Ο αρχιτέκτονας Mathias Klotz

Η συνέντευξη είναι μια ευγενική χορηγία της ETEM

Mathias Klotz

Πλησιάζοντας τον χώρο εργασίας του Klotz, τίποτα δεν μαρτυρά μια γραφειακή ατμόσφαιρα. Ίσα-ίσα μάλιστα, η πρόσοψη προς τον δρόμο έχει ελάχιστα να δηλώσει. Με επένδυση από οριζόντια ξύλα σε σκούρα απόχρωση, έχει πλήρως καλύψει το οπτικό μας πεδίο. Πίσω από την πρόσοψη αυτή εκτείνεται η ίδια η κατοικία του Klotz –το γραφείο του βρίσκεται στο υπόγειο. Κατεβαίνοντας σε αυτό μέσα από μια βυθισμένη αυλή είναι σαν να έχεις ήδη διαβάσει την εισαγωγή για το έργο του κορυφαίου αυτού Χιλιανού αρχιτέκτονα: Αριστερά μια λίμνη με νούφαρα, τα πατήματα της σκάλας μπετονένια να βγαίνουν πρόβολοι από τον τοίχο, το τζάμι της υποδοχής με κύκλους τυπωμένους σε τυχαίες θέσεις. Αυτά είναι τα σημαντικότερα μοτίβα που εντοπίζονται σταθερά στα έργα του Klotz –γυμνό μπετόν, οι μέγιστοι δυνατοί πρόβολοι κάθε φορά, λίμνες νερού και μικρές κυκλικές οπές στα δώματα (καμιά φορά και στις όψεις) να καθοδηγούν σημειακά το φως.

Με αυτά τα στοιχεία ο Klotz, εγγονός Γερμανών μεταναστών, έχει ήδη κτίσει 10 σπίτια και 5 δημόσια κτίρια (κυρίως εκπαιδευτικά). Από το 2001 επίσης διευθύνει την Αρχιτεκτονική Σχολή του Diego Portales University στο Σαντιάγο. Με αναθέσεις πέρα από τη χώρα του, στην Ιταλία, στον Λίβανο, στην Κίνα, στην Ουρουγουάη, στο Μεξικό, στην Ισπανία και στην Αργεντινή, ο Klotz αποτελεί τον πιο προβεβλημένο από μια νέα ταλαντούχα γενιά Χιλιανών αρχιτεκτόνων: Οι Sebastian Irrazaval, Felipe Assadi, Smiljan Radic, Pezo Von Ellrichshausen διατηρούν κοινά γνωρίσματα και γνωρίζουν διεθνή καταξίωση. Τα έργα της γενιάς αυτής –κυρίως κατοικίες- έχουν μια τέτοια συνοχή που αποτελούν μια άτυπη «αναβίωση» των Case Study Houses, του προγράμματος 28 μοντέρνων κατοικιών που κτίστηκαν στο Λος Αντζελες από το 1945 μέχρι το 1966 με πρωτοβουλία του περιοδικού Arts & Architecture: εμφατικά μοντέρνα σπίτια, εκτός της πόλης, διαμπερή με τις μεγάλες τζαμαρίες τους.

Αν ο Klotz θεωρείται να κατέχει ηγετική θέση στη γενιά του είναι επειδή έχει μια ιδιαίτερη μαεστρία χειρισμού γειτονικών όγκων, πιο αυστηρά σχήματα και μια πολυτέλεια υλικών. Είναι επίσης ευδιάκριτη (ίσως δικαιολογημένη εθνικά) η σχέση του με την αρχιτεκτονική στην Ισπανία και στην Πορτογαλία, με τους Alvaro Siza, Eduardo Souto de Moura, Alberto Campo Baeza και Carlos Ferrater. Αλλά στην ισπανόφωνη Χιλή τα πράγματα είναι κάπως πιο μπρουτάλ: το μπετόν και το ξύλο αντικαθιστά τον σοβά και την πέτρα. Η κλίμακα έχει επίσης αλλάξει: τα σπίτια στη Χιλή είναι μεγαλύτερα, πιο μνημειακά, οι οικογένειες πολυπληθέστερες –το πιο πρόσφατο σπίτι του Klotz στη Beranda είναι για μια οικογένεια διαζευγμένων που έχει (από τους πρότερους γάμους τους συνολικά) 11 κόρες…

Με αυτά τα δεδομένα αρχίζει να διαφωτίζεται η πολύ σημαντική σύνδεση του Klotz με την ελληνική αρχιτεκτονική. H σύνδεση με τις μεσογειακές Ισπανία και Πορτογαλία ήδη βοηθούν εδώ, συχνά και το Χιλιανό τοπίο και η σχέση του με τη θάλασσα (η μακρύτερη αυτή χώρα του κόσμου εκτείνεται κατά μήκος του Ειρηνικού). Υπάρχουν όμως και ευδιάκριτες, κτισμένες αποδείξεις: Μερικοί από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους Έλληνες αρχιτέκτονες, ο Παντελής Νικολακόπουλος, ο Νίκος Κτενάς, η Ζωή Σαμούρκα δείχνουν κοινά γνωρίσματα στο σύνολο του έργου τους (και ας ακούγεται από μερικούς η μάταια ρητορική ελληνοκεντρισμού). Σε άλλους, εξίσου σημαντικούς Έλληνες αρχιτέκτονες, μεμονωμένα έργα τους πάλι δείχνουν κάποιες συγγένειες με τον Klotz και τη Χιλιανή γενιά των μοντέρνων –αναφέρομαι σε μεμονωμένα σπίτια από τον Βασίλη Μπασκώζο και τη Δαρεία Τσαγκαράκη ή από τη Μαρία Κοκκίνου και τον Ανδρέα Κούρκουλα.

Γίνεται λοιπόν ακόμα πιο ενδιαφέρουσα η θέση του Kλοτζ μέσα στη διεθνή σύγχρονη σκηνή: Έχοντας υλοποιήσει περισσότερα σπίτια από τους γνωστούς τρεις μινιμαλιστές (Claudio Silvestrin, John Pawson, David Chipperfield), διατηρεί μια απόσταση ασφαλείας από τον άλλο μύθο του μοντερνισμού, τον Λε Κορμπυζιέ. Δεν αναφέρεται καθόλου στο σπίτι του Le Corbusier στη Χιλή, την άκτιστη κατοικία Errazurriz του 1930 –ορόσημο στο οποίο στηρίχτηκε μια αξιόλογη, παρότι περιορισμένη μπρουταλιστική αρχιτεκτονική της δεκαετίας του ’60 στη Χιλή.

Ούτε στη μεταγενέστερη κατοικία Curutchet στην Αργεντινή, ένα από τα καλύτερα έργα του Le Corbusier, μια κατοικία της οποίας οι πλούσιες πορείες με ράμπες λογικά θα τον ενδιέφεραν. «Ήμουν ένας κάπως αντιδραστικός μαθητής και εκείνο που με ενδιέφερε ήταν το Μοντέρνο Κίνημα, οι Γερμανοί του Bauhaus περισσότερο από τον Le Corbusier». Απεναντίας, ο Klotz είναι περισσότερο στραμμένος στον Μις βαν ντερ Ρόε και στον Μαρσέλ Μπρόγιερ: Στον Μις διαβάζει τις οριζοντιότητες και τα δάπεδα από τραβερτίνο.
Στον Breur διατηρεί το μπρουτάλ μπετόν (που έδωσε έργα όπως το μουσείο Whitney) –ο Klotz μάλιστα γράφει σε μονογραφία του Breur τη σχετική εισαγωγή. Τα δύο καλύτερα σπίτια του Χιλιανού έχουν αυτόν τον μπρουτάλ μοντερνισμό σε μια νέα, αυθεντική διατύπωση: η πρόταση του για μια κατοικία για την έκθεση CIPEA στην Κίνα (2005) και η υλοποιημένη κατοικία Ponce (2003). «Δεν θα ήθελα να προσποιηθώ ότι ανεβάζω το οποιοδήποτε έργο μου στη κατηγορία της τέχνης, αλλά αντικειμενικά γνωρίζω ότι έχω κάνει κάποια πράγματα πέρα από την χρηστικότητα, τα οποία θα μπορούσαν μόνο να ανήκουν στον κόσμο του θαυμαστού, ειδικά κάποιες κατασκευές εκκεντρικές και ακριβές, οι οποίες όμως αιωρούνται…» γράφει ο Klotz και μνημονεύει στο σημείο αυτό τον Oscar Wilde: «Μπορούμε να συγχωρήσουμε κάποιον που κάνει ένα χρηστικό έργο εφόσον δεν το θαυμάζει. Η μόνη δικαιολογία για να κάνει κανείς ένα μη χρηστικό πράγμα είναι να το θαυμάζεις πέρα για πέρα. Όλη η τέχνη είναι σε μεγάλο βαθμό απαλλαγμένη από τη χρηστικότητα…»

Του Μέμου Φιλιππίδη