Φυσική Προσέγγιση

O Ιάπωνας αρχιτέκτονας Taketo Shimohigoshi βραβεύτηκε από το  περιοδικό Architectural Review, στα πλαίσια του διαγωνισμού Emerging Architecture Awards, το 2007  για την έμπνευση του να ενοποιήσει κτήρια απλώνοντας λωρίδες φυτεμένες με βρύα. Η βράβευσή του βασίστηκε στο γεγονός ότι εκμεταλλεύτηκε κάθε τρόπο ανάπτυξής του πρασίνου, από την στιγμή που η γη  και ο χώρος  περιορίζεται. (δείτε την παρουσίαση ΕΔΩ)

Το βραβευμένο έργο όπου διακρίνονται οι πράσινες λωρίδες

Η σύλληψή του αυτή είναι εντυπωσιακή αλλά η βλάστηση αποτυπώνεται σαν ένα  αρχιτεκτονικό στοιχείο που δεν συνεισφέρει ουσιαστικά στο αστικό περιβάλλον. O εγκιβωτισμός των φυτών στο χαοτικό τοπίο του Τόκιο προσωπικά με τρομάζει. Η χρήση  των φυτών  στην πόλη  πρέπει να δημιουργεί όσο το δυνατό περισσότερο την αίσθηση της φύσης, της ελευθερίας, της χαλάρωσης. Η υποταγή των φυσικών υλικών στους κανόνες και της αρχές του δομημένου περιβάλλοντος  θεωρώ ότι  ξυπνά στους κατοίκους της πόλης ασφυκτικά συναισθήματα.

Ο σχεδιασμός τις περισσότερες φορές παρότι μιλά για αειφορία ουσιαστικά είναι αποκομμένος από την ουσία της φύσης και την  προσεγγίζει   απλοϊκά επιδιώκοντας τον εντυπωσιασμό ή την διαφοροποίηση. Το πράσινο τοπίο δεν είναι στατικό αλλάζει μορφή ανάλογα το κλίμα, το χρόνο, την εποχή, καταφέρνει να διεγείρει τις αισθήσεις  με χρώματα, αρώματα, συναισθήματα, γεύσεις,  κουβαλάει ιστορικά, πολιτιστικά στοιχεία που  αποδίδουν ταυτότητα και χαρακτήρα στο τόπο και το χρόνο. 

Κλασσικοί  αρχιτέκτονες υποστήριξαν ότι η αρχιτεκτονική είναι αναπαράσταση της φύσης. Ο Norberg-Schulz αναφέρει ότι ο άνθρωπος σχετίζεται με τη φύση με τρεις τρόπους: τη μίμηση, τη συμπλήρωση και το συμβολισμό δηλ. αρχικά αντιγράφει, αμέσως μετά συμπληρώνει ότι αυτός πιστεύει ότι λείπει και τέλος αποδίδει συμβολισμούς που έχει ανάγκη. Η σχέση του περιβάλλοντος χώρου με το κτίσμα ξεκινάει από παλιά, από τους αρχαίους  Έλληνες οι οποίοι σεβόμενοι βαθιά το ελληνικό τοπίο δεν επέδρασαν στη μορφή του, ενώ παράλληλα η χωροθέτηση των κτισμάτων τους μέσα στο χώρο μας εκπλήσσει. Κατά την Αναγέννηση, ο κήπος αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού και συνδέεται με το κτήριο αποτελώντας μια ενότητα με αυτό. Η γαλλική σχολή που έφτασε στην ακμή της τον 16^ο -17^ο αιώνα  θέλησε να χαλιναγωγήσει τη βλάστηση και να τη βάλει να υπακούσει στους νόμους της τάξης και της συμμετρίας. Παράλληλα η διαμόρφωση του τοπίου συναλλασσόταν με αυτούς τους όρους, με την αρχιτεκτονική του κτηρίου αλληλοσυμπληρώνοντας το ένα το άλλο, με στόχο τον εντυπωσιασμό του επισκέπτη. Στην Αγγλία  τον  17^ο αιώνα ήταν τόσο μεγάλη η αγάπη του κόσμου για την κηποτεχνία που ακόμα και οι κατώτερες οικονομικά τάξεις έδειξαν ενδιαφέρον για τον κήπο τους και την διαμόρφωση του τοπίου (cottage gardens). Στις πόλεις, η φυσική ομορφιά ήταν το ζητούμενο από του Άγγλους σχεδιαστές που προσπάθησαν να την μεταφέρουν μέσα στα πάρκα της πόλης δημιουργώντας ανάγλυφες επιφάνειες, ξέφωτα, δασικές εκτάσεις. Στους κήπους της Άπω Ανατολής γίνεται πιστή αναπαράσταση φυσικών τοπίων σε περιορισμένη ιδιοκτησία. Τα φυτά, με ειδικές καλλιεργητικές μεθόδους αποκτούσαν μικρό μέγεθος και ιδιαίτερο σχήμα για να ταιριάζουν στην κλίμακα του κήπου και της οικίας ενώ το καθετί είχε συμβολική αξία. Η ιστορία λοιπόν αποκαλύπτει ότι πάντα υπήρχε αλληλεπίδραση του φυσικού στοιχείου πάνω στο τεχνητό, γεγονός που δεν συμβαίνει σήμερα.

Ο άνθρωπος αναζητά φυσικά στοιχεία μέσα στο αστικό περιβάλλον 
 

Η συνειδητοποίηση της υποβάθμισης του περιβάλλοντος των σημερινών πόλεων αντί να προσανατολίζει στην επανεγκατάσταση του φυσικού τοπίου μέσα σε αυτές προωθεί  την εξεύρεση τεχνικών λύσεων για την  βελτίωση των συνθηκών ζωής. Οι κάτοικοι απομακρύνονται από το κέντρο της πόλης αναζητώντας μάταια στα προάστια επαφή με τη φύση. Οι παιδικές χαρές των παιδιών  είναι στείρα τεχνητά τοπία, οι αυλές των σχολείων τους είναι στρωμένες με τσιμέντο από άκρη σε άκρη, ο ακάλυπτος του σπιτιού τους είναι υπόγειος χώρος στάθμευσης πάρκιγκ, η πλατεία της γειτονιάς τους είναι γεμάτη καφετέριες και τραπέζια, ο ποδηλατοδρόμος είναι γεμάτος σιδερένια κολωνάκια. Μπορεί όλοι να μιλάμε για το πράσινο και τις ευεργετικές του ιδιότητες σαν άλλοθι, οι προτεραιότητες όμως δείχνουν να είναι άλλες. Οι πράσινες επιφάνειες συναντιούνται  αποσπασματικά χωρίς να συνδέεται μεταξύ τους. Η βλάστηση που θα έπρεπε να οριοθετεί χρήσεις,  χώρους, να δημιουργεί μικροκλίματα, πράσινες διαδρομές, να εκπαιδεύει, να προστατεύει την υγεία, να ενοποιεί περιοχές, υποτιμάται και ενώ θα έπρεπε να μιλάμε για την διαχείριση της, ούτε καν  συντηρείται.

Βελανιδιά που άθελά της μιμείται τον τρούλο της Αγ. Σοφιάς 

Στην αρχιτεκτονική τοπίου σαν βασικές αρχές σχεδιασμού αναφέρονται η ενότητα που δείχνει τη σχέση του φυσικού και τεχνητού τοπίου ώστε να υπάρχει αρμονία, η λειτουργικότητα που συνδέει τις ανάγκες του χρήστη με τους χώρους , η αισθητική, η κλίμακα των στοιχείων που απαρτίζουν το τοπίο. Δεν θα μπορούσε όμως να μην αναφερθεί η συνεισφορά του Δημ. Πικιώνη στο αττικό τοπίο με τον ξεχωριστό τρόπο που αντιλαμβανόταν τη φύση. Θεωρούσε ότι το κτίσμα αποτελούσε οργανική ενότητα της φύσης και στόχος του ήταν όπως  ανέφερε να ακουστεί ο λόγος της γης και όχι να προβληθεί πάνω της ο αυτόνομος αρχιτεκτονικός λόγος. Το έργο του είναι μοναδικό και αποτελεί στοιχείο πολιτιστικής κληρονομιάς.

Στην πόλη μας ετερόκλητα κτήρια άλλης λογικής το ένα από το άλλο, διαφορετικής αισθητικής, τεχνοτροπίας απαρτίζουν το δομημένο περιβάλλον, που το καθένα από αυτά σαν μονάδα μπορεί να είναι αξιόλογο. Ο συνδυασμός τους όμως δημιουργεί ένα πολύ κουραστικό οπτικό αποτέλεσμα  για τον άνθρωπο που ζει σε αυτή τη πόλη. Η βλάστηση έχει την ικανότητα να ενσωματώσει και να αφομοιώσει στοιχεία, μπορεί να δημιουργήσει συνέχειες μέσα στον αστικό ιστό να δώσει έμφαση στα σημεία ενδιαφέροντος να ισορροπήσει όγκους, να συνδέσει την πόλη με το ευρύτερο περιβάλλον. Πάνω από όλα όμως μπορεί να επηρεάσει την πολιτισμική, οικολογική, περιβαλλοντική και οικονομική ταυτότητα μιας πόλης εκπαιδεύοντας τους πολίτες και δίνοντας τους προοπτικές απασχόλησης, παραγωγής, καλύτερης ζωής.

Σήμερα πιστεύω ότι  η αντίληψη που συνδέει το κτήριο με τον περιβάλλοντα χώρο του είναι τεχνοκρατική. Το φυτικό υλικό δείχνει αδύναμο και μικρό μπροστά στο μεγαλοπρεπές κτήριο, που καλύπτει μονόπλευρα τις ανάγκες, των κατοίκων στις πόλεις. Είτε κοιτάξουμε  μέσα από το κτήριο προς τα έξω, είτε από έξω προς τα μέσα αυτό που θα δούμε είναι ο υποτιμημένος χώρος που το περιβάλλει. Αυτή  σίγουρα είναι η δικιά μου ματιά, της γεωπόνου, της αρχιτέκτονος τοπίου, αλλά οι καιροί, οι συνθήκες της ζωής μέσα στις πόλεις, οι ρόλοι που θα παίξουμε, μας καλούν να δούμε το μέλλον με άλλα μάτια και να αλλάξουμε προτεραιότητες.

Της Κατσογιάννη Σταυρούλα
Γεωπόνος -Αρχιτέκτων τοπίου Msc