Φάροι της Ελλάδας

Ημ. Δημοσίευσης gra: 2006-09-01

Μεταξύ ουρανού και θάλασσας, απλώνουν στη νύχτα το σημάδι τους σε πλοία περαστικά , ανοίγουν διάλογο με την ρότα μέχρι το σύθαμπο, ενώ, καθώς η μέρα προβάλει, σεμνά υποτάσσονται στο μεγαλείο του άπλετου φωτός. Εκπέμπουν πατροπαράδοτα το μήνυμα της ασφαλούς ή μη πορείας, παραδομένοι οι ίδιοι στην μοίρα της μοναξιάς. Είναι ίσως το μοναδικό δείγμα αρχιτεκτονικής κατασκευής που έχει απωθητική αποστολή ως πρωτογενή του σκοπό , παρασύροντας σε στιγμές ερημίας αλλά όχι σιωπής και τον μοναδικό του κάτοικο, το φαροφύλακα.

Στιγμές απόλυτης ηρεμίας, με εξαίρεση τον δυνατό άνεμο και τα θαλασσοπούλια, εικόνες απλές, με φόντο την θάλασσα και την αλάνθαστη χρονικά περιοδική κίνηση του φωτός.

Ο φάρος , το μάτι του καπετάνιου περαστικού, που ασφαλίζει τα ταξιδέματά του, μια μελαγχολική εικόνα στον ορίζοντα με λιτές γραμμές που λες και ημερεύει με τη φλόγα του το άγνωστο τοπίο, τηρώντας και τιμώντας την βασική του ιδιότητα να χωρίζει τη στεριά από το νερό.
Αλλά και...ο φάρος , το μάτι του μοναχικού φαροφύλακα, που επιμένει να δηλώνει πως είναι εκεί, με παράξενη συντροφιά σκόρπιες εικόνες από πλοία που χάνονται στο μικρόκοσμο του ορίζοντα. Μια μυστική συμφωνία νερού και γης με το φάρο να αντανακλά στην θάλασσα τα χρώματα της φωτιάς. Ανακαλύπτουμε φάρους από το 2 αιώνα π.χ. μέχρι και σήμερα, άλλους με πολύ καλή αρχιτεκτονική σύνθεση και άλλους με καθαρά βιομηχανικό σχεδιασμό (φανοί) με πρωταγωνιστή το στατικό φορέα τους. Ξεκινούν από τα βάθη της ιστορίας με ξεχωριστές μορφές που άλλοτε αφομοιώνονται από τα τοπικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και άλλοτε αναβοσβήνουν στο δικό τους χρώμα.

Τις πιο πολλές φορές οι φάροι παραμονεύουν σε δύσβατες και απομακρυσμένες περιοχές, με αποτέλεσμα την εποχή που δεν είχε λυθεί το ζήτημα της ενεργειακής αυτονομίας τους να απαιτούν την ανθρώπινη παρουσία . Έτσι ήταν αναγκαίο να υπάρχει σε αυτούς χώρος φιλοξενίας για τους φαροφύλακες.
Ο ξενώνας και ο πύργος (εκτός εξαιρέσεων) λειτουργούν σαν ένας οργανισμός με άμεση επικοινωνία. Οι χώροι της οικίας διαθέτουν δωμάτια, μαγειρείο και αποθήκες καυσίμων (ασετιλίνη) ενώ οι χώροι υγιεινής ακολουθούν την τακτική της εποχής, δηλαδή βρίσκονται έξω από το κτίριο.
Οι υψίκορμοι πύργοι παρουσιάζουν άλλοτε ορθογωνικές κατόψεις και άλλοτε πολυγωνικές ή κυκλικές διατομές με σπειροειδή εξέλιξη κλιμακοστασίου που οδηγεί στον φανό.
Μια ξεχωριστή περίπτωση είναι ο φάρος στους Αγίους Θεοδώρους της Κεφαλονιάς που κατασκευαστικέ το 1828 από τους Άγγλους. Διακρίνουμε έντονα χαρακτηριστικά ναού.

2000 χρόνια πριν…
ήδη από τον περίφημο κολοσσό της Ρόδου, που ο μύθος θέλει να κρατάει αναμμένο πυρσό και η φλόγα του να στέλνει τα πρώτα μηνύματα προειδοποίησης στους μακρινούς ταξιδιώτες ,οι προστάτες των ναυτικών ξεκίνησαν την βάρδια τους στο χρόνο.
Την πρώτη επίσημα καταγεγραμμένη κατασκευή φάρου την συναντάμε σε ένα νησάκι απέναντι από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου που λεγόταν φάρος και αποτελούταν από τρεις μαρμάρινους πύργους , χτισμένους επάνω σε ένα θεμέλιο από πέτρινους ογκολίθους. Ο πρώτος πύργος ήταν τετράπλευρος και περιείχε διαμερίσματα για τους εργάτες και τους στρατιώτες. Από πάνω υπήρχε ένας δεύτερος οκταγωνικός, με σπειροειδές κεκλιμένο επίπεδο που οδηγούσε στον τελευταίο πύργο , ο οποίος είχε σχήμα κυλίνδρου και στο εσωτερικό του έκαιγε η φωτιά που οδηγούσε τα πλοία με ασφάλεια στο λιμάνι. Από πάνω του υπήρχε το άγαλμα του Διός Σωτήρος. Το συνολικό ύψος του φάρου ήταν 117 μέτρα. Τα σχέδια του οικοδομήματος ανήκαν στον αρχιτέκτονα Δεινοκράτη ενώ το κτίριο του φάρου ήταν έργο του αρχιτέκτονα Σωκράτη.

2000 χιλιάδες χρόνια μετά…
το Ελληνικό φαρικό δίκτυο αριθμεί 120 παραδοσιακούς φάρους, ηλικίας 2 αιώνων περίπου, με έντονα σημάδια φθοράς και ερήμωσης στο μεγαλύτερο ποσοστό τους.
Προγράμματα αναπαλαίωσης υπάρχουν , όπως άλλωστε και για πολλές άλλες κατηγορίες κατασκευών , αλλά το θέμα είναι αν και πότε πρόκειται να υλοποιηθούν. Στην Ελλάδα είναι σύνηθες το φαινόμενο της λησμονιάς αλλά και των εργολαβικών χειρουργείων , που ευτυχώς δεν έλαβαν χώρα ακόμη στην περίπτωση των παραδοσιακών φάρων , λόγο έλλειψης οικονομικών περιθωρίων.
Η ανακατασκευή βέβαια δεν στοχεύει στην επαναλειτουργία των φάρων με την λογική της αντικατάστασης της δορυφορικής τεχνολογίας και των σύγχρονων συστημάτων πλοήγησης αλλά στην διατήρηση αυτών των ξεχωριστών αρχιτεκτονικών κτισμάτων , αυτών των περήφανων κατασκευών που είναι κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. θα 'ναι όμορφο να μπορεί να είναι ανοιχτή η πόρτα τους σε κάθε είδους εκδηλώσεις ή ακόμα να μπορούν να λειτουργούν ως εκθεσιακοί χώροι και λαογραφικά μουσεία. Εξάλλου, μετά από τόσους αιώνες μοναξιάς αυτοί οι παράξενοι ακρίτες λίγη παρέα την αξίζουν....

"Σύγχρονες εικόνες πολιτισμού"

Ο φάρος και τα αδέλφια του....
Το καμπαναριό της ορθοδοξίας , οι μιναρέδες του μουσουλμανισμού και οι φάροι των θαλασσών…. Το ύψος, η εσωτερική διάταξη αλλά και ο πρωταρχικός λειτουργικός τους σκοπός να στέλνουν το μήνυμα του καλού ή του κακού δίνουν την εντύπωση συγγενικών κτισμάτων, που, σε μια πρώτη απόπειρα ταξινόμησης θα ονόμαζα ‘’κτίρια πομπούς’.
Το πρώτο λειτουργεί με τον ήχο της καμπάνας, το δεύτερο με την φωνή του ιμάμη και το τρίτο με την ‘’φλόγα’’. Τρεις διαφορετικοί τρόποι μεταφοράς πληροφορίας σε μια κοινή αρχιτεκτονική φιλοσοφία.

Στις επόμενες σελίδες ακολουθεί μια σημαντική καταγραφή των Ελληνικών Φάρων (120 περίπου) που κατέγραψε ο ραδιοερασιτέχνης Σάββας Παυλίδης, βασισμένος σε λευκώματα ανθρώπων που ένιωσαν το κάλεσμά τους.
Είναι πραγματικά μια αξιόλογη προσπάθεια που οφείλουμε να στηρίξουμε, αφού αναμφίβολα οι φάροι αποτελούν μιαν ιδιαίτερη αρχιτεκτονική σύνθεση με συγκεκριμένο σκοπό και ταυτότητα.Mπορείτε να δείτε σχεδόν όλους τους Ελληνικούς φάρους με ιστορικά και φωτογραφικά ντοκουμέντα.