Τα έγχρωμα ελληνικά μάρμαρα και το βιβλίο του καθηγητή Lorenzo Lazzarini

Νικολία Ιωαννίδου, Δρ. αρχιτέκτονας
Ιστορίας Αρχιτεκτονικής Πανεπιστημίου Βενετίας (IUAV)
Από το monumenta.org


Ο καθηγητής Lorenzo Lazzarini, μελέτησε δώδεκα χαρακτηριστικά είδη έγχρωμων ελληνικών λίθων από την νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα, στο βιβλίο του "Poikiloi lithoi, versiculores maculae: i marmi colorati della Grecia antica. Storia, uso, diffusione, cave, geologia, caratterizzazione scientifica, archeometria" Fabrizio Serra Editore, 2007.

To βιβλίο του Lorenzo Lazzarini αναφέρεται στους εξής έγχρωμους ελληνικούς λίθους: Πράσινο κροκεάτη λίθο, ερυθρό και μαύρο λίθο Ταινάρου, πράσινο μάρμαρο Ταινάρου (cipollino), μαύρο μάρμαρο Χίου, σκυριανό μάρμαρο, καρύστιο πράσινο λίθο (cipolino verde), ερυθρό μάρμαρο Χαλκιδικής, κόκκινο μάρμαρο Ερέτριας, πράσινο μάρμαρο Θεσσαλίας και πολύχρωμο λίθο Κοζάνης.

Το βιβλίο αυτό διακρίνεται για την μεθοδικότητα και τον καθαρά επιστημονικό τρόπο, με τον οποίο έχει αναλύσει αυτούς τους λίθους. Αξιοσημείωτο είναι το πλήθος και η καλλιτεχνική αξία των επώνυμων και ανώνυμων έργων τέχνης και αρχιτεκτονικής όπου έχει διαπιστωθεί η χρήση τους ακόμα και πριν από την κλασσική αρχαιότητα.

Ο χώρος διάδοσης της χρήσης τους έφθανε από τις χώρες της Μεσογείου και την Βόρεια Αφρική μέχρι τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και την Μεγάλη Βρεταννία ενώ για μερικούς έχει διαπιστωθεί ακόμα και σήμερα η χρήση τους και μάλιστα από τα ίδια λατομεία εξόρυξης (καρύστιος πράσινος λίθος, cipolino verde).

Τα έγχρωμα μάρμαρα, είναι έγχρωμοι κρυσταλλικοί λίθοι που επιδέχονται επεξεργασία και χρησιμοποιήθηκαν για μεγάλες περιόδους ήδη από την κλασσική εποχή και μερικές φορές ήδη από την εποχή του σιδήρου (2000 π.Χ.περίπου). Τα έγχρωμα μάρμαρα της νησιωτικής και ηπειρωτικής Ελλάδας λόγω του χρωματισμού και της αξίας τους απέκτησαν σύντομα εμπορευματική αξία με αποτέλεσμα να έχουν χρησιμοποιηθεί σε β΄χρήση ήδη τον Μεσαίωνα. Η μελέτη τους σε μνημεία της κλασσικής εποχής κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι πολλές φορές επρόκειτο για επαναχρησιμοποίηση υλικού που αρχικά είχε χρησιμοποιηθεί κατά εποχή του χαλκού (3000-1000 π.Χ.).

Κατά την Αναγέννηση και την εποχή του Μπαρόκ, χρησιμοποιήθηκαν ευρέως, πολλές φορές με επιλεκτικό και συμβολικό τρόπο. Με αυτόν τον τρόπο ήρθαν να χαρακτηρίσουν επώνυμα έργα αρχιτεκτονικής και γλυπτικής. Χαρακτηριστικά για τον χώρο της Βενετίας, αναφέρουμε το Palazzo Dario στο Canal Grande, από τα πλέον χαρακτηριστικά κτήρια της πρώτης αναγέννησης στην Βενετία με σαφείς βυζαντινές επιρροές. Σε αυτό το κτήριο, ο ιδιοκτήτης, ο έλληνας ευγενής στην υπηρεσία της Βενετίας απεσταλμένος σε διπλωματικές αποστολές, Ιωάννης Ντάριο και οι αρχιτέκτονες του έργου, έδωσαν ένα μοναδικό αποτέλεσμα, όπου η επένδυση από πολύχρωμα μάρμαρα ελληνικής προέλευσης χαρακτήρισε το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο της όψης και επικάλυψε τα προγενέστερα γοτθικά χαρακτηριστικά (εικόνα 2).

Μία ποικιλία άσπρων, υπόλευκων, γκρίζων και έγχρωμων μαρμάρων, παρατηρούμε ανεβαίνοντας την οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου. ΄Ασπρα και υπόλευκα μάρμαρα χαρακτηρίζουν τον μοναδικό μνημειακό χώρο της Ακρόπολης και του Θεάτρου του Διονύσου, γκρίζα και έγχρωμα μάρμαρα χαρακτηρίζουν τα νεώτερα έργα Τέχνης και Αρχιτεκτονικής: το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, ο πεζόδρομος της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και τα έργα που τον πλαισιώνουν απομένουν ως μάρτυρες της αστικής ανάπτυξης της πόλης στις αρχές του 19ου αιώνα.

`Ολα αυτά, εάν προσθέσουμε και τα ανασκαφικά ευρήματα στον χώρο του Μουσείου συνθέτουν την πόλη και δεν μπορούν παρά να ταυτισθούν με την ιστορία της, με τους θεσμούς της, με την πολιτική και αστική συνείδηση των κατοίκων της και με τον απεριόριστο αριθμό σχέσεων και συμπτώσεων που διαδραματίσθηκαν μέσα στον χώρο της ή έξω από αυτόν. Στον χώρο αυτό μελετώντας τα κλασσικά και νεώτερα έργα αρχιτεκτονικής αναγκαστικά παρατηρούμε τα είδη των λευκών και έγχρωμων μαρμάρων και λίθων, τα οποία κάθε φορά ο νους τον ανθρώπων σκέφθηκε να χρησιμοποιήσει για λειτουργικούς, αισθητικούς, διακοσμητικούς και συμβολικούς σκοπούς.

Μία από τις ωραιότερες πολυκατοικίες της Αθήνας στην Διονυσίου Αρεοπαγίτου αρ.17 (εικόνες 3,4,5,6), έργο του αρχιτέκτονα Βασίλη Κουρεμένου (1875-1957), έχει εμφανείς επιδράσεις της Art-Deco. `Εργο του 1930 έχει την όψη της διακοσμημένη με άσπρο και γκρίζο πεντελικό μάρμαρο, με διακοσμητικά στοιχεία από ρόζ μάρμαρο Ερέτριας και υπόλευκο μάρμαρο Σκύρου.

Το βιβλίο είναι το αποτέλεσμα 30 χρόνων έρευνας του συγγραφέα του, o οποίος είναι γεωλόγος, τακτικός καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου Βενετίας (I.U.A.V, Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής Βενετίας) με γνωστικό αντικείμενο " Πετρολογικοί σχηματισμοί και εφαρμοσμένη Γεωλογία ".
Στο βιβλίο υπάρχει αναλυτική αναφορά στην ιστορία τους, στην χρήση τους, στην διάδοσή τους, στα λατομεία εξόρυξης, στην γεωλογική τους σύνθεση, στα αρχαιομετρικά τους χαρακτηριστικά και στους μηχανισμούς φθοράς τους. Με δεδομένο ότι πρόκειται για μάρμαρα σε διάφορους αποχρώσεις και χρωματισμούς, σημασία έχει δοθεί επίσης στον συμβολισμό της χρήσης τους. `Εχει δημιουργηθεί με αυτόν τον τρόπο μία Τράπεζα δεδομένων και συσχετισμών για όλους αυτούς τους λίθους. Το βιβλίο αυτό προτείνεται ως ένα σύγγραμμα που απευθύνεται σε πολλές ειδικότητες μελετητών της ιστορίας της Τέχνης, της Αρχιτεκτονικής, της Αρχαιολογίας, της Αρχαιομετρίας, στους συντηρητές έργων Τέχνης και στους συλλέκτες έργων Τέχνης και θαυμαστές της αρχαιότητας.

Ο καθηγητής Lorenzo Lazzarini, από το 1993 παράλληλα με το διδακτικό του έργο στο Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής Βενετίας, διευθύνει το Εργαστήριο "Ανάλυσης Αρχαίων Υλικών".
Είναι τακτικό μέλος της Διεθνούς επιτροπής για την Συντήρηση των μνημείων της Ακρόπολης, της Οργανωτικής Επιτροπής Διεθνών Συνεδρίων για την φθορά της πέτρας και μέλος πολλών ακόμα επιστημονικών ιταλικών και Διεθνών Επιτροπών (Istituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti) και των Ινστιτούτων A.I.AH, A.I.S.C.O.M., A.S.M.O.S.I.A. Σε ότι αφορά την εκδοτική του δραστηριότητα διευθύνει το επιστημονικό περιοδικό Αρχαιομετρίας και Αρχαιολογίας «Marmora». Είναι συγγραφέας ακόμα δύο βιβλίων για την αποκατάσταση και συντήρηση λίθινων υλικών με την Marisa Laurenzi-Τabasso (το ένα έχει μεταφρασθεί και στην γαλλική γλώσσα). `Εχει δημοσιεύσει επίσης 200 περίπου επιστημονικά άρθρα (στην ιταλική, αγγλική, ισπανική, γερμανική και γαλλική γλώσσα) σε επιστημονικά ιταλικά και διεθνή περιοδικά, σε βιβλία και σε πρακτικά συνεδρίων.

Στοιχεία επικοινωνίας:
Prof. Lorenzo Lazzarini,
Direttore Laboratorio di Analisi dei Materiali Antichi - DSA, Università IUAV di Venezia,
S.Polo 2468 - 30125 Venezia,
tel. ++39.041. 2571413; fax 2571434,
e-mail: lorenzo@iuav.it

lia.ioannidou@gmail.com