκλιση, από την έννοια της οικογένειας και του οικείου, δημιουργεί χάσμα και συνεπώς όλες τις αρνητικές συνέπειες. Δεν μπορώ να φανταστώ εάν, θα υιοθετούσε τα εφελκυόμενα πανιά, του επίσης αείμνηστου, Δημήτρη Μπίρη,  για να καλύψει το αίθριο του κτιρίου Αβέρωφ ή την αυλή μεταξύ των κτιρίων του Άγγελου Γκίνη, του «Μηχανουργείο» (Μπουμπουλίνας), και του κτιρίου Τοσίτσα με το μέγα Αμφιθέατρο (ΜΑΧ) ή εν τέλη και τον χώρο της Τ12, την αίθουσα που βιώνουν καθημερινά οι νέοι εκκολαπτόμενοι αρχιτέκτονες και γεννιούνται οι νέες ιδέες. Σίγουρα όμως θα φιλοξενούσε την διοργάνωση με την ήδη διαμορφωμένη ή την υπό διαμόρφωση τοπική του ταυτότητα, ποτίζοντας το σώμα παλαιών και το φυτώριο νέων συναδέλφων, όπως στοργικά πράττει έως σήμερα μέχρι το σημείο της κάθαρσης του 'σώματος' των αρχιτεκτόνων, από ότι περιττό ή μολυσματικό. Έτσι η έννοια του «προσκυνητή» κατά τον Δ. Πικιώνη ή της αναστρέψιμης δόμησης κατά τον Τ. Ζενέτο, θα συμβάδιζαν και θα συνηγορούσαν με την προσωπικότητα του Δ. Μπίρη σε έναν χώρο και ένα τοπίο, όπου τρείς εννοιολογικές προσεγγίσεις της αρχιτεκτονικής πράξης θα έβρισκαν εφαρμογή και καταλυτικό ρόλο, αναγεννώντας την σύγχρονη Ελληνική Αρχιτεκτονική Πράξη. Γιατί πραγματικά πιστεύω ότι, η κάθαρση είναι η απαραίτητη προϋπόθεση τόσο στην  γέννα, όσο και στην εξυγίανση ''σώματος'' και τρόπου σκέψης, αρχιτεκτονικών κινήσεων και δραστηριοτήτων, εκδηλώσεων και προτάσεων, τόσο του αρχιτεκτονικού τοπίου, όσο και του αστικού τοπίου.

Ναι! τα τρία Α, - Αμφιθέατρο, Αίθριο, Αυλή- είναι οι ουσιαστικοί πυλώνες, του Πολιτισμού, της Παιδείας και του Περιβάλλοντος και όχι τα τρία Π - Πολιτισμός, Παιδεία, Περιβάλλον- αυτόνομα και απομονωμένα. Και οι «δήθεν» υπεραξίες, που πρέπει να δημιουργήσουμε, πάνω στα τρία Π, (στο χώρο του Ελληνικού) σύμφωνα με την μονοδιάστατη άποψη  που διατύπωσε ο Κ. Στέφανος Μάνος στο συνέδριο, δεν είναι τίποτα άλλο από ακόμα μία προσπάθεια κεφαλαιοποίησης και ρευστοποίησης του ελληνικού τοπίου σε αλλοτριωμένα περιβάλλοντα.  Χωρίς αυτά τα τρία Α, ο πολιτισμός , η παιδεία και το περιβάλλον, είναι ακέφαλα χωρίς φως και η οποιαδήποτε άλλη επιλογή φέρνει την πόλη στο σκοτάδι. Αυτά σηματοδοτούν την αρχιτεκτονική σκέψη, τον λόγο, την πράξη. Αυτά είναι οι ουσιαστικές υπεραξίες καθότι είναι κληρονομιά και καθαρά δικές μας. Ιεραρχούν στην Ελληνική πράξη πραγμάτων και ορίζουν τις ορθές λύσεις προβλημάτων, με εμπειρία στον χειρισμό, την σεμνότητα και την υπομονή στην οποιαδήποτε παράκρουση, εστιάζοντας με συλλογικό βλέμμα στα πράγματα, στην ρίζα των προβλημάτων, συνηγορώντας και όχι, αποφασίζοντας και διατάζοντας, αλλά προτείνοντας τις αρμόδιες λύσεις και επιλύσεις. Εκμαιεύοντας στον καθένα μας, κυρίως στους νέους αρχιτέκτονες συναδέλφους ότι, οι λύσεις επιλέγονται και πράττονται από εμάς τους ίδιους. Όσο για την ψυχαγωγία, -όταν δεν υπάρχουν κονδύλια- καλύτερα να τιμούμε και ανθρώπους του χώρου μας, αρχιτέκτονες που ασχολούνται με τον πολιτισμό, που πασχίζουν ίσως για μια δεύτερη ιδιότητα, αυτήν του μουσικού, ηθοποιού, χορευτή, ζητώντας τους απλά την συμμετοχή τους.

Συγχωρέστε με αλλά και στις τρείς περιπτώσεις σεναρίου (οραματικές, μυθικές, πιθανές ή αρμόδιες) δεν ανέφερα τα εκθεσιακά περίπτερα. Τα οποία θεωρώ ότι, είναι απαραίτητα για τις εμπορικές συναλλαγές, έξω από τον κύριο χώρο συζήτησης και διαβούλευσης και ως είθισται (ως αρχαία οδός) εκατέρωθεν της οδού που οδηγεί έως το κτίριο - (ιερό) χώρο, αλλά ποτέ εις τον κυρίως χώρο, εφόσον θέλουμε να ζήσουμε από την ιδιότητα μας  και όχι έως έμποροι. Το παράδειγμα που δίνουμε στην κοινωνία έως σύλλογος αρχιτεκτόνων, ή έστω και ατομικά έως αρχιτέκτονες προσδιορίζει και τον χαρακτηρισμό που θα λάβουμε από την υπόλοιπη κοινωνία. Ο εκάστοτε χορηγός, που είναι επίσημο και τιμώμενο πρόσωπο, φορέας, ή εταιρίες, μπορούν να χορηγούν υλικό, υποδομές ή εργασία, και όχι μόνο χρήματα, αλλιώς να τους αποκαλούμε ορθότερα, ως χρηματοδότες, ή εν πάση περιπτώσει να εξασφαλίσουμε υλική χορηγία, ή πολιτιστική χορηγία (ΝΟΜΟΣ ΥΠ'ΑΡΙΘΜ.3525/26-1-2007) κ.α. Τα οποία υλικά, υποδομές και εργατικά χέρια είναι απαραίτητα, για να τα χρησιμοποιήσουμε ως αρχιτέκτονες και να κατασκευάσουμε τις ορθές χωρικές εγκαταστάσεις φιλοξενίας, ενός συνεδρίου αρχιτεκτόνων, οι οποίες φυσικά μένουν παρακαταθήκη προς μελλοντική χρήση με την ανάλογη προσαρμογή και αναμόρφωση, προς εξυπηρέτηση ενός νέου συνεδρίου (ή εκπαιδευτικών στόχων) που εύχομαι σύντομα να διοργανωθεί  με αρχιτεκτονικό ρόλο, αρχιτεκτονικό τρόπο και αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα.

Θέλω να πιστεύω και εύχομαι,  πως στο επόμενο συνέδριο, εκτός από τους χρηματοδότες που μπορούν (εάν έχουν πρόσωπο και τιμή προάγωντας αρχιτεκτονική και πολιτισμό) να γίνουν δωρητές, επίσης να υπάρξουν ευεργέτες, περισσότεροι συν διοργανωτές, συνεργάτες, ουσιαστικοί χορηγοί,  εθελοντές, ανιδιοτελής υποστηρικτές, οι οποίοι υπό τις οδηγίες των ιεραρχικά ανωτέρων αρχιτεκτόνων, να πράξουν υπακοή και να δώσουν τον καλύτερο τους εαυτό και την ψυχή τους, για να αποδείξουν το θεμελιώδες: ότι η αρχιτεκτονική, είναι Μία, Δυνατή και Σύσσωμη, ως θεμέλιος λίθος προς το συμφέρον όλων.   Και υπάρχει ακόμα στις μέρες μας, ζει, υλοποιεί, διαμορφώνει δημιουργεί παράδοση και ιστορία, αλλά όχι για την εκμετάλλευση της από συντεχνιακές σκοπιμότητες και επιχειρησιακά συμφέροντα, αλλά, σε συνεργασία με τους υποστηρικτές της, να αποδεικνύει την ποιότητά της και να αναδεικνύει τους ίδιους τους υποστηρικτές, το πολιτισμό, την παιδεία, και την δημιουργία του ανθρώπινου πνεύματος προς κοινωνικό όφελος, υπηρετώντας τον  Άνθρωπο. Χρησιμοποιούμε Ελληνική Αρχιτεκτονική, [γεννημένη από τους ανθρώπους του τόπου της], σύμβολα πλέον, όπως το θέατρο, το κτίριο, το σχολείο ( Τ. Ζενέτου) βυζαντινή εκκλησία, αλλά! άλλα δείχνουμε και άλλα πράττουμε; Εγκυμονεί τον κίνδυνο να τα καπηλευτούμε, αντί να τα πιστέψουμε αναδεικνύοντας  αυτά τα σύμβολα έμπρακτα, με την υιοθέτηση της φιλοσοφία τους.

Επίλογος
Ο μύθος που προβάλει η αφίσα του 11^ου συνεδρίου, [που πολύ σωστά δεν εμπεριείχε, τον 1^ο οικουμενικό Έλληνα αρχιτέκτονα, διότι θα έτριζαν τα κόκκαλα του] θα έπιανε «τόπο» και θα χαρακτήριζε το «τοπίο» ενός συνεδρίου, με τον χώρο και την δράση του, δημιουργώντας Ελληνικό πολιτισμό. Θα σηματοδοτούσε ουσιαστικά και ενεργά, ως από μηχανής θεός, για να δόση οριστική λύση στον μύθο του. Θα συνέβαλε εποικοδομητικά στο έπακρο με όλες τις ψυχικές του δυνάμεις και ο ρόλος, του καθένα από τα τρία σενάρια, θα γινόταν πραγματικότητα, από μια ευχή.

Ευχές
Η ουσία των πραγμάτων, να μην επιτυγχάνεται με την αυτοπροβολή, αλλά, με την καλοπροαίρετη επισήμανση των προβλημάτων και την απρόσκοπτη ανάδειξη των αξιών. Το σώμα των αρχιτεκτόνων, - που απαρτίζουμε όλοι μας - σύσσωμο  να μην  διαμελίζεται και να μην κινείται αποσπασματικά ή αυτόνομα, αλλά συντονισμένα και συγκροτημένα, ή πιο ορθά εναρμονισμένα σε αυτό που η αρχιτεκτονική σκέψη συντηρεί ως ιερό και όσιο, ώστε  να υπηρετεί τον άνθρωπο, προσφέροντας του ένα δοχείο ζωής που επικοινωνεί και κοινωνεί, τις ίδιες αρχές, αξίες και ηθικούς κανόνες, με την ποιότητα, της ουσίας και  του πνεύματος.

Του Δημήτρη Π. Τσιμπιδάρου, αρχιτέκτων Ε.Μ.Π.

[1] Λαϊκή παροιμία
[2] Η έννοια του μύθου στον Πλάτωνα και ο μύθος του Ήρος, Μεσσήνης Σταύρος ( 2004 - 2005 ) Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
[3] Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968) Τα χρόνια τησ μαθητείς μου κοντά του, Αλέξανδρος Παπαγεωργίου Βενετάς, εκδόσεις σήμα 2010
[4] Τάκης Χ. Ζενέτος, Ψηφιακά οράματα και αρχιτεκτονική. Ελένη Καλαφάτη - Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, εκδόσεις LIBRO 2006