Το «Σπίτι του Ροδάκη» στο Μεσαγρό Αίγινας - Ένα μνημείο που χάνεται

Άρθρο του κ. Νεκτάριου Κουκούλη, διευθυντή του 1ου Δημ. Σχολείου και πολίτη της Αίγινας

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Ο Αλέξανδρος Ροδάκης, ένας απλός αγρότης και εργάτης, γεννήθηκε το 1854, έκανε 8 παιδιά και έζησε τη ζωή του στο Μεσαγρό Αίγινας. Κουβαλούσε στην ψυχή την πατροπαράδοτη πνευματική κληρονομιά «παντρεμένη» με την ανεπιτήδευτη λαϊκή ευαισθησία. Ένας ξεχωριστός άνθρωπος λίγο «ψυχανεμισμένος», που τον ευαίσθητο ψυχικό του κόσμο εξωτερίκευε στην καθημερινή του ζωή. Στο μόχθο του οργώματος, στον ιδρώτα του θέρου, στη χαρά του πανηγυριού και στο στήσιμο του σπιτικού του, που έχτισε γύρω στα 1880. Το σπίτι, αριστούργημα λαϊκής αρχιτεκτονικής και σοφίας, χτίστηκε στην ανατολική πλευρά λόφου με πανοραμική θέα στο χωριό και στη Βυζαντινή Παληαχώρα, με υλικά από το γύρω φυσικό περιβάλλον. Επηρεασμοί από ελληνική λαϊκή παράδοση, δοξασίες, σεβασμό και αγάπη για τη φύση είναι σαφέστατα αποτυπωμένοι σε κάθε λεπτομέρεια του οικήματος.

Το Σπίτι του Ροδάκη (1960). Από το αρχειακό υλικό του Ν. Κουκούλη.

Μια ασύγκριτη πλαστικότητα στη διαμόρφωση του χώρου κάνει τον επισκέπτη να νιώσει βολικά και οικεία. Στις γωνιές της στέγης του δώματος διαγώνια κεφάλια αφιερωμένα στους αέρηδες, στην πρόσοψη τέσσερα αγαλματίδια, που είναι γουρούνι, ρολόι, φίδι και περιστέρι, συμβολίζοντας την Τύχη, το Χρόνο, το Κακό και την Ειρήνη. Κάθε τοίχος, κάθε γωνιά έχουν τη σημασία τους. Η μικρή του αυλή, μαγική θαρρείς, με τις σκάλες προς το δώμα και τα «πεζούλια» σε υποδέχεται χαμογελαστά. Στις κολώνες του τζακιού χέρια ανεβαίνουν προς τα πάνω σα να προσεύχονται. Τα ημικυκλικά  πλαίσια ανοιγμάτων του σπιτιού προεξέχουν, με μοναδικό τρόπο, από την επιφάνεια του τοίχου και είναι στολισμένα με ανάγλυφα κλωνάρια, επηρεασμένα από την αρχαία ελληνική τέχνη. Ακόμα και στο εξωτερικό «φουρνόσπιτο» και στο πατητήρι υπάρχουν διακοσμήσεις σκαλισμένες (επίκρανα) στο πουρί, καθαρή απόδειξη της έντασης της διακοσμητικής διάθεσης του Ροδάκη. Στον τοίχο του πατητηριού διαβάζουμε χαραγμένο πάνω στο φρέσκο επίχρισμα:

Καλήτερα ο Άνθροπος
Να ήτον κρία πέτρα
Παρά πού έχη στόχαξη
Κε φρόνησης κε Μέτρα.
Έμαθα να ζω (;)
ΑΧ 1891 ΒΑΧ

Πρώτος ο Γερμανός αρχαιολόγος A. Furtwangler ενδιαφέρθηκε για το Σπίτι του Ροδάκη, το 1901, κατά τη διάρκεια ανασκαφών της Γερμανικής Αρχαιολογικής Σχολής στο Ναό Αφαίας. Κατάλαβε την πολιτιστική αξία του, το μελέτησε και έστειλε εικόνες στο Μόναχο. Kris Vreislander, Julio Kaimi και άλλοι. Στην Ελλάδα έγινε γνωστό από τον Έλληνα Δημήτρη Πικιώνη, που εκπόνησε και σχετική μελέτη που βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη, ενώ με το χώρο έχουν ασχοληθεί και άλλοι γνωστοί σχεδιαστές, αρχιτέκτονες ή σκηνοθέτες.

Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Σε νεότερο χρόνο ως και σήμερα, πολλοί γνωστοί Έλληνες και αλλοδαποί αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, λογοτέχνες αλλά και πολλοί απλοί άνθρωποι ή τοπικοί Μ. Κ. Ο. έχουν επισκεφτεί, μιλήσει ή κάνει παρεμβάσεις για το χώρο. Πρόσφατα το Μουσείο Μπενάκη στα πλαίσια της ψηφιοποίησης αρχείου, δημοσίευσε και την αρχική μελέτη του Δ. Πικιώνη. Ένα πρόσφατο ντοκιμαντέρ του Ολάφ Νικολάι, έχει κάνει, επίσης, το «γύρο του κόσμου».

Τα τελευταία 10 χρόνια, αυξάνεται όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον των Ελλήνων για το θέμα. Ήδη από το 2000 υπήρχαν σκέψεις για δημιουργία Λαογραφικού Μουσείου. Το 2001, το μνημείο με τα περιβάλλοντα κτίσματα, κηρύσσεται διατηρητέο από το Κράτος. Την τελευταία τριετία, ο γράφων έχει αναλάβει μεγάλη πρωτοβουλία μέσω του Διαδικτύου με απτά αποτελέσματα και έχει μιλήσει σε πολλές εκδηλώσεις. Τον Ιανουάριο του 2008 κατατέθηκε επερώτηση στη Βουλή για το θέμα από τους βουλευτές κ. κ. Α. Γκερέκου (σημερινή Υφυπουργό Πολιτισμού) και Α. Σκουλά. Πολλοί Σύλλογοι της Αίγινας ξεκίνησαν μια άτυπη διασυλλογική πρωτοβουλία που ξεκίνησε νέες επαφές με το Δήμο χωρίς όμως αποτελέσματα. Πολύ σημαντικό είναι, τέλος,  ότι έχει ευαισθητοποιηθεί και η εκπαιδευτική κοινότητα και πρόσφατα έχουν γίνει εργασίες από μαθητές των τοπικών σχολείων (Γυμνασίου και Δημοτικού).

 
Αριστερά: Το Σπίτι του Ροδάκη(2006). Δεξιά:Λεπτομέρεια αγαλματιδίου (2000).
Από το αρχειακό υλικό του Ν. Κουκούλη.

Η πιο πρόσφατη πολύ θετική εξέλιξη είναι η, για άλλη μια φορά, έμπρακτη απόδειξη του ενδιαφέροντος της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Μετά την κοινή μας επίσκεψη με τον καθηγητή κ. Τ. Παπαϊωάννου και φοιτητές στο χώρο, τον τελευταίο Ιούνιο και εισήγησή του, ο Πρόεδρος κ. Ραυτόπουλος έστειλε έγγραφο στην Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων, με το οποίο η Σχολή τίθεται στη διάθεση του Υπουργείου Πολισιτμού για τη διάσωση του μνημείου. Και οι ιδιοκτήτες του οικήματος, μέλη της οικογένειας του εγγονού του Αλ. Ροδάκη, αείμνηστου Γ. Βενιζέλου, γνωστού δημοσιογράφου, επιθυμούν την αποκατάσταση και διάσωσή του, αλλά δεν έχουν την ανάλογη οικονομική δυνατότητα, όπως φαίνεται και από γραπτό υπόμνημα που έχουν δημοσιεύσει. Τα έγγραφα αυτά βρίσκονται δημοσιευμένα στο ειδησεογραφικό «Πόρταλ» του Νησιού (http://www.aeginaportal.gr/content/view/3125/30/lang,el/).  


ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ;;; 

Παρ’ όλα τα προηγούμενα, το σπίτι είναι σήμερα παραδομένο στη βορά του χρόνου. Οι ασβεστωμένες αυλές και η κληματαριά έδωσαν τη θέση τους στα αγριόχορτα. Οι στέγες άρχισαν εδώ και 3 μήνες να γκρεμίζονται, τα βοηθητικά κτίσματα είναι ήδη γκρεμισμένα. Διατηρεί την πολιτισμική, ιστορική και οικολογική αξία του και μπορεί ακόμα να σωθεί. Οι στόχοι είναι τρεις: Να αγοραστεί και να γίνει κτήμα του Δήμου, να αναστηλωθεί και συντηρηθεί και να αξιοποιηθεί ως χώρος εκπαίδευσης και προβολής της Αίγινας. Το κράτος αδιαφορεί και ο Δήμος δεν έχει οικονομικές δυνατότητες. Οι κάτοικοι ανησυχούν και οργίζονται. Η μάχη με το Χρόνο ήταν και θα είναι πάντα άνιση. Πρέπει κάτι να γίνει τώρα.

Λεπτομέρεια από τη στέγη σήμερα.

Μεσαγρός Αίγινας, 31/1/2010

Βιβλιογραφία
• K. Vrieslander, Το Σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα, α΄ έκδοση: Αθήνα 1934, επανέκδοση: Αίγινα 1993
• Δ. Β. Βασιλειάδης, «Η λαϊκή αρχιτεκτονική της Αίγινας», ανάτυπο, Λαογραφία, ΙΣΤ΄, τ. ΙΙ, Αθήνα 1957
• Γ. Π. Κουλικούρδη, Σ. Ν. Αλεξίου, Αίγινα, εκδ. ιδίων, Αίγινα, δεκαετία 1950
• Κήρυξ της Αιγίνης, μηνιαίον όργανον των απανταχού Αιγινητών, εκδ. Ι. Β. Λυκούρης, Αίγινα, 1947-50
• Γ. Π. Κουλικούρδη, Αίγινα, έκδοση ιδίας, Αίγινα 1991
• Ν. Γ. Κουκούλης, Η Παναγία η Πολίτισσα στο Μεσαγρό Αίγινας, έκδοση ιδίου, Αίγινα 2006

Σχετικές ιστοσελίδες
http://spitirodaki.blogspot.com
http://www.facebook.com/home.php?#!/group.php?gid=11383989878
http://www.aeginaportal.gr/content/view/3125/30/lang,el/