Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ JORN UTZON (Pritzker 2003)

Η πορεία :

Τα στοιχεία που έφτιαξαν τον Utzon, ήταν, πάντα κατ’ αυτόν, τα ακόλουθα:
Ο Πατέρας του, που άλλαξε το εσωτερικό του Βικτωριανού σπιτιού τους, δίνοντας του τον αέρα, την απλότητα και τα νέα υλικά που είχε εισαγάγει στην Σκανδιναβική αρχιτεκτονική με την έκθεση στη Στοκχόλμη το 1938 ο Gunnard Asplund.
Ακολούθησε επιρροή από τον Luis Barragan. Τα έργα του Μεξικάνου άνοιξαν τα μάτια του νεαρού Δανού για εμπλουτισμό της αρχιτεκτονικής, όπως θα μας πει, με «ομορφιά», «ποίηση», «μαγεία», «χάρισμα», «ειρήνη», και «ησυχία».
Ήρθε μετά η σχέση του με τον Σουηδό ζωγράφο Carl Κylberg, που έμενε δίπλα στο σπίτι της γιαγιάς του και που είχε πανθεϊστικές ιδέες, συνεχώς ενασχολούμενος με «τη φύση, το δέντρο, τη θάλασσα, τον ουρανό και το πυρακτωμένο φως».

Ο Kylberg ήταν ένας καλλιτέχνης στοχαστής, «ο μόνος πραγματικός ζωγράφος» όπως θα πει ο Αλβαρ Ααλτο. Πάνω από όλα όμως πιστεύω ότι η δημιουργική ικανότητα και η «αρχιτεκτονική ποιοτική» του Utzon διαμορφώθηκαν από την επιτόπου μελέτη της ιστορίας μέσω της «ζώσης αρχιεκτονικής» των λαών, με βοήθεια την παρατηρητικότητα του και την αγάπη του για τη φύση, το τοπίο, το κλίμα και τα υλικά του τόπου.
Παρατήρησε τους ανθρώπους και τις συνήθειές τους. Πως μαζεύονται το απόγευμα κάτω από τη σκιά ενός δέντρου, πως συμπεριφέρονται σ’ ένα στάδιο, πως αρμενίζουν τα πανιά στο πέλαγος, πως κινούνται τα σύννεφα και ορίζουν ένα πεπερασμένο χώρο μεταξύ γης και ουρανού.
Ένας μελετητής του χώρου και της ανθρώπινης συμπεριφοράς, μέσα από επιτόπου παρατήρηση, σε τόπους που έχουν ζήσει επί εκατονταετίες και που όλοι πηγαίνουμε ή που θα θέλαμε να πάμε για την απόλαυσή μας.

Η ιδέα της αρχιτεκτονικής σαν ένα δοχείο «ικανοποίησης» των χρηστών, κάτι που σε κάνει να απολαμβάνεις το χρόνο σου στον συγκεκριμένο χώρο και να αισθάνεσαι «ευγνώμων» προς αυτό, αυτό δηλαδή που υποστηρίζουν οι πρόμαχοι της θεωρίας της ικανοποίησης, βρίσκεται στον πυρήνα της επιτυχίας του Utzon.
Όλα αυτά θα τα βρει στο Μεξικό, στις Άνδεις, στην Κίνα, στην Αλγερία και στη Μεσόγειο.

Με τα χρόνια θα συμπληρώσει την περιβαλλοντική του παλέτα, και ανάλογα με την περίπτωση, το πρόγραμμα του διαγωνισμού ή τις απαιτήσεις του πελάτη, θα προσαρμόσει την αρχιτεκτονική του λύση, φτάνοντας πάντα σε αυθεντικό αποτέλεσμα, τόσο διανοητικά (αρχιτεκτονική σύλληψη-κεντρική ιδέα) όσο και μορφολογικά. 
Και με αυτό τον τρόπο κανένα κτίριο του δεν μοιάζει με το άλλο, αν και όλα τους, το καθένα ξεχωριστά γίνεται μέρος του οικοπέδου και του τόπου που το δέχεται. Ο Utzon δούλεψε για ένα πολύ μικρό διάστημα για τον Αlvar Aalto, από τις 25 Οκτωβρίου ως τις 5 Δεκεμβρίου του 1945. Αν και δεν θα ήταν δυνατό να απορροφήσει στο μικρό αυτό χρονικό διάστημα όσα είχε να του διδάξει ο Ααλτο, επηρεάστηκε από αυτόν σ’ όλη του τη ζωή. Σύμφωνα με τον Goran Schildt ανέπτυξαν μια στενή φιλία, συναντήθηκαν πολλές φορές και όπως μας λέει ο ίδιος ο Utzon, επικοινωνούσαν επανειλημμένως. Δεν μας εκπλήσσει λοιπόν που συχνά χρησιμοποιούσε έπιπλα και δανείστηκε αρκετές λεπτομέρειες από τα έργα του Ααλτο. 
 
Στην πορεία του ο Utzon άναψε φωτιές και σ’ άλλους για μια αρχιτεκτονική ποίηση εξανθρωπισμένης τεχνολογίας. Συνεργάστηκε με τους καλύτερους πολιτιστικούς μηχανικούς της εποχής του, αναγνωρίζοντας ότι η εφευρετικότητα και η πειραματική διάθεση του αρχιτέκτονα πρέπει να ενθουσιάσει και να βρει την αντίστοιχη διάθεση από τους μηχανικούς, στατικούς και μηχανολόγους.
Γνώριζε επίσης ότι έπρεπε να αφήνει τον μηχανικό να έχει τον τελικό λόγο σε θέματα στατικής και κατασκευής. Βρήκε το ταίρι του στην εταιρία του γηραιού συμπατριώτη του Ove Arup and partners, και ιδιαίτερα στον νεαρό τότε Ιρλανδό πολιτικό μηχανικό Peter Rice. Αυτός ήταν υπεύθυνος για την στατική της όπερας του Σύδνεϋ, το πρώτο του έργο, με την εταιρία Ove Arup, που έγινε απαρχή για να μια σειρά έργων όπου η Τεχνολογία και η στατική μετουσιώθηκαν σε υψηλή αρχιτεκτονική. Η μετέπειτα σταδιοδρομία του Peter Rice που είναι συνδεδεμένη με έργα των Frei Otto, Piano and Rogers (για το Κέντρο Pompidou), του Renzo Piano, οφείλεται κατά πολύ στην ευτυχή συγκυρία της συνεργασίας του με τον Jorn Utzon.