Λεξικό αρχιτεκτονικής σε δέκα γλώσσες

Το λεξικό αυτό περιλαμβάνει όρους βυζαντινής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής οι οποίοι χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη βιβλιογραφία. Με βάση την ελληνική γλώσσα, δίνονται οι αντίστοιχοι όροι και τα συνώνυμά τους σε εννέα γλώσσες: την αγγλική, την αλβανική, τη γαλλική, τη γερμανική, την ιταλική, τη ρουμανική, τη βουλγαρική, τη ρωσική και τη σερβική.

Τα λήμματα συνοδεύονται από σχέδια και φωτογραφίες που έχουν επιλεγεί για να λειτουργήσουν ερμηνευτικά. Η έκδοση φιλοδοξεί να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη βιβλιογραφία, καθώς δεν υπάρχει αντίστοιχη εργασία σε ελληνικό και διεθνές επίπεδο, και θα αποτελέσει εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για τους ερευνητές της βυζαντινής αρχαιολογίας.

Στόχος του λεξικού είναι αφενός να καταγραφούν οι όροι που χρησιμοποιούνται για τη δήλωση συγκεκριμένων μορφών και τύπων ώστε να αποτελέσουν το έναυσμα για τη δημιουργία ενός θησαυρού κοινών όρων, και αφετέρου να διατηρηθεί, χάρη στους συνώνυμους όρους, ο πλούτος των εθνικών γλωσσών. Παράλληλα, θα ενισχυθεί η γλωσσική πολυμορφία στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολυπολιτισμικότητας, με τη διευκόλυνση της συγγραφής αλλά και της μελέτης πονημάτων που έχουν γραφεί στις εθνικές αυτές γλώσσες.

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Παρουσιάσεις - Κριτικές:

1. Σπύρος Γιανναράς, Μνημειώδες έργο σε δέκα γλώσσες, "Η Καθημερινή", 19.3.2011

Η απολαυστική ιδιομορφία των λεξικών έγκειται στο ότι πρόκειται για βιβλία που δεν διαβάζονται από την αρχή ώς το τέλος, αλλά κορφολογούνται όπως τα φυτά. Το λεξικό είναι το βιβλίο των βιβλίων, καθώς περιέχει εν δυνάμει ολόκληρη τη γλώσσα. Ο μοναδικός δυνατός διαχωρισμός των λεξικών είναι μεταξύ διαφορετικών γλωσσικών ιδιωμάτων.

Tο «Πολύγλωσσο Εικονογραφημένο Λεξικό Ορων Βυζαντινής Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, δεν είναι ένα τυπικό ακαδημαϊκό λεξικό αποδελτίωσης ενός εξειδικευμένου τεχνικού λεξιλογίου. Είναι πολλά λεξικά μαζί, τα οποία απαρτίζουν έναν πλούσιο θησαυρό, έργο μεγάλου μόχθου και αδιαμφισβήτητης αξίας - ιδιαίτερα σε με μια χώρα (ή γλώσσα) η οποία διαθέτει δυσανάλογα λίγα λεξικά εγχειρίδια αναλογικά με την ιστορία και τον πολιτιστικό της πλούτο.

Το εν λόγω λεξικό, το οποίο άρχισε να γράφεται από το 1981 υπό την επιστημονική επιμέλεια δύο καθηγητριών Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, της Σοφίας Καλοπίση-Βέρτη και της Μαρίας Παναγιωτίδη-Κεσίσογλου, είναι ένα μνημειώδες έργο σε δέκα γλώσσες. Χρησιμοποιώντας ως βάση την ελληνική, παρουσιάζει τους αντίστοιχους όρους βυζαντινής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής και τα συνώνυμά τους στην αγγλική, την αλβανική, τη γαλλική, τη γερμανική, την ιταλική, τη ρουμανική, τη βουλγαρική, τη ρωσική και τη σερβική γλώσσα. Οι όροι στις τρεις τελευταίες γλώσσες αποδίδονται με το λατινικό και το κυριλλικό αλφάβητο. Κάθε λήμμα συνοδεύεται από σχέδια και φωτογραφίες για την πληρέστερη κατανόησή του.

Το κοπιώδες εγχείρημα δεν αποσκοπούσε απλώς και μόνο στην κάλυψη ενός κενού στη βιβλιογραφία μιας -δυστυχώς ακόμα- παραγκωνισμένης σε σχέση με την αρχαιοελληνική, περίοδο της ιστορίας μας. Οι δύο καθηγήτριες έδωσαν το έναυσμα για τη σύνταξη ενός ευρύτερου ειδικού λεξικού ορολογίας της βυζαντινής τέχνης, που θα συμπεριλαμβάνει τη ζωγραφική, τη μικροτεχνία και την κεραμική. Βασικό μέλημά τους είναι «η διατήρηση του γλωσσικού θησαυρού της ειδικής ορολογίας των εθνικών γλωσσών» προκειμένου να μη χαθούν -στην εποχή της επικράτησης των μονοσήμαντων όρων «κλειδιά» (key words) που επιβάλλει το Διαδίκτυο- η δυνατότητα πολλών τρόπων έκφρασης και οι διαφορετικές γλωσσικές εκφάνσεις του ιδίου όρου, στον επιστημονικό λόγο.

Οπως επισημαίνει στον δικό του πρόλογο ο καθηγητής βυζαντινής αρχαιολογίας της Σορβόννης, Jean-Pierre Sodini, «η σύγκριση των ονομασιών του ίδιου αντικειμένου σε πολλές γλώσσες επιτρέπει την ευεργετική επανεξέταση των δεδομένων. (...) Η συνεργασία (μεταξύ ξένων επιστημόνων) επέτρεψε τον ουσιαστικό σημασιολογικό έλεγχο των όρων σε διαφορετικές γλώσσες». Καθίσταται συνεπώς προφανές ότι το μνημειώδες αυτό έργο δεν αφορά μονάχα τους ειδικούς ερευνητές και τους φοιτητές βυζαντινής αρχιτεκτονικής, αλλά κάθε λάτρη της γλώσσας.

2. Λεξικό αρχιτεκτονικής σε δέκα γλώσσες. tovima.gr/science

Χίλιοι όροι περιλαμβάνονται σ΄ αυτό το πρωτότυπο λεξικό των 667 σελίδων και 835 φωτογραφιών και σχεδίων, που έρχεται να καλύψει το κενό που υπάρχει σε θέματα ορολογίας στην βυζαντινή αρχαιολογία και την τέχνη. Πόσο μάλλον που το «Εικονογραφημένο Πολύγλωσσο Λεξικό Όρων της Βυζαντινής Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής», το οποίο εκδόθηκε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης ομιλεί, εκτός από ελληνικά και: αγγλικά, αλβανικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ρουμανικά, βουλγαρικά, ρωσικά και σερβικά. Περιλαμβάνονται δηλαδή γλώσσες χωρών, οι οποίες είτε έχουν βυζαντινά μνημεία είτε έχουν αναπτύξει τη βυζαντινή επιστήμη. «Σε μία εποχή, που η εισβολή της ηλεκτρονικής τεχνολογίας απαιτεί τη διατύπωση όρων με το χαρακτήρα κλειδιού, οι οποίοι πολλές φορές μάλιστα εκφράζονται τελείως συμβολικά, γίνεται επιτακτική η ανάγκη διατήρησης του γλωσσικού θησαυρού της ειδικής ορολογίας της αρχιτεκτονικής», λένε οι δύο συντάκτριες του λεξικού.

Καρπός έρευνας τριών δεκαετιών είναι αυτή η έκδοση, η οποία πέραν των άλλων αναμένεται να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για τους ερευνητές και σπουδαστές της βυζαντινής αρχαιολογίας. Όσον αφορά τη δομή του είναι χωρισμένο σε δύο μέρη: Το πρώτο περιέχει τους ελληνικούς όρους με τα συνώνυμά τους και τους αντίστοιχους όρους με τα συνώνυμά τους στις υπόλοιπες γλώσσες. Το δεύτερο μέρος διαιρείται σε εννέα δίγλωσσα τμήματα: αγγλο-ελληνικό, αλβανο-ελληνικό κ.λ.π. και εδώ η ελληνική μετάφραση παραπέμπει στο πρώτο και κύριο λήμμα (όρο-κλειδί) του λεξικού, όπου ο χρήστης μπορεί να βρει τους αντίστοιχους όρους με τα συνώνυμά τους, τις παραπομπές και τις αναφορές στα σχέδια και στις φωτογραφίες. Να σημιεωθεί ότι οι τρεις σλαβικές γλώσσες αποδίδονται εκτός από το κυριλλικό αλφάβητο και με τη λατινική τους μεταγραφή.

Τα λήμματα του Λεξικού δεν περιλαμβάνουν επεξηγηματικό κείμενο αλλά το ρόλο αυτό παίζουν τα σχέδια και οι φωτογραφίες, που έχουν επιλεγεί για να λειτουργήσουν ερμηνευτικά. Αρκετά από τα σχέδια εξάλλου είναι πρωτότυπα και εκπονήθηκαν ειδικά για τις ανάγκες του λεξικού.

Μεγάλος αριθμός επιστημόνων, αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων από την Ελλάδα και το εξωτερικό συμμετέχει στην έκδοση ενώ το μεγαλύτερο μέρος των σχεδίων οφείλεται στους αρχιτέκτονες - αναστηλωτές: Πέτρο Κουφόπουλο, επ. καθηγητή Πανεπιστημίου Πάτρας, δρα Σταύρο Μαμαλούκο, επ. καθηγητή του Πανεπιστημίου της Πάτρας και Μαρίνα Μυριανθέως-Κουφοπούλου.

3. Παναγιώτης Γεωργουδής, Με θέα το Σύμπαν, "Ελευθεροτυπία"/ "Βιβλιοθήκη", τχ. 650, 7.4.2011

Το λεξικό αυτό περιλαμβάνει όρους βυζαντινής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής οι οποίοι χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη βιβλιογραφία. Με βάση την ελληνική γλώσσα, δίνονται οι αντίστοιχοι όροι και τα συνώνυμά τους σε εννέα γλώσσες: την αγγλική, την αλβανική, τη γαλλική, τη γερμανική, την ιταλική, τη ρουμανική, τη βουλγαρική, τη ρωσική και τη σερβική. Τα λήμματα συνοδεύονται από σχέδια και φωτογραφίες που έχουν επιλεγεί για να λειτουργήσουν ερμηνευτικά. Η έκδοση φιλοδοξεί να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη βιβλιογραφία, καθώς δεν υπάρχει αντίστοιχη εργασία σε ελληνικό και διεθνές επίπεδο, και θα αποτελέσει εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για τους ερευνητές της βυζαντινής αρχαιολογίας. Στόχος του λεξικού είναι αφενός να καταγραφούν οι όροι που χρησιμοποιούνται για τη δήλωση συγκεκριμένων μορφών και τύπων ώστε να αποτελέσουν το έναυσμα για τη δημιουργία ενός θησαυρού κοινών όρων, αφετέρου να διατηρηθεί, χάρη στους συνώνυμους όρους, ο πλούτος των εθνικών γλωσσών. Παράλληλα, θα ενισχυθεί η γλωσσική πολυμορφία στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολυπολιτισμικότητας, με τη διευκόλυνση της συγγραφής, της μετάφρασης, αλλά και της μελέτης πονημάτων που έχουν γραφεί στις εθνικές αυτές γλώσσες.

4. Νίκη Κοντράρου - Ρασσιά, Λεξικό αρχιτεκτονικής ορολογίας, "Ελευθεροτυπία", 14.2.2011

Αν γνωρίζετε ότι η «ακροτεγίδα εποροφίας» είναι το ακραίο δοκάρι ξήλινης στέγης ή είστε σε θέση να περιγράψετε πού ακριβώς βρίσκεται ο άβακας σε ένα Θεοδοσιανό κιονόκρανο, περίφημα. Εχετε εξαιρετικές γνώσεις στην αρχιτεκτονική ορολογία.
Για όλους τους υπόλοιπους το εικονογραφημένο Λεξικό Ορων Βυζαντινής Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής είναι ένα ανεκτίμητο εργαλείο γνώσης, ένας πραγματικός θησαυρός. Γιατί, πάνω σε σχέδια αρχιτεκτονικών μελών ή σε φωτογραφίες ναών, βωμών, αναγλύφων και γλυπτών επισημαίνει τι ακριβώς εννοεί ο ειδικός όταν αναφέρεται π.χ. σε ένα «ηλιακό μετέωρο» (κάτι σαν μπαλκόνι, όπως βλέπουμε στα παλάτια του Μυστρά) και σε τι διαφέρει από το «ηλιακό δωματηρό» (αυτό που λέμε στα χωριά λιακωτό).

Καταγράφονται περίπου χίλιοι όροι της διεθνούς βιβλιογραφίας. Πρώτα στα ελληνικά και μετά οι αντίστοιχοι όροι και τα συνώνυμά τους σε εννέα γλώσσες: αγγλική, αλβανική, γαλλική, γερμανική, ιταλική, ρουμανική, βουλγαρική, ρωσική και σερβική. Οι γλώσσες επελέγησαν με βάση τις χώρες που διαθέτουν στο έδαφός τους βυζαντινά μνημεία και όπου διδάσκεται η βυζαντινή επιστήμη.

Το λεξικό είναι προϊόν ερευνητικού μόχθου τριών δεκαετιών. Αρχισε να γράφεται το 1981, όταν οι καθηγήτριες Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Σοφία Καλοπίση-Βέρτη και Μαρία Παναγιωτίδη-Κεσίσογλου, που το επιμελήθηκαν, ένιωσαν την ανάγκη να εξηγήσουν στους φοιτητές τους τα αρχιτεκτονικά τμήματα οχυρώσεων, βυζαντινών αρχοντικών, ναών και έργων τέχνης.

Το αποτέλεσμα «θα αποτελέσει σταθμό στο χώρο των βυζαντινών σπουδών», σύμφωνα με το Γάλλο ακαδημαϊκό, καθηγητή του Πανεπιστημίου της Σορβόνης Ζαν-Πιερ Σοντινί. «Θα επιτρέψει στους ειδικούς και στους φοιτητές να κατανοούν καλύτερα τα κείμενα και να αποφεύγουν τις παρανοήσεις που μπορεί να προκληθούν από καθαρά γλωσσικούς λόγους».

Οι δύο βυζαντινολόγοι ανέλαβαν τη σύνταξη του λεξικού γιατί διαπίστωσαν μεγάλες «ελλείψεις σε θέματα ορολογίας στον τομέα της βυζαντινής αρχαιολογίας και τέχνης», όπως τονίζουν. «Σε μια εποχή μάλιστα που η εισβολή της ηλεκτρονικής τεχνολογίας απαιτεί τη διατύπωση όρων με το χαρακτήρα "κλειδιού" -οι οποίοι πολλές φορές μάλιστα εκφράζονται τελείως συμβολικά- γίνεται ακόμη επιτακτικότερη η ανάγκη διατήρησης του γλωσσικού θησαυρού της ειδικής ορολογίας των εθνικών γλωσσών». Γι' αυτό κάλεσαν κορυφαίους ξένους ειδικούς, καθηγητές πανεπιστημίων, ερευνητές να δώσουν την αντίστοιχη ορολογία στη γλώσσα τους.

Τα σχέδια, που συνοδεύουν κάθε όρο, πολλές φορές δημοσιεύονται για πρώτη φορά και εκπονήθηκαν για το Λεξικό από τους αρχιτέκτονες αναστηλωτές Πέτρο Κουφόπουλο και Μαρίνα Μυριανθέως-Κουφοπούλου. Δεν παίζουν απλά διακοσμητικό ρόλο. Συνοδεύουν κάθε όρο και αντικαθιστούν το ερμηνευτικό κείμενο. Στις 667 σελίδες του λεξικού περιέχονται 835 φωτογραφίες και σχέδια.