Φλωρεντία- η «καινούρια» πόλη - Firenze- la città nuova.Ο σταθμός υψηλής ταχύτητας του Sir Norman Foster

Mετά από μια μακρά περίοδο αδράνειας, η Φλωρεντία ξεκινάει με μεγάλα άλματα μία αποφασιστική προσπάθεια να μεταποιήσει την εικόνα της και να εκμοντερνιστεί, αγκαλιάζοντας την ταυτότητά της ως πόλη της τέχνης και του πολιτισμού  και παράλληλα να αναδειχθεί σαν μια πόλη που ακολουθεί τους σύγχρονους ρυθμούς.
Έτσι με πρωτοβουλία της Δημόσιας Διοίκησης και του δημάρχoυ της Φλωρεντίας, Leonardo Domenici τέθηκε σε κίνηση η υλοποίηση του project «Firenze- la città nuova» και ξεκίνησε μια σειρά μεγάλων έργων,  όπως ο σταθμός τρένων υψηλής ταχύτητας  SAV, με σκοπό την προώθηση μοντέλων πολεοδομικής ανάπτυξης, περιβαντολογικής αναβάθμισης της πόλης και του επιπέδου της ποιότητας ζωής.

Σύμφωνα με τα κριτήρια που καθορίζουν   τις τάσεις της «αρχιτεκτονικής μόδας» της τελευταίας δεκαετίας, θεωρείται ότι μια σύγχρονη πόλη που σέβεται τον εαυτό της, πρέπει να έχει να δείξει μια αξιοσημείωτη ποικιλία  αρχιτεκτονικών εκθεμάτων και κτιρίων που φέρουν την υπογραφή των ονομάτων του αρχιτεκτονικού star system όπως ο Renzo Piano, o Jean Nouvle, o Norman Foster και o Sandiago Calatrava.
Mε κατευθυντήρια δύναμη τη θέληση της πρωτεύουσας της Τοσκάνης να επανέλθει στο επίκεντρο, ως πρωταγωνιστής καινοτομιών στο χώρο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, κάνει την είσοδό της με ένα από τα πιο σημαντικά έργα δημόσιας υποδομής, το σταθμό τρένων υψηλής ταχύτητας  SAV. Ένα έργο που είναι το προϊόν ενός διεθνούς διαγωνισμού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, που κίνησε το ενδιαφέρον μερικών απ’ τους πιο διάσημους αρχιτέκτονες της σύγχρονης σκηνής όπως ο Arata Isozaki που ήρθε στη δεύτερη θέση και ο Sandiago Calatrava που ήρθε στην τρίτη.
Νικητές του διαγωνισμού βρέθηκαν ο αρχιτέκτονας Sir Norman Foster και το studio Ove Arup Engineering.

Τα τελευταία χρόνια το ζήτημα των δημόσιων μεταφορών και των αστικών μετακινήσεων έχει αποκτήσει  ένα κεντρικό ρόλο στα debates της οικονομικής εξέλιξης και του εδαφικού περιβάλλοντος στην Ιταλία και γενικά στην Ευρώπη.
Με σκοπό την μείωση  του χρόνου που διανύονται οι αποστάσεις, η ΤΑV Spa ξεκίνησε το 1991 το σχεδιασμό και την κατασκευή των σιδηροδρομικών γραμμών υψηλής ταχύτητας (Alta Velocità- Alta Capacità), κατά μήκος των πιο σημαντικών και κορεσμένων κατευθυντήριων γραμμών της χώρας.
To group Ferrovia dello Stato είναι ο διαχειριστής του δικτύου των σιδηροδρομικών γραμμών της Ιταλίας και μέσα στα πλαίσια της τεχνολογικής ενίσχυσης της σιδηροδρομικής υποδομής, έθεσαν σε κίνηση την υλοποίηση ενός συστήματος αναδιοργάνωσης και αναβάθμισης του δικτύου. Ένα μέρος αυτής της επέμβασης είναι και η κατασκευή των καινούριων σταθμών τρένων υψηλής ταχύτητας, σε μεγάλους metropolitan κόμβους  όπως του Torino,  της Bologna, Roma, Firenze και Napoli.

Ο προγραμματισμός της καινούριας σιδηροδρομικής γραμμής υψηλής ταχύτητας, είναι ένα θέμα εθνικού ενδιαφέροντος και ιδιαίτερα για την Φλωρεντία, καθότι είναι ένα έργο που θα επηρεάσει δραστικά την μορφή του αστικού ιστού.

Το έργο χωρίζεται σε δύο φάσεις:

• Προκαταρτικά έργα στις γραμμές και στις υφιστάμενες εγκαταστάσεις για την εισαγωγή πάνω στο ήδη υπάρχων σιδηροδρομικό network ενός νέου  τεχνολογικού layer, αυτό των καινούριων γραμμών AV/AC Bologna-Firenze.
• Υλοποίηση της “υπόγειας διάβασης” και του  καινούριου σταθμού Α.V.

Master Plan, long section

Ο αρχιτέκτονας Sir Norman Foster βάζει την υπογραφή του στο πρώτο του μεγάλο έργο στην Ιταλία και δίνει μια αξιόλογη και λειτουργική απάντηση στις δεσμευτικές συνθήκες που θέτονται λόγω της περιοχής και σύμφωνα με τους όρους του προγράμματος του διαγωνισμού.

Ο καινούριος σταθμός θα υψώνεται στην περιοχή Belfiore area ex-Maccelli και θα αναπτυχθεί σε μία επιφάνεια 45.000 τ.μ. Tο συγκρότημα είναι προορισμένο να γίνει ο κεντρικός metropolitan κόμβος, καθότι θα δίνει πρόσβαση στην καινούρια γραμμή του τραμ και στην υπόγεια γραμμή υψηλής ταχύτητας, η οποία θα φτάνει το μήκος των 7 χ.μ.
Ο αρχιτέκτονας συνθέτει την εικόνα του σταθμού μέσα από τον σχεδιασμό ενός γυάλινου σκέπαστρου, που στηρίζεται σε μία λεπτή κατασκευή από ατσάλι η οποία μας  φέρνει στη μνήμη  τις μεγαλόπρεπες «γαλαρίες των τρένων» του 1800. Το σκέπαστρο του Foster όμως, περιέχει κάποια καινούρια στοιχεία μέσα από την μελέτη  ενός συστήματος multilayer, όπου κάθε συνιστώσα του κτιρίου εκτελεί διαφορετικές λειτουργίες. Υιοθετήθηκαν τεχνολογικές λύσεις που χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πήγες, οι οποίες συνεισφέρουν στη μείωση των ενεργειακών αναγκών. Έτσι η οροφή είναι δομημένη σε διαφράγματα, των οποίων η κατασκευή εγγυάται τον περιβαντολογικό και ακουστικό έλεγχο, τον φυσικό φωτισμό και εξαερισμό του εσωτερικού του κτίσματος.

Το έργο των Foster – Arup βασίζεται στην ιδέα μιας μεγάλης φωτεινής γαλαρίας που ανοίγει τον εσωτερικό της χώρο  σε μία «κατακόρυφη διάταξη», καθιστώντας δυνατή την ορατότητα των τρένων μέχρι την επιφάνεια, διευκολύνοντας έτσι τον προσανατολισμό και τη βελτίωση της χρήσης και λειτουργικότητας των χώρων του σταθμού. Μέσω διαφορετικών διαβαθμίσεων φυσικού και τεχνητού φωτός, θα δημιουργούνται περάσματα που θα καθοδηγούν τους επιβάτες, οι οποίοι θα μπορούν με κυλιόμενες σκάλες και κεκλιμένα tapis-roulants, να περάσουν από το επίπεδο των αποβάθρων, το οποίο θα είναι 25 μ. κάτω από το έδαφος, στο ισόγειο όπου και θα βρίσκονται όλες οι υπηρεσίες του σταθμού, δηλαδή τα εκδοτήρια εισιτηρίων, τα μαγαζιά, τα εστιατόρια, τα ταξιδιωτικά γραφεία και οι έξοδοι προς τα terminals των λεωφορείων, τη στάση του τραμ και των περιφερειακών τρένων, των ταξί και του parking.

Photo of the model

Η  γυάλινη γαλαρία είναι κυκλικής τομής και η δομή της βασίζεται σε ένα μεταλλικό σκελετό με ατσάλινες διακλαδώσεις, οι οποίες τέμνοντας δημιουργούν τη μορφή μιας φολιδωτής οροφής σαν κέλυφος που κλείνει στις άκρες της με δύο mensole. Με το σχεδιασμό και τη χρήση ρυθμιζόμενων panels με ρομβοειδής σχήμα, οι μηχανικοί εγγυούνται υψηλές τεχνολογικές αποδόσεις, όπως την απόκλιση των ηλιακών ακτινών και την αποτελεσματική κυκλοφορία και ανανέωση του αέρα, αποφεύγοντας έτσι τους πιο πολύπλοκους μηχανισμούς εξαγωγής του αέρα. Δια μέσου των τριγωνικών περικοπών που διαγράφουν το  γυάλινο σκέπαστρο, αναστρέφεται το φυσικό φως στα κατώτερα επίπεδα, ενώ μία σειρά από passerelle που μοιάζουν να αιωρούνται ελεύθερα στο κενό μαζί με τις κυλιόμενες σκάλες, χωρίζουν με έναν ποιητικό και παράλληλα λειτουργικό τρόπο, τον εσωτερικό χώρο του σταθμού.

Interior rendering

Ο σταθμός  είναι ένας χώρος που μπορεί να θεωρηθεί σαν μια μοντέρνα «πύλη» της σύγχρονης πόλης , ένας χώρος σύμβολο της εισόδου  σε μια πόλη, είναι ο τόπος που έρχονται σε επαφή διαφορετικοί κόσμοι.
 Σήμερα οι σταθμοί έχουν χάσει πολλά στοιχεία απ’ την αρχική συμβολική τους αξία και τον κοινωνικό τους ρόλο. Πολλές φορές καταλήγουν να είναι απλά ένας χώρος διάβασης και διέλευσης των επιβατών, ένα vuoto urbano, δηλαδή ένας κενός αστικός χώρος.
Η ισορροπία μεταξύ της υπάρχουσας πόλης και της νέας  forma urbis, είναι μια σχέση εύθραυστη και πολύπλοκη και οι σταθμοί αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό κομμάτι της ταυτότητας των αστικών χώρων, είναι συνήθως ο πρώτος και ο τελευταίος χώρος που θα συναντήσει ένας επισκέπτης της πόλης.
Ο καινούριος σταθμός τρένων υψηλής ταχύτητας της Φλωρεντίας έχει την πρόθεση να ενσωματωθεί αρμονικά  στον αστικό χώρο και να δώσει τον απαραίτητο σεβασμό στην πολιτιστική κληρονομιά της πόλης, αλλά ταυτόχρονα να ξεχωρίσει και να προβληθεί ως σημαντικό landmark της πόλης. Ίσως όμως, στην προσπάθεια του αναπροσδιορισμού της εικόνας και της λειτουργικότητας ενός τέτοιου χώρου να κινδυνεύει να χαθεί ο σημαντικός σύνδεσμος και η σκηνογραφική σχέση με την πόλη και τα περίχωρά της. Έιναι ένα έργο που επιζητά την λύση σημαντικών αναγκών και προβλημάτων και με την εισαγωγή του και τη στρατηγική του θέση στον αστικό ιστό, επιβάλλεται να ανακτήσει την απαραίτητη συνάφεια με την πόλη της Φλωρεντίας και την παράδοσή της.

Ελπίδα Περιστεροπούλου

Πηγές:

• photo.1:comune.firenze.it di estrazione dei dati dalla homepage:29/04/08)
• photo.2,3,4,5:www.rfi.itI progetti vincitori dei concorsi internazionali per le nuove stazioni AV/AC .
• europaconcorsi.com
• «in.fra Toscana-Effetti indotti il nodo dell’A.V. di Firenze S.M.N.», L.Macci, A.Baratelli, N.Novelli, V.Orgera, C.Zanirato.