Ρέστα για μια Χώρα (rethink-restart-remake)

Στις αρχές του 2013 έφτασε στη χώρα το πρώτο "ευχάριστο νέο", μετά από μία τριετία συνεχούς κατάκρισης της ίδιας και των κατοίκων της (όπως, άλλωστε, αυτή αλάνθαστα αποτυπώνονταν κατά την πτήση των "spreads" στο στερέωμα των "Αγορών"). Το "νέο" αφορούσε την προβλεπόμενη τουριστική κίνηση στη χώρα, για το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς. Προ-άγγελοί του ήταν οι μεγάλοι τουριστικοί "πράκτορες" του εξωτερικού κι, οπωσδήποτε, τα συμπράττοντα ΜΜΕ. Και των δύο, βέβαια, οι εκτιμήσεις είναι δυνατόν να κυμαίνονται κατά το δοκούν (πάντα τεκμηριωμένα), σύμφωνα με τις εκάστοτε σκοπιμότητες και προσδοκίες.

Αφήνω, προς το παρόν, την ψυχο-διανοητική επίδραση των "καλών νέων" στη συμπεριφορική σύσταση και συγκρότηση της "κοινωνίας των πολιτών". Θα περιοριστώ στο πραξεολογικό μέρος του ζητήματος. Τα "καλά νέα", γενικότερα, όταν προ-αναγγέλλονται, προ-οικονομούν ότι και μόνη η προσδοκία (στο τέλος) μπορεί ν' αποτελέσει ικανό κι επαρκή λόγο για προ-ληπτική "δράση" (προκειμένου αυτά να βγουν αληθινά). Σημαίνουν, για να το πούμε πεζά, κάτι που δεν χρειάστηκε να ειπωθεί καθόλου, εν προκειμένω: ουαί κι αλίμονο σ' όποιον διανοηθεί να βάλει προσκόμματα -- καμιά απεργία, καμιά "παρεμπόδιση κυκλοφορίας", καμιά παρακίνηση ή ενέργεια που θα 'βλαπταν ίσως -- στην επίτευξη αυτού του ζωτικού "εθνικού" στόχου.

Η έκφραση "βαριά βιομηχανία" της χώρας, για τον τουρισμό, είν' ένας αρκετά παλιός χαρακτηρισμός -- κι απ' τα πιο επιτυχημένα ανέκδοτα --, που χρησιμοποιήθηκε, πριν τον τουρισμό, κατά κόρον για τον "πολιτισμό". Μόνο που τώρα -- βλέπετε, η "έκτακτη ανάγκη" -- δίνεται στον τουρισμό η άμεση προτεραιότητα έναντι οποιουδήποτε τομέα της εγχώριας παραγωγής.

Σ' αυτό το πλαίσιο, επομένως, τα "καλά νέα" που προ-αναγγέλλουν (καθώς προ-αναγγέλλονται) εμπεριέχουν και το "δικαίωμα" στην προ-ληπτική "δράση" απ' τη μεριά του θεματοφύλακα της "έκτακτης ανάγκης". Επιπλέον, η δυνατότητα της προ-ληπτικής επέμβασης δεν προβάλλεται, πια, ως εκφοβισμός ή απειλή, αλλά με τη μορφή του "καλού νέου", που δεν είναι απλώς "ευχάριστο". Διαθέτει, πριν απ' όλα, το ηθικό πρωτείο της Αρετής. Ένα νέο (που προ-αναγγέλλεται) μπορεί να 'χει τη μικρή πολυτέλεια να εκπληρωθεί ή όχι στο μέλλον, ή να εκπληρωθεί εν μέρει. Το ενάρετο, όμως, νέο (το ευαγγέλιο) προ-λαμβάνει τη (σωτηριολογική) εκπλήρωσή του, προκαταλαμβάνει, κατά συνέπεια, και το προνόμιο να 'ναι τιμωρητικό από τώρα.

Κουτσά-στραβά, η χώρα πέρασε την περσινή τουριστική της περίοδο, παρουσιάζοντας μια εικόνα "σταθερότητας". Εντούτοις, από κει που δεν το περιμένεις, εμφανίζεται ο... Εγκέλαδος! Να συλλάβουν τον Εγκέλαδο; Λιγάκι δύσκολο. Ωστόσο, μ' αφορμή τις πρόσφατες ανησυχίες του στην Κεφαλονιά, είχαμε μια συντονισμένη επίδειξη του εφαρμοσμένου ΠΕΣ, και μια εφαρμογή της "έκτακτης ανάγκης" σε δεύτερο βαθμό. Όπου μια "έκτακτη ανάγκη" (στο νησί) περιτυλίγεται σε μια πιο "έκτακτη ανάγκη" (που 'χει μεταλλαχτεί σ' "εθνικό" στόχο) -- εξού κι η αμφιταλάντευση για το αν θα 'πρεπε να κηρυχτεί η περιοχή "σεισμόπληκτη" ή όχι. Πώς μπορεί, δηλαδή, μια σεισμόπληκτη περιοχή να 'ναι κι ελκυστικός τουριστικός προορισμός;

Οι εικόνες που άφησε πίσω του ο σεισμός γρήγορα πέρασαν στο αρχείο. Αυτή που 'μεινε, ως μέχρι τώρα συμπέρασμα, ήταν η εικόνα του επιτόπου συντονιστή του κυβερνητικού έργου αποκατάστασης στην Κεφαλονιά μπροστά απ' το ..."Aegean Paradise" στο λιμάνι του Αργοστολίου, ένα τεράστιο κρουαζιερόπλοιο (χορηγία), που διατέθηκε για την προσωρινή στέγαση των σεισμόπληκτων κατοίκων. Στο μεταξύ, κάπου συνεπικουρούσε στην κατάσταση κι ένα πλοίο του πολεμικού ναυτικού, για να μην υπάρξει οποιαδήποτε παρανόηση ως προς την "κατάσταση ετοιμότητας" και την παρουσία του "σκληρού πυρήνα" του κράτους.

Βυθισμένος για τα καλά στην τηλεθέαση -- ή αν έκλεινες τον ήχο -- θα νόμιζες ότι η νέα τουριστική περίοδος έχει κιόλας αρχίσει. Αν συνερχόσουν απ' την τηλεοπτική νάρκη, θ' άκουγες ότι το κρουαζιερόπλοιο ήταν «επιλογή», επειδή η λύση των «οικισμών» με αντίσκηνα ή εμπορευματοκιβώτια θα χαλούσε την «εικόνα του νησιού» ως τουριστικού προορισμού. Χώρια, προσθέτω, που τα τσιαντήρια και τα κοντέινερ θυμίζουν πρόσφατες (και παλιότερες) αμαρτίες της εγχώριας φιλοξενίας μ' αντικείμενο τη "γυμνή ζωή". Προσωρινά, λοιπόν, οι σεισμόπληκτοι θα μπορούσαν να παρηγορηθούν με τις ανέσεις μιας κρουαζιέρας ...in situ. Με λίγη καλή θέληση, θα μπορούσαν να θεωρηθούν, και να θεωρήσουν τους εαυτούς τους -- καθώς κι ίδιοι θα πλέουν στην ίδια τηλεοπτική ρότα --, ...τουρίστες παρά λίγο. Για όσον καιρό πάει, μέχρι την επόμενη συνάντησή τους (μας) μ' αυτό που μπορεί ακόμα να λέγεται "πραγματικότητα".

Στα επουσιώδη της υπόθεσης, παρέμεινε ακατανόητη η άρνηση αρκετών κατοίκων να συμμετέχουν στη δωρεάν κρουαζιέρα μέσα στο λιμάνι τους. Όπως υπήρξαν κι αυτοί -- σύμφωνα με τις υποδείξεις (γλοιώδους εμμεσότητας) κάποιων καλοθελητάδων, για να προλάβουν δήθεν τα παρατράγουδα --, εκείνοι που και σ' αυτήν την περίπτωση δεν θα 'χαναν την ευκαιρία να το γλεντήσουν με τη χορηγία, ενώ δεν το δικαιούνταν. Αφού, έτσι κι αλλιώς, μένουν σε τσιαντήρια και παράγκες, άσε που δεν υπάρχει λόγος να κάνουν ηλιοθεραπεία.

Πάντως, «το νησί άντεξε!». Όπως αντέχει κι η μνημονιόπληκτη χώρα, της οποίας οι «θυσίες» των κατοίκων της δεν πρέπει να πάνε χαμένες, κι αδιόρατα (αλλ' αναμφισβήτητα) αρχίζουν να «πιάνουν τόπο»... Δηλαδή; Άρα; Ακόμα κι αν είχε συμβεί η συντέλεια, αυτή που σπάει κόκαλα είναι η εντέλεια της λιτής διαπίστωσης. Η επιχειρούμενη ψυχολογική υποστήριξη του σεισμόπληκτου (όπως και του μνημονιόπληκτου) ακροατηρίου κεντρίζει μεν το φιλότιμό του, μόνο που το χάδι παραείναι αθώο και φτάνει μέχρι τον ποπό. Γίνεται όλο και πιο αισθητός ο λευκός εκβιασμός, ένας ενάρετος εκμαυλισμός, ως το μόνιμο υπόβαθρο της επικοινωνιακής προ-διαμεσολάβησης των επεμβάσεων (σχεδιαστικών και πλέον), των οποίων ο χαρακτήρας θα 'ναι όλο και πιο "έκτακτος", επίσης.

Είδατε κρουαζιερόπλοιο πάνω σε ...βουνό [01]; Ε, ας φανταστούμε ένα βουνό, ένα νησί, μια χώρα ολόκληρη μέσα σε κρουαζιερόπλοιο! Με μια μικρή λεπτομέρεια: ποιος είπε ότι «δεν θα καταντήσουμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης;». Τώρα πια, κάνοντας την (έκτακτη) ανάγκη φιλότιμο, θ' αναβαθμιστούμε σε "παρόχους τουριστικών υπηρεσιών". Εν ολίγοις, η μέριμνα για την "εικόνα του νησιού" ήταν μια ...ευκαιρία (αντίξοη), για να προσλάβουμε την προετοιμασία μιας (ακόμα πιο αντίξοης) "εικόνας της χώρας". Γι' αυτό, όμως, θ' απαιτηθεί κι ένα έκτακτο ...φιλότιμο για τη διαμόρφωση και μιας κατάλληλης ταυτότητας. Η διαδοχή των γεγονότων είναι διαφωτιστική:

Σαν έτοιμη από καιρό, ανακοινώθηκε η ανάθεση και το θέμα της ελληνικής συμμετοχής στην προσεχή Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, με τίτλο "Tourism Landscapes: Remaking Greece" [02]. Μετά από σχετικό διαγωνισμό -- σταθερά, πλέον, όπως αποδεικνύεται, στη γραμμή της πρό-ληψης, με τα καινοφανή βραβεία-που-περιμένουν-τους-διαγωνισμούς-τους. Το πιο ενδιαφέρον, εδώ, δεν είναι τόσο η περιπόθητη υπαγωγή της χώρας (κι όχι μόνο της "εικόνας" της) στις απαιτήσεις τής (μετα-"κρισιακής") τουριστικής "βιομηχανίας", όσο στην πρόθεση του "Επιτρόπου" τής εγχώριας συμμετοχής ν' αναζητήσει και να διερευνήσει τη «χωρική έκφραση» μιας νέας «ταυτότητας», που να συνάδει με την υπόψη "εθνική" προτεραιότητα. Αξιοπρόσεκτα, πάντως, το υπογραμμίζω σαν ένα πρώτο κέντρισμα, η εν λόγω "ταυτότητα" δεν χαρακτηρίζεται «εθνική», αλλ' αφορά κάτι που ο ("εθνικός") Επίτροπος ονομάζει «το ελληνικό» -- που μάλλον φέρνει στ' όπως λέμε «το μανιάτικο», «το βωλιώτικο», «τ' αρβανίτικο», κ.ά. [03].

Στη σύνδεση και σύγκλιση της "εικόνας" με την "ταυτότητα", ο τουρισμός εν προκειμένω είναι παραδειγματικός. Είναι και περιστασιακός, όπως και κάθε άλλη "χρήση" (με την ευρεία έννοια), που αποκτά αξία χρήσης-σημείου μέσα σ' ένα γενικότερο συγκείμενο, τη «νέα αφήγηση», που πασχίζει να διαμορφωθεί. Στο ίδιο μοτίβο, επιδιώκεται κι η ιδεολογική επεξεργασία ενός νεότευκτου (και κυρίαρχου) μοντέλου σχεδιασμού -- και μοντελοποίησης του σχεδιασμού της νέας επικυριαρχίας --, έχοντας εισέλθει σε μια (υπερ)εντατική φάση της κατάστασης "re-": rethink, restart, remake... (εξαιρουμένου του revolt).

Κατά πως φαίνεται, θα 'χουμε πολλά να δούμε και να πούμε, μ' αφορμή τα "τοπία τουρισμού" -- και τα περιβάλλοντα πρό-ληψης (ΠΕΣ) --, με δεδομένα τ' ακόμα πιο ευχάριστα νέα για τη θερινή σεζόν του '14, που στο μεταξύ πρό-καμαν κιόλας.

του Γιώργου Κουτούπη, αρχιτέκτων

σημειώσεις
[01] Δεν αναφέρομαι στο γνωστό καλαμπούρι, αλλά στην (υπέρ-)πραγματοποίησή του κάπου στον Τέταρτο Κόσμο.
[02] Βλ. στο GRA (21/1/14).
[03] «Πώς σχεδιάζουμε το 2014 σε σχέση με το τοπίο; Τι σημασία έχει το "ελληνικό" το 2014; Ποια ταυτότητα προβάλουμε στην αρχιτεκτονική σήμερα.» «"Τι είναι το ελληνικό σήμερα", "Υπάρχει το ελληνικό σήμερα;" "Ποια είναι η ταυτότητα που θα ήταν ενδιαφέρον να προβάλει η αρχιτεκτονική τουρισμού προς τα έξω".» Eρωτήματα που θ' απασχολήσουν την ελληνική αποστολή. Από μια συνέντευξη του Γ. Αίσωπου στο Popaganda (4/2/14).