LUIS BARRAGAN (1902-1988)

Ο Luis Barragan είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μοντέρνας αρχιτεκτονικής διεθνώς, και κάτοχος του Βραβείου Pritzker. Τα κτίσματά του είναι περίφημα για την ευφυή χρήση των χώρων τους και του φωτός, ωστόσο ο Barragan υπήρξε ιδιαίτερα επιδραστικός και ως αρχιτέκτονας εξωτερικών χώρων, πετυχαίνοντας και στις δύο περιπτώσεις να μπολιάσει το φρέσκο και το μοντέρνο, με τη ζεστασιά και την ένταση των χρωμάτων που κυριαρχούν στο Μεξικανικό τοπίο.
 
Το έργο του, έχει εμπνεύσει αρκετούς μεταγενέστερους αρχιτέκτονες, όπως τον Tadao Anto, τον Frank Gehry και τον Rem Koolhaas, οι οποίοι, σημειώνεται, είναι επίσης βραβευμένοι με το Pritzker.
 
Αρκετές είναι οι σημαντικές εκθέσεις που έχουν πραγματοποιηθεί παγκοσμίως για το έργο του Luis Barragan, τα τελευταία 30 χρόνια. Ενδεικτικά αναφέρουμε το 1976, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MOMA), το 2001 στο Λονδίνο, το 2002 στη Βαλένθια της Ισπανίας, το 2002 στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Τόκιο, το 2003 στην Πόλη του Μεξικού, και το 2004 στη Λωζάνη, στην Ελβετία.
   

LUIS BARRAGAN (1902-1988)
Ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα

Ο Luis Barragan είναι ο πιο γνωστός αρχιτέκτονας του Μεξικού σε παγκόσμια κλίμακα. Επηρέασε, άλλωστε, αποφασιστικά τους αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα, τόσο με τις διαμορφώσεις του ελεύθερων χώρων που σχεδίασε, όσο και με το ύφος των κτιρίων του, μια αρχιτεκτονική άποψη που αντλεί τις ρίζες της από τις πολιτιστικές και θρησκευτικές παραδόσεις του Μεξικού.

 
Cuadra San Cristobál, Los Clubes, 1966-68            Fuente de los Amantes, Los Clubes, 1966

Architect: Luis Barragan
 

 
 
Τα πρώτα βήματα

Γιος συντηρητικής οικογένειας, γεννήθηκε το 1902 στην Γκουανταλαχάρα, όπου και η μόνιμη κατοικία του τα χρόνια που ακολούθησαν, ενώ περνούσε τις διακοπές του στην οικογενειακή “hacienda”.
Αρχικά, σπούδασε μηχανικός στη Γκουανταλαχάρα, ωστόσο η αρχιτεκτονική τον γοήτευσε από πολύ νωρίς. ‘Ηταν η εποχή που καλλιτέχνες και διανοούμενοι αναζητούσαν μια νέα, μοντέρνα ταυτότητα, μετά από τα δύσκολα χρόνια των κοινωνικών επαναστάσεων και ευρύτερων πολιτικών ανακατατάξεων στην περιοχή. Τότε ο Barragan, παρακινημένος και από την οικογένειά του, ταξίδεψε στην Ευρώπη, προς άγρα νέων ιδεών.

Los Clubes, Mexico City, Mexico
Photo by: Armando Salas Portugal

 Κατά τη διάρκεια του πρώτου ταξιδιού του το 1925, επισκέφθηκε την ‘Εκθεση Διακοσμητικών Τεχνών στο Παρίσι, όπου εντυπωσιάστηκε από τη δουλειά του Le Corbusier και της Charlotte Perriand και ανακάλυψε τους κήπους και τα βιβλία του Ferdinand Bac. Αφού επέστρεψε στη Γκουανταλαχάρα το 1927, εργάστηκε ακολουθώντας τις παραδοσιακές τάσεις, με έντονα στοιχεία μεσογειακών επιρροών.
 
 
 Μόνο μετά το 1930, και σε συνέχεια της γνωριμίας του με το Μεξικανό καλλιτέχνη τοιχογραφιών, Jose Clemente Orozco, εξόριστο στη Νέα Υόρκη, καθώς και τη φιλία του με το ζωγράφο Jesus Reyes Ferreira, καθοριστικό για την επιρροή του στη χρήση των χρωμάτων, θα αναπτύξει μια νέα προσωπική αρχιτεκτονική γλώσσα, με στοιχεία από το μοντερνισμό της εποχής.

Ο Barragan και η πρωτοπορία

Μετά το δεύτερο ταξίδι του στην Ευρώπη, ο Barragan επέστρεψε στο Μεξικό το 1931 βαθιά επηρεασμένος από τον Ferdinand Bac. Είχε έρθει σε επαφή με το έργο του όταν επισκέφτηκε το Les Colombieres, το περίφημο συγκρότημα του Bac, στην Κυανή Ακτή. Οι πραγματικοί και φανταστικοί του κήποι θα αποτελούσαν, έκτοτε, την κύρια και συνεχή πηγή έμπνευσής του.
Το πρώτο μεγάλο έργο του στον τομέα του δημοσίου τοπίου είναι το Πάρκο της Επανάστασης στη Γκουανταλαχάρα, που δημιούργησε σε συνεργασία με τον αδελφό του, το μηχανικό Juan Rose, το 1935.
Και αυτή, ακριβώς, η περίοδος είναι και η απαρχή της δημιουργικής του πορείας, που μόνο ως καινοτόμος μπορεί να χαρακτηρισθεί: Ο Barragan μετεξέλιξε την τεχνοτροπία που επικρατούσε διεθνώς σ’ ένα εξαιρετικά ευαίσθητο, ποιοτικά κι αισθητικά, μεξικάνικο στυλ, προσθέτοντας χρώμα, επεξεργαζόμενος την υφή και την αντίθεση των υλικών και δίνοντας έμφαση στην ένταξη των κτιρίων του στο περιβάλλον. Η αρχιτεκτονική του, απλή και πλούσια σε χρώμα, είναι σκοπίμως μνημειακή και στατική.

Η προσοχή του στράφηκε στη σχέση μεταξύ εξωτερικού και εσωτερικού χώρου, στη δημιουργία ανοικτών και κλειστών χώρων μετάβασης: αίθρια, διαδρόμους, αυλές. Μεταμόρφωσε το τοπίο, προσπαθώντας να εκφράσει τις αιώνιες και καθημερινές ανθρώπινες επιθυμίες.

Τα αγαπημένα του θέματα ήταν το νερό και το φως. Αυτά βρήκαν την τέλεια έκφρασή τους σε δύο, κυρίως, περιπτώσεις: το 1966, στο έργο του, San Cristobal, που περιλαμβάνει στάβλους, τεχνητή λίμνη για τα άλογα και μία κατοικία (ο Barragan λάτρευε τα άλογα και το συγκρότημα αποτελεί μικρογραφία των “pueblos” που έζησε και ήξερε από παιδί), και το 1975-1977, στην ιδιωτική κατοικία του Francisco Gilardi, όπου δημιούργησε μια μοναδική, εσωτερική, κλειστή πισίνα, με έντονα χρώματα που αντανακλώνται στο νερό, αλλάζοντας αποχρώσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας, ανάλογα με τη διάχυση και την ένταση του φωτός.

Το 1945-1954 εργάστηκε για την πραγματοποίηση του El Pedregal, ενός μεγάλου σε έκταση οικιστικού συγκροτήματος. Πιο συγκεκριμένα, ο Barragan μεταμόρφωσε 6.000.000 τ.μ. ηφαιστειογενούς, έρημου τοπίου σε φιλόξενη περιοχή κατοικίας και πάρκου. Ξεπερνώντας τα παραδοσιακά όρια στο σχεδιασμό κήπων, προσέδωσε τοπικό χαρακτήρα στις διαμορφώσεις του: σκαλιά, μονοπάτια, τεχνητές λίμνες, πέτρινοι τοίχοι προβάλλουν, σαν να δημιουργήθηκαν από λάβα.

Οι ιδέες του Barragan αποκρυσταλλώθηκαν, ωστόσο, στο εργαστήριο και σπίτι του, που κατασκεύασε στην οδό Francisco Ramirez, στην Πόλη του Μεξικού, το 1947.

Αλλοι σημαντικοί σταθμοί

Το 1952, ο Barragan γύρισε στη Γκουανταλαχάρα, για να σχεδιάσει το σπίτι του φίλου του Dr. Jose Arriola. Δυο χρόνια αργότερα μελέτησε τις τροποποιήσεις στο μοναστήρι των Καπουτσίνων, στο Tlalpan, συνοικία της Πόλης του Μεξικού, κι έκτισε την εκκλησία τους: μια εξαιρετικά λιτή όψη, με μόνο ιδιαίτερο στοιχείο τον πύργο του καμπαναριού, ενώ στο εσωτερικό έχει επιτευχθεί μια απόλυτα ανάγλυφη αίσθηση του φυσικού φωτός, καθώς αυτό διαχέεται σε διαφορετικά σημεία, και πάντα σε απόλυτη αρμονία με το θρησκευτικό συναίσθημα.
Το 1957 σχεδίασε μαζί με το φίλο του Mathias Goeritz, τους Πέντε Πύργους, ένα από τα ορόσημα της Πόλης του Μεξικού. Πρόκειται για κατασκευές από σκυρόδεμα, σε διαφορετικά ύψη και με έντονα χρώματα, κτισμένα πάνω σ’ έναν ιδιαίτερα πολυσύχναστο κόμβο περιφερειακής λεωφόρου.
Από το 1958 έως το 1962, κι από το 1963 έως το 1964, δημιούργησε αντίστοιχα τα συγκροτήματα κατοικιών Las Arboledas και Los Clubes, για αναβάτες και σταβλίτες, σχεδιασμένα σύμφωνα με τα πρότυπα των Ιππικών Ομίλων και με τη λογική της ιδιωτικής περιοχής να πρυτανεύει, ώστε τα κτίσματα να είναι προστατευμένα από την ένταση και το θόρυβο της καθημερινής ζωής στην πόλη. Στο Las Arboledas τα συντριβάνια, οι δεξαμενές νερού, οι τεχνητές λίμνες, οι ήχοι και η όλη αίσθηση της κίνησης που επικρατεί, υπογραμμίζουν τη διαρκή παρουσία του στοιχείου του νερού.

Η αναγνώριση και το τέλος

Το 1975, μετά από μια νεκρή περίοδο στην Πόλη του Μεξικού, η έκδοση του βιβλίου του Emilio Ambasz για το έργο του Luis Barragan, επανέφερε τον σπουδαίο αυτό και ιδιαίτερα επιδραστικό δημιουργό, στο προσκήνιο, καθιερώνοντας πλέον την παγκόσμια φήμη του.
Το 1977, άλλωστε, οργανώθηκε στο περίφημο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, έκθεση με το έργο του, ενώ το 1980 τιμήθηκε με το Βραβείο Pritzker, το σημαντικότερο βραβείο στο χώρο της Αρχιτεκτονικής.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1988, ο Luis Barragan πέθανε στην Πόλη του Μεξικού, ενώ η ταφή του έγινε στην αγαπημένη του Γκουανταλαχάρα.

Ακολουθούν, συνοπτικά, οι ημερομηνίες – σταθμοί, στη ζωή του Luis Barragan.

1902 Γεννιέται στην Γκουανταλαχάρα, του Μεξικού.
1919 Γίνεται δεκτός στην Escuela Libre de Ingenieria στη γενέτειρά του, και το 1923 γίνεται κάτοχος Πτυχίου Πολιτικού Μηχανικού.
1925 Ταξιδεύει για πρώτη φορά στην Ευρώπη.
1927 Μέχρι και το 1936, σχεδιάζει διάφορα κτίρια, η πλειοψηφία των οποίων επρόκειτο για κατοικίες.
1936 Μετακομίζει στην Πόλη του Μεξικού.
1976 Το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, το περίφημο MOMA, οργανώνει έκθεση αφιερωμένη στο έργο του.
1980 Βραβεύεται με το Βραβείο Pritzker (το σημαντικότερο Βραβείο Αρχιτεκτονικής, διεθνώς).
1985 Το έργο του παρουσιάζεται σε Εκθεση στο Μουσείο Rufino Tamayo, στην πόλη του Μεξικού.
1988 Πεθαίνει στις 22 Νοεμβρίου.

Τι έχει δηλώσει για τον Luis Barragan, ο σπουδαίος Πορτογάλλος Αρχιτέκτονας, και κάτοχος του Βραβείου Pritzker, Alvaro Siza:

“Η αρχιτεκτονική του Luis BARRAGAN είναι μια απλή, μεστή τεχνητή παρουσία η οποία μας περικυκλώνει, είναι αδύνατον να περιγραφεί, να αντιγραφεί ή ακόμα και να φωτογραφηθεί. Είναι ταυτόχρονα σύγχρονη και παγκόσμια.

Το φως άλλοτε οδηγεί στην ξεκούραση και άλλοτε στην έκσταση. Και το χρώμα;

Κρατά συντροφιά στις μεταπτώσεις της ψυχής. Δεν είναι ποτέ τελεσίδικο. Η παρουσία του τυχαίου είναι έντονη. Οι φωτογραφίες αναπαράγουν τα αγνά, ζωντανά χρώματα. Αυτά τα χρώματα μπορούμε να τα συναντήσουμε σε οποιονδήποτε δρόμο της Πόλης του Μεξικού ή σε ένα ερείπιο των Μάγια. Μετά από μία επίσκεψη όμως στο σπίτι του BARRAGAN, το χρώμα που θυμάμαι περισσότερο είναι το χρυσό.”