ANTONI GAUDI I CORNET -ΜΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΙΔΙΟΦΥΙΑ

Αντώνης Αντωνίου
 
ANTONI GAUDI I CORNET http://www.gaudi2002.bcn.es/english/index.htm

(Ρεούς 1852- Βαρκελώνη 1926).
 
 
Στην επόμενη σελίδα ακολουθούν:

ΤΟ ΠΑΡΚΟ ΓΚΟΥΕΛ (1900-1914) 
CASA BATTLO (1904-1906)
CASA MILA (1906-1910)
Sagrada Familia(1883-1926) 
 

 
Αφιέρωμα 
H τοπική αρχιτεκτονική (γοτθική, μπαρόκ, καταλανική, αραβική, μουδεχαρική)
η ορθολογική μορφολογία του Viollet-le-Duc, οι θεωρίες του Ruskin, του Moris.
 το ενδιαφέρον για τα νέα υλικά και η αγάπη για τις φυσικές μορφές, που τις χρησιμοποιεί σαν διακοσμητικά στοιχεία.

Ο Γκαουντί γεννήθηκε στο Reus, μια μικρή πόλη στην Καταλονία, στις 25 Ιουνίου του 1852. Πολύ συχνά και από μικρός βασανίζονταν από ασθένειες. Οι ρευματισμοί δεν άφησαν τον μικρό Αντόνιο να παίξει με τα παιδιά της ηλικίας του στους δρόμους. Το αγόρι ήταν συχνά αναγκασμένο να μένει στο σπίτι και συχνά οι μετακινήσεις του γινόταν πάνω σε γάιδαρο.
Το ενδιαφέρον του για την αρχιτεκτονική φάνηκε τυχαία από τα χρόνια του σχολείου, στο Reus που σήμερα φέρει το όνομα του αρχιτέκτονα. Δεν φαίνεται να ήταν ένας ιδιαίτερα καλός μαθητής αλλά ήταν αρκετά καλός για να αποκτήσει την βασική εκπαίδευση στις θεμελιώδεις αρχές της αρχιτεκτονικής.
Στην ηλικία των 17 χρόνων πήγε στην Βαρκελώνη για να σπουδάσει αρχιτεκτονική. Οι καθηγητές του δεν άργησαν να καταλάβουν το ταλέντο του Γκαουντί να επινοεί καινούρια πράγματα.
Η ΕΠΟΧΗ
Στην Ευρώπη είναι μια εποχή δεκτική στις αλλαγές. Η επιστήμη της ιστορίας θεμελιώνεται τον 19ο αιώνα και οι προηγούμενοι αιώνες γίνονται αντικείμενο έρευνας. Έτσι όμως γίνονται προσπελάσιμοι από τους νέους μαθητές. Το αποτέλεσμα ήταν ένας εκλεκτικισμός, υπερβολικός μερικές φορές.
Μια σειρά από τάσεις της εποχής συνεισφέρουν σ’ αυτή την εξέλιξη. Μετά την αυστηρότητα της κλασικής εποχής, ο κόσμος άρχισε να σπάει τις αντιλήψεις που ήθελαν πιστή εφαρμογή των προτύπων. Ο ρομαντισμός είχε διδάξει την ελευθερία του συναισθήματος και της ουσίας. Αυτό βρήκε έκδηλη εφαρμογή στο τρόπο που σχεδιάζουν τους κήπους την εποχή αυτή. Η εποχή των συμμετρικών, συστηματικά τακτοποιημένων και δομημένων κήπων ακολουθήθηκε από τους Αγγλικούς ανθηρούς και ανοιχτούς κήπους. Τα ανεπιτήδευτα, τοπικά φυτά άρχισαν να γίνονται της μόδας και σύντομα σχεδιάζονταν κήποι έτσι ώστε να φαίνονται άγριοι.
Αυτά όλα συνοδεύονταν από ένα αυθεντικό ενδιαφέρον για τον μεσαίωνα για τον οποίο λίγα χρόνια πριν θεωρούνταν η σκοτεινή εποχή από τους υποστηριχτές του διαφωτισμού του 18ου αιώνα. Το Γοτθικό στυλ αναβιώνει αν και ο όρος Γοτθικός συνδέεται άμεσα και παραπέμπει ασφαλώς σε κάθε τι μεσαιωνικό. Τα παλάτια κτίζονται με τον παλιό τρόπο και μερικές φορές τεχνητά ‘χαλάσματα’ τοποθετούνται στους κήπους. Μια δυνατή αποστροφή για τις αυστηρές και άκαμπτες ευθείες γραμμές επικρατεί και αργότερα αυτό δίνει το έναυσμα για την χρήση ποικίλων διακοσμητικών γραμμών, πράγμα που έγινε το πιο θεμελιακό στοιχείο της Art Nouveau.
Ο ισπανικός καλλιτεχνικός κόσμος δεν παρέμεινε αδιάφορος στις αλλαγές που συνέβαιναν στον υπόλοιπο κόσμο και ειδικά στην Ευρώπη, αν και η Ιβηρική χερσόνησος είχε πάντα μια εσωστρέφεια. Πάντως τα γραπτά του Άγγλου θεωρητικού της τέχνης John Ruskin διαβάζονταν μανιωδώς και αυτό είχε μια ξεχωριστή επίδραση στον Γκαουντί. ‘Η διακόσμηση είναι η πηγή της αρχιτεκτονικής’ υποστήριζε ο Ruskin το 1853. Τριάντα χρόνια αργότερα ο Γκαουντί υποστήριζε το ίδιο με τον δικό του λαμπρό τρόπο.
Ο Γκαουντί μελέτησε επίσης το νέο-γοτθικό στυλ που περισσότερο από όλους προωθούσαν οι Γάλλοι Αρχιτέκτονες. Το βιβλίο του Viollet-le-Duc για τη γαλλική αρχιτεκτονική από τον 11ο μέχρι τον 13ο αιώνα έγινε η Βίβλος για τους νέους αρχιτέκτονες, και ο Γκαουντί δεν υπήρξε εξαίρεση. Ταξίδεψε στο Carcassone, όπου ο Viollet-le-Duc είχε αποκαλύψει το παλιό τμήμα της πόλης. Ο Γκαουντί μελέτησε την ακρόπολη τόσο έντονα που οι χωρικοί είχαν την εντύπωση πως αυτός ήταν ο ίδιος ο Viollet-le-Duc.
Η Ισπανία, έστω και με κάποια καθυστέρηση σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, σημαδεύτηκε από τον γενικό ενθουσιασμό για κάθε τι εξωτικό. Στην κεντρική Ευρώπη αυτή η μόδα εμφανίστηκε ήδη το 18ο αιώνα. Η απειλή για Τουρκική εισβολή πέρασε, μετά την επιτυχή απόκρουσή τους το 1688, αλλά άφησε στους Ευρωπαίους μια έλξη για οτιδήποτε ήταν ξένο προς αυτούς. Όμως το ‘Αραβικό’ παρελθόν είχε γίνει ένα τμήμα της ιστορίας της Ισπανίας και έτσι το ξένο και ασύνηθες είχε λιγότερη επίδραση εδώ.
Η Βαρκελώνη στο γύρισμα του αιώνα, από τον 19ο στον 20ο, παρουσιάζει την μορφή μιας πόλης που βρίσκεται σε γοργή ανάπτυξη. Σε διάστημα μερικών μόνο χρόνων δεκαπλασιάστηκε η επιφάνεια που εκτεινόταν. Ο πληθυσμός τετραπλασιάστηκε κατά την διάρκεια του 2ου μισού του 19ου αιώνα. Χάρη στη βιομηχανία βαμβακιού και του σιδήρου και την άνθιση του εμπορίου η μεγαλομεσαία τάξη ποτέ δεν βρέθηκε σε καλλίτερη οικονομική θέση. Η ανάπτυξη αυτή είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση του ενδιαφέροντος για τις τέχνες και τα γράμματα. Οι πλούσιοι αρέσκονταν να περιτριγυρίζονται από καλλιτέχνες και συγγραφείς.
Δεν ήταν σπάνιο ούτε περίεργο για όλους αυτούς να βρίσκονται κάτω από την ίδια στέγη και αυτό οπωσδήποτε ήταν ένα ιδανικό περιβάλλον για έναν αρχιτέκτονα. Δεν είναι περίεργο επίσης που ο Γκαουντί έκανε σχεδόν όλα τα έργα του στην Βαρκελώνη και ότι σπάνια είχε την ανάγκη να δουλέψει σε κάποιο άλλο μέρος. Έτσι αν κάποιος θέλει να δει τα σπουδαιότερα έργα του δεν χρειάζεται παρά να κάνει μια βόλτα στην Βαρκελώνη.
ΤΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΕΡΓΟ
Το ανερχόμενο καινούριο περιβάλλον του αρχιτέκτονα φυσικά επηρέασε τον τρόπο σκέψης του. Σύντομα υιοθέτησε αντιεκκλησιαστικές απόψεις, δημοφιλείς περισσότερο στους νέους. Ήταν επίσης γοητευμένος από τις καινούριες κοινωνικές θεωρίες και ιδέες. Αν και αισθανόταν οικειότητα μέσα σε διανοουμενίστικους κύκλους ήταν επίσης γνώστης και ενδιαφερόταν για τα προβλήματα των εργατών. Δεν είναι βεβαίως τυχαίο ότι το πρώτο μεγάλο έργο του ήταν αφιερωμένο στο να παράσχει κατάλυμα στους βιομηχανικούς εργάτες. Ήταν βασισμένο σε συνεργασία με την συντεχνία των εργατών Ματαρό, μια φιλόδοξη αναβίωση των ιδεών του Ρόμπερτ Όουεν, του Άγγλου σοσιαλιστή μεταρρυθμιστή ο οποίος, αν και μεγαλοπαράγοντας της βιομηχανίας, εργάστηκε με ζήλο για να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης των εργατών.
Το σχέδιο Ματαρό εκτέθηκε στην παγκόσμια έκθεση του Παρισιού το 1878 και ήταν η αφορμή να αρχίσει μια φιλία αυτή του Γκαουντί με τον Εουσέμπιο Γκουέλ για τον οποίο θα κάνει αργότερα σπουδαία έργα.
Ο Εουσέμπιο Γκουέλ είναι ένας τυπικός εκπρόσωπος της Καταλονίας εκείνης της εποχής. Έχοντας κάνει μια μεγάλη περιουσία συχνά ταξίδευε στην Αγγλία και δέχονταν τις επιδράσεις των νέων ρευμάτων της τέχνης αλλά και τις πρωτοποριακές ιδέες στις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Πιθανόν στην βιβλιοθήκη του Γκουέλ ο Γκαουντί να ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά με τα γραπτά των William Ruskin και William Moris.
Ο Γκουέλ είχε εντυπωσιαστεί από τους κήπους στην Αγγλία και ήθελε να δημιουργήσει κάτι παρόμοιο και στην Βαρκελώνη. Έτσι ο Γκαουντί ανέλαβε να δημιουργήσει μια πόλη-κήπο σε πλήρη αρμονία με το περιβάλλον. Στο τέλος μόνο δύο από τα αρχικά σχεδιασθέντα κτήρια πραγματοποιήθηκαν. Το πάρκο Γκουέλ είναι από τα ποιο διάσημα ημιτελή έργα του Γκαουντί.
Αλλά το πάρκο αυτό καθ’ αυτό είναι πιο σπουδαίο από τις δύο επαύλεις που χτίστηκαν. Πάνω από όλα είναι η πρώτη μεγάλη δουλειά του Γκαουντί που από τη σφαίρα της φαντασίας του αρχιτέκτονα στην περίοδο της ωριμότητας μεταμορφώθηκε σε πραγματικότητα. Οι δομές -ειδικά η μεγάλη ταράτσα στο κέντρο- είναι τολμηρότατες στο σχήμα τους. Ο σχεδιασμός των επιφανειών δείχνουν μια ελευθερία που ακόμα και σήμερα δύσκολα θα γινόταν αποδεκτή.
Μ’ αυτό το έργο ο Γκαουντί έβαλε για πρώτη φορά τις αρχιτεκτονικές του ιδέες σε εφαρμογή. Οι ιδέες του John Ruskin ότι η αρχιτεκτονική είναι μια σύνθεση τεχνών και ο αρχιτέκτων πρέπει να είναι και ζωγράφος και γλύπτης ταίριαξαν απόλυτα στον Γκαουντί.
Ο Josep Battlo i Casanova, ένας πλούσιος υφαντουργός, θέλησε να αλλάξει εντελώς την εμφάνιση του κτηρίου που υπήρχε ήδη στην υπέροχη αυτή περιοχή του κέντρου της Βαρκελώνης. Το κτήριο που υπήρχε είχε κτιστεί το 1877 και λέγονταν πως ήταν ένα από τα πιο πληκτικά της περιοχής. Ο Battlo, θέλοντας να ξεπεράσει σε πρωτοτυπία τα σύγχρονα οικοδομήματα που κτίζονταν στην περιοχή, κάλεσε τον Γκαουντί που ήταν ήδη γνωστός για την επιμονή του στην πρωτότυπη αρχιτεκτονική σχεδίαση. Το βασικό σχέδιο της καινούριας οικίας Battlo θα πρέπει να υπήρχε στο μυαλό του Γκαουντί από τα 1901 όταν εξέθεσε τις αντιλήψεις του στις δημοτικές αρχές της Βαρκελώνης για την ανοικοδόμηση της πόλης. Πράγματι το κτήριο που υψώθηκε ήταν απολύτως νέο, ακόμη και με όρους της δουλειάς του Γκαουντί.
Με την οικία Battlo, ο Γκαουντί είχε φτάσει στο ζενίθ της μοναδικά πρωτότυπης σχεδίασης. Τους δύο άντρες, Γκαουντί και Battlo, είχε φέρει σε επαφή ο κοινός φίλος τους Pere Mila. To 1906 o Mila ανέθεσε στον αρχιτέκτονα την κατασκευή της οικίας που σήμερα αποκαλούμε Casa Mila λίγα τετράγωνα μακρύτερα από το Casa Battlo στην γωνία Passeig de Gracia και Calle de Provenca. Η κατασκευή είναι περισσότερο ένα πελώριο γλυπτό παρά ένα σπίτι. “Η μορφή αυτού του ασυνήθιστου σπιτιού δείχνει σαν να υποβλήθηκε σε δυνάμεις σύνθλιψης και ελκυσμού, να σφυρηλατήθηκε, από το κέντρο προς τα έξω, και μετά να συγκολλήθηκε στην τελική του μορφή. Το εξωτερικό και το εσωτερικό μέρος, οι κοίλες και οι κυρτές του γραμμές, ολόκληρο αλλά και τα επί μέρους κομμάτια, οι τοίχοι και η οροφή είναι μια αδιαίρετη οντότητα που πάλλεται στον ίδιο ρυθμό. Αυτό που συνήθως ονομάζουμε πρόσοψη γίνεται μια ευρεία, κυματιστή έκταση σε κατακόρυφη διεύθυνση, όπου σε άλλες περιπτώσεις θα ήταν απλά παράθυρα. Στην οριζόντια διεύθυνση, ότι θα ονομάζαμε οροφή γίνεται ένα ζωντανό τοπίο” (Joseph Wiedemann)
Είναι αδύνατον να βρει κάποιος μια εκκλησία να έχει τέτοια ιστορία σαν την εκκλησία της Sagrada Familia. Μπορεί κάποιος να μιλά για το έργο ενός καλλιτέχνη στο μεσουράνημα της ζωής του αλλά αυτό δεν ταιριάζει στην περίπτωση του Γκαουντί. Το κύριο έργο του είναι ταυτόχρονα και έργο μιας ολόκληρης ζωής. Κανείς δεν θα μπορούσε να είχε προβλέψει μια τόσο μακρόχρονη διαδικασία, ούτε ο ίδιος ο Γκαουντί όταν, στα 1883, στην ηλικία των 31 χρόνων άρχισε να διευθύνει τις εργασίες ανέγερσης. Για ένα μεγάλο διάστημα φαίνεται να διακατέχεται από αισιοδοξία για την ολοκλήρωση του έργου του. Στα 1886 ακόμη πιστεύει ότι θα μπορούσε να ολοκληρώσει την Sagrada Familia σε δέκα χρόνια ενώ ήδη έχει ξοδέψει 360.000 πεσέτες για κάθε χρόνο. Η οικονομική υποστήριξη δεν ήταν εξασφαλισμένη, επειδή η εκκλησία είχε σχεδιαστεί σαν μια εκκλησία για εξιλέωση, γιατί η πρόθεση ήταν να γίνει αποκλειστικά με κεφάλαια από δωρεές. Αυτό οδήγησε σε λογικές καθυστερήσεις στην διάρκεια του πρώτου παγκόσμιου πόλεμου. Ο Γκαουντί πήγαινε από σπίτι σε σπίτι προσπαθώντας προσωπικά να συλλέξει τα απαιτούμενα κεφάλαια.
Το γεγονός πως στα 1906 η εκκλησία ήταν ακόμη μακριά από την τελικής της μορφή είχε να κάνει και με τον στυλ που ο Γκαουντί συνήθιζε να οικοδομεί. Όταν ανέλαβε την διεύθυνση των έργων της εκκλησίας είχε ήδη ένα έντονο επαγγελματικό ενδιαφέρον για το έργο. Τώρα δεν θα ήθελε να κάνει μια εκκλησία στο πνεύμα της νέο-γοτθικής προσέγγισης. Έτσι με σκεπτικισμό αντιμετώπισε τα σχέδια του Villar που ήταν ήδη έτοιμα. Επίσης οι εκσκαφές για την κρύπτη (το υπόγειο μέρος του ναού πάνω στην οποία θα στηρίζονταν η αψίδα) είχαν ήδη προχωρήσει και οι κολώνες της κρύπτης είχαν ήδη φτάσει σε αρκετό ύψος. Ο Γκαουντί προτιμούσε βεβαίως να δώσει στο οικοδόμημα μια εντελώς διαφορετική κατεύθυνση, αλλά ήταν υποχρεωμένος να εργαστεί πάνω σε ότι είχε ήδη γίνει. Οι κολώνες του Villar απείχαν πολύ από το να τον ευχαριστούν. Τελικά επέκτεινε τα στενά παράθυρα που ο Villar είχε κάνει και μετακίνησε ψηλότερα την αψίδα έτσι ώστε ο χώρος να πάρει περισσότερο φως και να μην είναι τόσο καταθλιπτικός.
Αλλά η αιτία που το έργο άργησε τόσο πολύ δεν ήταν τόσο το ότι ο Γκαουντί έπρεπε να αναλάβει μετά από κάποιον άλλο αρχιτέκτονα, αλλά μάλλον από αυτή καθ’ αυτή την προσέγγιση του Γκαουντί. Αντί να ακολουθεί ένα προκαθορισμένο σχέδιο, προτιμούσε το σχέδια του έργου να εξελίσσονται κατά την διάρκεια της εκτέλεσής του. Κανένα άλλο κτήριο δεν είναι καλλίτερος μάρτυρας από την Sagrada Familia στα αποτελέσματα αυτής της μεθόδου δράσης. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι τα πρώτα του σχεδιάσματα για το κτήριο λένε πολύ λίγα πράγματα για την ίδια την κατασκευή. Μεταφέρουν περισσότερο μια γενική εντύπωση για το έργο. Είναι λίγο ως πολύ ατμοσφαιρικά πορτραίτα.
Ένα παράδειγμα για την διαρκή αλλαγή του Γκαουντί είναι στα σχέδια των πύργων, των συμβόλων δηλαδή της εκκλησίας αν όχι των συμβόλων της Βαρκελώνης ολόκληρης. Το συνολικό μοντέλο προέβλεπε δώδεκα πύργους με καμπάνες, τέσσερις για κάθε μια από τις κυρίως προσόψεις. Ο Γκαουντί τους ξεκίνησε σαν τετράγωνους πύργους για να πλαισιώνουν τις αντίστοιχες εισόδους που κοσμούν την κάθε πρόσοψη. Μετά φάνηκε πως οι πύργοι-κολώνες θα προεξέχουν κατά πολύ πάνω από τις εισόδους. Αυτό δεν άρεσε στον Γκαουντί και αποφάσισε να τους κάνει στρογγυλούς με θαυμαστά αποτελέσματα.
Αν και οι πύργοι λεπταίνουν σταδιακά προς την κορυφή δεν έχουν τίποτα κοινό με τους μυτερούς, παραδοσιακούς γοτθικούς κώνους. Ο Γκαουντί κατέφυγε σε μια παλαιότερη επινόησή του που χρησιμοποίησε στο Colegio Teresiano. Σχεδίασε τους πύργους σαν περιστρεφόμενες παραβολικές καμπύλες. Επί πλέον ο Γκαουντί τοποθέτησε σαν ‘κορώνα’ διακοσμητική σε κάθε πύργο που δηλώνει την κίνηση προς τα πάνω. Από μακριά αυτές οι κορώνες μοιάζουν τεράστιες μίτρες επισκόπου. Πράγματι ο Γκαουντί ήθελε να κάνει μια αλληγορία με αναφορά στην ιστορία του χριστιανισμού αφιερώνοντας κάθε έναν από τους πύργους σε έναν από τους Αποστόλους.
Είναι ένα χαρακτηριστικό της Sagrada Familia το ότι εκτός από αρχιτεκτονικό της ενδιαφέρον κάθε στοιχείο της εκκλησίας έχει και μια δεύτερη, συμβολική σημασία με την ίδια σπουδαιότητα για τον Γκαουντί. Δεν ήθελε απλώς να κάνει ένα ‘σπίτι για τον θεό’, ένα μέρος για το εκκλησίασμα αλλά είχε την σύλληψη μιας εκκλησίας σαν κατήχηση πάνω στην πέτρα, ένα υπερμέγεθες βιβλίο που ο παρατηρητής θα μπορούσε να διαβάσει. Αυτό φαίνεται από την διαρκή ροπή στην χρήση συμβόλων. Ο Γκαουντί φαντάστηκε την εκκλησία σαν το μυστικό σώμα του Χριστού. Το κέντρο είναι ο ίδιος ο Χριστός, ο βωμός. Ο Χριστός είναι πάνω από όλα, που συμβολίζει η κυρίως σπείρα με τον μεγάλο σταυρό. Οι δώδεκα πύργοι που υψώνονται πάνω από την πρόσοψη αντιστοιχούν στην χριστιανοσύνη που αντιπροσωπεύεται από τους Δώδεκα Αποστόλους.
Η Αγία Οικογένεια είναι το καλύτερο παράδειγμα της σπουδαίας ανακάλυψης του Γκαουντί ότι ένα πλέγμα από παραβολικά τόξα και κεκλιμένες κολώνες μπορεί να στηρίξει κατασκευές που εκτείνονται στα ύψη. Στην Αγία Οικογένεια συνδύασε αυτή την κατασκευαστική αρχή με την βαθιά γνώση που κέρδισε παρατηρώντας την φύση.
Casa Battlo, Casa Mila, Park Guell και Sagrada Familia είναι τα τέσσερα από τα έργα του Γκαουντί. Το συνολικό έργο του αρχιτέκτονα περιορίζεται στην Ισπανία και η πλειοψηφία των έργων του βρίσκονται στην Βαρκελώνη.
 
 
ΜΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΙΔΙΟΦΥΙΑ
Είναι δύσκολο να υποθέσουμε τι θα μπορούσε να είχε κάνει ο Γκαουντί αν είχε στην διάθεσή του σύγχρονα υλικά όπως το οπλισμένο σκυρόδεμα. Μπορεί ακόμη να τα είχε απορρίψει. Είχε αρνηθεί να χρησιμοποιήσει τσιμέντο, για παράδειγμα, αν και αυτό το υλικό βρέθηκε στην διάθεσή του. Προτιμούσε να κτίζει τις κολόνες του με τούβλα. Αν και τα κατασκευάσματα φαίνονται μάλλον υπερβολικά και οι επιφάνειες πολυδάπανες καθώς αστράφτουν στον ήλιο της Μεσόγειου ο Γκαουντί προτιμούσε να χρησιμοποιεί καθημερινά υλικά και πάντα πήγαινε προς τα πίσω στην μεγάλη παράδοση που είχε η πόλη του η Βαρκελώνη στους τεχνίτες των κεραμικών και των σιδηρουργείων. “Θέλετε να μάθετε που αντλώ τα τις ιδέες μου” είπε κάποτε σε έναν επισκέπτη στο εργαστήριό του. “Ένα όρθιο δέντρο, διακλαδίζεται σε κλαδιά και αυτά με την σειρά τους σε μικρότερα κλαδάκια και αυτά με την σειρά τους στα φύλλα. Και κάθε ιδιαίτερο ξεχωριστό κομμάτι του δέντρου αναπτύσσεται αρμονικά, θαυμάσια όπως ο Θεός ο τεχνίτης το δημιούργησε.” Στην εκκλησία της Αγίας Οικογένειας ο Γκαουντί σχεδίασε ένα ‘δάσος’ από κολόνες που διακλαδίζονται σε πολλές διευθύνσεις.
Όταν ο Albert Schweitzer επισκέφτηκε την εκκλησία ο Γκαουντί του εξήγησε την προσέγγιση του στο οικοδόμημα αναφερόμενος στον κουρασμένο, αργοκίνητο γάιδαρο ο οποίος μεταφέρει την Αγία Οικογένεια στην Αίγυπτο: “Όταν έγινε γνωστό ότι έψαχνα για έναν γάιδαρο σαν μοντέλο για την φυγή στην Αίγυπτο μου έφεραν τον ομορφότερο γάιδαρο στην Βαρκελώνη. Αλλά δεν μπορούσα να τον χρησιμοποιήσω.” Τελικά βρήκε τον γάιδαρο που ζητούσε δεμένο στο όχημα μιας γυναίκας που πουλούσε υλικά καθαρισμού. “Το κεφάλι του κρέμονταν κάτω, σχεδόν ακουμπούσε στο έδαφος. Μετά από μεγάλη προσπάθεια έπεισα την γυναίκα να τον φέρει σε μένα. Τότε, αφού ο γάιδαρος είχε καλυφθεί, σπιθαμή προς σπιθαμή, με πηλό, άρχισε να κλαίει γιατί νόμισε ο γάιδαρος δεν θα επιζούσε. Αυτός ήταν ο γάιδαρος για την φυγή προς την Αίγυπτο και είναι εντυπωσιακός γιατί δεν είναι μια επινόηση αλλά πραγματικός.”
Η σχέση αυτή του Γκαουντί με την φύση είναι που τον διακρίνει από τους άλλους εκπροσώπους της Art Nouveau ρεύμα στο οποίο τον κατατάσσουν συνήθως. Η τάση για διακόσμηση στην Art Nouveau είναι βασισμένη σε φυσικές φόρμες αλλά παραμένει καθαρά διακοσμητική και πάνω από όλα καθαρά γραμμική. Για τον Γκαουντί η φύση αποτελείται από δυνάμεις που δουλεύουν κάτω από την επιφάνεια, η οποία μερικά είναι και η έκφραση αυτών των εσωτερικών δυνάμεων. Για παράδειγμα μελέτησε πως συμπεριφέρονται συμπλέγματα από πέτρες όταν βρεθούν κάτω από μεγάλη πίεση τοποθετώντας τις σε υδραυλική πρέσα. Οι πέτρες δεν θρυμματίσθηκαν ή δεν σχίστηκαν κατά την διεύθυνση από την κορυφή προς τον πάτο αλλά διογκώθηκαν στο μέσον φαινόμενο που ο Γκαουντί πίστευε ότι γνώριζαν οι αρχαίοι Έλληνες που κατασκεύαζαν τις κολόνες τους λίγο παχύτερες στο μέσον.
Ο Γκαουντί ήταν ένας πραγματιστής. Σε αντίθεση με άλλους αρχιτέκτονες της εποχής του δεν εργαζόταν ποτέ στο σχεδιαστήριο. Ήταν πάντα παρών στον τόπο κατασκευής των έργων, συσκέπτονταν με τους εργαζόμενους, δοκιμάζοντας πρόχειρες κατασκευές, απορρίπτοντας ιδέες. Τα σχέδιά του έμοιαζαν με σκίτσα ιμπρεσιονιστών περισσότερο παρά με σχέδια αρχιτέκτονα.
Ο Γκαουντί πειραματίζονταν πριν κτίσει. Προετοιμάζοντας τα σχέδια για το παράτολμο τόξο στην εκκλησία Guell Colony επινόησε ένα μοντέλο από νήματα στα οποία κρέμασε μικρούς σάκους από άμμο που αντιστοιχούσαν στα βάρη που τα τόξα και οι κολόνες έπρεπε να στηρίζουν. Η εικόνα από την παραπάνω επινόηση αρκεί να ειδωθεί ανάποδα για να μας δώσει την εικόνα του πως θα πρέπει να είναι η τελική κατασκευή. Αυτή η μέθοδος δεν είναι ασυνήθιστη σήμερα δεκαετίες μετά το πρώτο πείραμα. Οι εργάτες συχνά ρωτούσαν πως ήταν δυνατόν να στηριχθούν αυτού του είδους οι κατασκευές!
Η δουλειά του Γκαουντί δεν θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει απομονωμένα στον σχεδιαστικό πάγκο. Αυτό έχει να κάνει εκτός των άλλων και με την ιδιαίτερη αίσθηση του Γκαουντί για τον χώρο. Η φιλοδοξία του ήταν να ξεφύγει από τους συμβατικούς τοίχους. Οι ιδέες του για τα σπίτια ήταν ότι αυτά είναι οργανικά σώματα που μπορούν και ζουν από μόνα τους.
Η πραγματιστική αυτή προσέγγιση του Γκαουντί είχε και αρνητικές επιπτώσεις. Δεν ήταν ποτέ ένας θεωρητικός της αρχιτεκτονικής και πάνω από όλα δεν δημιούργησε σχολή με την αυστηρή έννοια. Επίσης, με εξαίρεση κάποια έργα των πρώτων χρόνων, δεν άφησε γραπτά κείμενα. Τα περισσότερα κείμενα που αποδίδονται στον Γκαουντί βασίζονται σε διαδόσεις. Σύντομα, μετά τον θάνατό του, το στυλ του Γκαουντί πέρασε στο περιθώριο. Η σχολή Μπαουχάους, με το στυλ που βασίζεται στην λειτουργικότητα, αντέκρουσε τον Γκαουντί.
Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΜΕΛΟΝΤΟΣ
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Γκαουντί πίστευε ότι η αρχιτεκτονική του θα είχε επιδράσεις στο μέλλον. Όταν ρωτήθηκε αν η Αγία Οικογένεια ήταν μια από τις μεγαλύτερες εκκλησίες απάντησε: “όχι είναι η πρώτη από μια εντελώς νέα σειρά.” Παρ’ όλα αυτά η προφητεία αυτή παραμένει ανεκπλήρωτη. Μα έστω και αν η επίδραση του Γκαουντί έσβησε στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, η σημασία του για την κίνηση των Καταλανών παρέμεινε. Όταν στα 1925, αμφισβητήθηκε η αξία του Γκαουντί ως αρχιτέκτονα, προκλήθηκε μια καταιγίδα από διαμαρτυρίες και μια θυελλώδης λεκτική διαμάχη μαινόταν στον τύπο για 4 μήνες.
Σήμερα, στους καιρούς που ζούμε, θα ήταν ιδιαίτερα σύγχρονο να σκεφτούμε για την ουσία της αρχιτεκτονικής του Γκαουντί. Η κατάσταση δεν είναι και πολύ διαφορετική από εκείνη που έζησε και δημιούργησε την τέχνη του. Επίσης έχουμε ξεφύγει από τις γκρίζες προσόψεις, τις αυστηρές γραμμές. Αν και δεν έχουμε ακόμα γίνει μάρτυρες μιας ευθείας και ριζοσπαστικής αντίδρασης που να συγκρίνετε με εκείνη της Art Nouveau, το σχόλιο του Γκαουντί για το Casa Batllo θα μπορούσε να είναι μια προφητεία, ίσως, για το κοντινό μέλλον. “Οι γωνίες θα εξαφανιστούν, και τα υλικά θα αποκαλυφθούν μέσα στον πλούτο των καμπυλών. Ο ήλιος θα λάμπει και από τις τέσσερις μεριές και όλα θα είναι σαν μια παραδεισένιο θέαμα.”
Οι φωνές που ακούγονται σήμερα δεν είναι και πολύ διαφορετικές. Με την ευκαιρία της διεθνούς έκθεσης εμπορίου χειροκατασκευών το 1974 στο Μόναχο, ο Wiedemann επιδοκίμασε την δουλειά του Γκαουντί με τα παρακάτω λόγια: “Οι κατασκευές του είναι παρηγορητικές οάσεις στην έρημο των ‘λειτουργικών κτηρίων’, ακριβά κοσμήματα στο ενιαίο γκρίζο των γραμμών των σπιτιών, δημιουργίες που δονούνται με μελωδικό ρυθμό μέσα στην νεκρή μάζα που γεμίζει το περιβάλλον τους.”.
Η δουλειά του Γκαουντί παρέμεινε ατελείωτη. Η Αγία Οικογένεια είναι ήδη ένα τέτοιο σύμβολο, του μισοτελειωμένου. Ακόμα και σήμερα δεν υπάρχει τρόπος να υπολογίσουμε πότε θα τελειώσει. Η δυτική πρόσοψη πήρε για να γίνει 30 χρόνια. Όταν πέθανε ο Γκαουντί, άφησε μόνο την αρχή μιας αρχιτεκτονικής δουλειάς που υπήρχε περισσότερο στην φαντασία του παρά στην πραγματικότητα. Είναι και αυτό ένα παράδειγμα για το ότι η αρχιτεκτονική και θρησκευτική θεώρηση συνεχίζει να ζει και να μας επηρεάζει ακόμα και σήμερα.
 
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΑΟΥΝΤΙ:
CASA VICENS
SAGRADA FAMILIA
THE GUELL PAVILIONS
GUELL PALACE
COLEGIO TERESIANO
CASA CALVET
THE GUELL COLONY CRYPT
BELLESGUARD
GUELL PARK

 
 FINCA MIRALES
CASA BATTLO
CASA MILA
CASA EL CAPRICHO
THE BISHOP’S PALACE IN ASTROGA
CASA DE LOS BITNES
THE GUELL BODEGAS
FIRST GLORIUS SECRET OF THE ROSARY OF MONTSERRAT
PALMA CATHEDRAL
 
Γνώμες για τον Γκαουντί
Le Corbusier Ελβετός Αρχιτέκτονας και πολεοδόμος
“Αυτό που συνέβη στην Βαρκελώνη ήταν η δουλειά ενός άνδρα ασυνήθιστης δύναμης, πίστης και τεχνικής ικανότητας. Ο Γκαουντί είναι ‘Ο’ κατασκευαστής του 20ου αιώνα, ο επαγγελματίας οικοδόμος στην πέτρα, το σίδερο και τα τούβλα. Η δόξα του είναι αναγνωρισμένη σήμερα στην πόλη του. Ο Γκαουντί ήταν μεγάλος καλλιτέχνης. Αυτά που παραμένουν και διαρκούν είναι αυτά που άγγιξαν την ευαίσθητη καρδιά των ανθρώπων .....”
Άγνωστη πηγή, 1957
Salvador Dali ( Ισπανός σουρεαλιστής ζωγράφος)
Ο Γκαουντί έχει κτίσει ένα σπίτι από την μορφή της θάλασσας, αναπαριστάνοντας πολυβασανισμένα κύματα. Άλλο σπίτι έχει φτιαχτεί από το ήρεμο νερό μιας λίμνης. Αυτά δεν είναι κατασκευάσματα απατηλών αλληγοριών ή ψεύτικων ιστοριών αλλά αυτά τα σπίτια πραγματικά υπάρχουν, αληθινά κτήρια, πραγματικά γλυπτά που δείχνουν ανακλάσεις του λυκόφωτος των σύννεφων στο νερό, μέσα από τεράστια τρελά έργα ζωγράφου του πουαντιγισμού, λάμποντας με μύρια χρώματα.....
'De la beautι terrifiante et comestible de l'architecture modern style', Minotaure, no. 3/4, (1933)
Hermann Finsterlin. Γερμανός Εξπρεσιονιστής ζωγράφος.
Το μόνο πράγμα που θυμάμαι από την λιγοστή αλληλογραφία με τον Γκαουντί, που ήθελα να ξεκαθαρίσω σ’ αυτόν, ήταν πως σήμερα δεν είναι το θέμα της περιβολής ή του μασκαρέματος των χιλιάδων ετών πολύεδρου με Γοτθικό, Μπαρόκ, Αραβικό ή Ινδιάνικο στυλ στην Art Nouveau θεώρηση ή της αλλαγής των θόλων ή των κολόνων, αλλά να αφήσουμε ολόκληρο το κτήριο να εξελιχθεί από τα μέσα, σαν ένα υπερβολικά πολύπλοκο φρούτο ... σαν τροπική ορχιδέα, ένα φρούτο το οποίο ο άνθρωπος ή ο θεός πρέπει να προσαρμόσει στο εαυτό του σαν έντομο που αναπαράγεται......
Η Αγία Οικογένεια είναι για μένα ένα από τα θαμαστότερα έργα του κόσμου ... Όπως το Taj Mahal, η αγία Οικογένεια δεν ήταν σπίτι του θεού, αλλά ένα σπίτι της θεάς, της δικής του θεάς, της παραδεισένιας και επομένως δυστυχισμένης αγάπης.
Γιατί τέτοιοι καθεδρικοί χτίζονται από καρδιάς μέσα σε μεγάλη απόγνωση ή σε μια Διονυσιακή έκσταση, και μόνο ένας υπεράνθρωπος είναι ικανός για μια τέτοια δημιουργική απόγνωση.
'Gaudi und ich', ένας μονόλογος από το 'Amigos de Gaudν', Barcelona, 1967

Roger Fry (Άγγλος μεταμοντέρνος τεχνοκριτικός και καλλιτέχνης)
Η Βαρκελώνη μπορεί να είναι οτιδήποτε αλλά πάνω από όλα, όπως καμία πόλη δεν είχε τέτοιας έκτασης επιδημική μανία, η πόλη της Art Nouveau. Εκεί παραμένει ένα μεγάλο μνημείο, ακόμη ημιτελές, και πιστεύω ποτέ δεν θα τελειώσει, ένας καθεδρικός ναός. Το είδα πολύ καιρό πριν στις μέρες της δόξας του με την μία πτέρυγα ολοκληρωμένη και ήδη ήταν ένα αξιοθέατο περιφραγμένο και με μια πεσέτα για είσοδο... ήδη είχε όλη την αίσθηση και τον αέρα ενός ερείπιου....
A Sampler of Castile, (London, 1923)
Walter Gropius (Γερμανός αρχιτέκτονας και καθηγητής)
Ο Γκαουντί, ανάμεσα σε εκείνους τους αρχιτέκτονες της παλιάς σχολής, μου προκάλεσε το ενδιαφέρον από την άποψη της κατασκευαστικής.
Κάποιοι από τους τοίχους της Αγίας Οικογένειας είναι θαύματα τεχνικής τελειότητας.
quoted in El Propagador De La Devocion a San Jose, vol. LXVI (June 1, 1932)

George Orwell ( Άγγλος συγγραφέας.)
Από την πρώτη στιγμή που βρέθηκα στην Βαρκελώνη έτρεξα να δω τον καθεδρικό ναό, έναν μοντέρνο καθεδρικό, και ένα από τα πιο άσχημα κτήρια στον κόσμο. Είχε τέσσερις κωνικούς πύργους ακριβώς στο σχήμα μπουκαλιού. Σε αντίθεση με τις περισσότερες εκκλησίες στην Βαρκελώνη αυτή δεν καταστράφηκε στο εμφύλιο πόλεμο, είχε σωθεί εξ’ αιτίας της ‘καλλιτεχνικής της αξίας’ όπως είπαν.
Νομίζω ότι οι αναρχικοί έδειξαν κακογουστιά που δεν την ανατίναξαν όταν είχαν την ευκαιρία...
Homage to Catalonia (London, 1938)

Louis Sullivan ( Αμερικανός αρχιτέκτονας.)
Το μεγαλύτερο κομμάτι δημιουργικής αρχιτεκτονικής στα τελευταία 25 χρόνια. Είναι το πνεύμα που συμβολίζεται μέσα από την πέτρα!
quoted by T.E. Tallmadge in Western Architect, vol. XXI (March 1922)

Ο εξώστης στο πάρκο Γκουέλ.     Διάδρομοι για ονειρικούς περιπάτους	ΤΟ ΠΑΡΚΟ ΓΚΟΥΕΛ (1900-1914) Πυκνό δάσος από πεύκα, υπέροχοι λεωφόροι που οριοθετούνται από φοίνικες, η περιοχή στα βορειοδυτικά της Βαρκελώνης είναι πραγματικά ότι υποδηλώνει το όνομα του, δηλαδή ένα πάρκο. Στην μεγάλη πλατεία που περιτριγυρίζεται από δέντρα μπορεί κανείς να δει ηλικιωμένους να συζητούν και νεαρά ζευγάρια που συναντιούνται. Ο χρωματιστός εξώστης που ελίσσεται κατά μήκος της πλατείας σαν κάποιο γιγάντιο φίδι προσδίδει το κατάλληλο κλίμα και για τις δυο παραπάνω δραστηριότητες.  Όταν ο Γκαουντί άρχισε να δουλεύει εδώ δεν υπήρχε καν ίχνος πάρκου. Δεν υπήρχαν πηγές, η γη ήταν άγονη, οι πλαγιές χωρίς καθόλου πράσινο. Στον Γκαουντί πρέπει να αποδοθεί το γεγονός ότι εδώ τώρα φυτρώνουν δέντρα και θάμνοι. Αλλά αυτό που αρχικά είχε σχεδιαστεί να δημιουργηθεί εδώ δεν ήταν ένα πάρκο ακριβώς. Ο Γκουέλ είχε σκοπό να κάνει κάτι πιο προχωρημένο. Είχε σχεδιάσει ένα υποδειγματικό προάστιο, έναν παράδεισο από κατοικίες, μια πόλη από κήπους. Αλλά τελικά και αυτό το πάρκο που έμεινε είναι προς όφελος της Βαρκελώνης.Ο Γκαουντί ακολούθησε τις οδηγίες της φύσης στο σχεδιασμό των διαδρόμων. Αντί για βαθμίδες στο λόφο δημιούργησε πλήθος από σπηλαιώδεις διαδρόμους που σχηματίζονται από κεκλιμένους υποστηρικτικούς τοίχους και κολώνες. Η διακόσμηση είναι από φτηνά υλικά, θρυμματισμένα κεραμικά, που σχηματίζουν μωσαϊκά με φανταστικές παραστάσεις
Casa Battlo Η πρόσοψη της Casa Battlo	CASA BATTLO (1904-1906) Οι ισχυρές κολώνες που μοιάζουν σαν πόδια γιγάντιου ελέφαντα είναι το πρώτο πράγμα που αντικρίζει ο διαβάτης. Η οροφή θυμίζει ένα τελείως διαφορετικό ζώο: περιβάλλεται από μια πριονωτή γραμμή όμοια με την ραχοκοκαλιά γιγαντιαίου δεινόσαυρου. Η πρόσοψη που εκτείνεται μεταξύ αυτών περιλαμβάνει μικρά, κομψά μπαλκόνια που φαίνονται να κρέμονται σαν φωλιές πουλιών. Η πρόσοψη αυτή λάμπει σε διάφορους χρωματισμούς. Δεν υπάρχουν καθόλου καμπύλες ή γωνίες. Ούτε καν οι τοίχοι δεν είναι επίπεδοι αλλά στρογγυλεμένοι από έναν κυματισμό και δίνουν την αίσθηση του λείου δέρματος κάποιου θαλάσσιου ερπετού. Ο Σαλβατόρ Νταλί επιδοκίμασε την ιδέα του Γκαουντί να δώσει την αίσθηση αυτή του απαλού και εύπλαστου που εκτείνεται και στο εσωτερικό του σπιτιού. Ένα παράδειγμα για το πως ο Γκαουντί φαντάζονταν την οροφή ενός σπιτιού είναι και η οροφή του Casa Battlo. Σφαιρικά και κυλινδρικά κεραμικά πλακάκια χρησιμοποιούνται εναλλακτικά στην κορυφή. Ο Γκαουντί συνήθιζε να χρησιμοποιεί σαν διακοσμητικά στοιχεία μικρά κομμάτια από κεραμικά πλακάκια, χρωματιστά, μηδαμινής αξίας.
	CASA MILA (1906-1910) La pedrera - το λατομείο - ήταν το όνομα που έδωσε κάποιος περιπατητής που έμεινε κατάπληκτος στην θέα του μοναδικού αυτού κτίσματος. Θα μπορούσε να συγκριθεί με τις σπηλιές που χρησιμοποιούν οι Αφρικανοί για σπίτια στις απότομες πλαγιές των βουνών. Η κυματιστή πρόσοψη θυμίζει επίσης τις πτυχές που σχηματίζονται από τον άνεμο πάνω στην ψιλή άμμο της θάλασσας. Οι κυψέλες που φτιάχνουν οι εργατικές μέλισσες έρχονται επίσης στο νου του παρατηρητή καθώς βλέπει το κτήριο από μακριά. Στο τελευταίο αυτό κοσμικό έργο, που έφτιαξε πριν αφοσιωθεί αποκλειστικά στην Sagrada Familia ο Γκαουντί, συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία της τέχνης του για τα οποία είχε ήδη γίνει γνωστός.
	Sagrada Familia(1883-1926) Αν σωροί από πέτρες, σκαλωσιές και τεράστιοι γερανοί δεν ήταν καθημερινό φαινόμενο στην εκκλησία, θα μπορούσε κάποιος να αισθανθεί την ανάγκη να εισέλθει στο σπίτι αυτό του θεού. Από τα ανατολικά το τεράστιο οικοδόμημα φαίνεται να είναι έτοιμο, μια εκκλησία Γοτθικού ρυθμού και ταυτόχρονα ένα αυθεντικό κομμάτι τέχνης του 20ου αιώνα που χρειάστηκε ένας ολόκληρος αιώνας για να ολοκληρωθεί. Ο Γκαουντί άρχισε την επίβλεψη της κατασκευής του έργου του πριν από 100 χρόνια και πάνω, και σήμερα, αρκετές δεκαετίες από τον θάνατό του οι εξωτερικοί τοίχοι υπάρχουν σε πρωταρχικό στάδιο. Η κύρια είσοδος θα πάρει αρκετό χρόνο ακόμα για να ολοκληρωθεί και η δουλειά στην πρόσοψη δεν έχει ακόμα αρχίσει.