Της Κρήτης η αρχιτεκτονική

Μια ταραγμένη περίοδος για το νησί, που τότε είχε πέντε νομούς, με τα Σφακιά να διαθέτουν τη δική τους διοικητική ενότητα. Αυτή τη φορά η ερευνήτρια «ξεφυλλίζει» την Ιστορία μέσα από την αρχιτεκτονική και τα δημόσια έργα, προσθέτοντας μια ψηφίδα που έλειπε.

Η γέφυρα νερού στην Αγία Ειρήνη στο Ηράκλειο, έργο της περιόδου της αιγυπτιο-κρατίας (1830-1840)

Στον απόηχο της βενετσιάνικης επιρροής, που είναι εμφανής ώς σήμερα σε σημαντικά κτίσματα, η Κρήτη θα δεχθεί στη συνέχεια τις επιρροές της τουρκικής κατοχής. Σε αυτό το γεγονός αποδίδει η συγγραφέας την καθυστερημένη, κατά τρεις δεκαετίες σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα, εμφάνιση του νεοκλασικισμού στο νησί. Επικαλούμενη μαρτυρίες περιηγητών της εποχής, με πρωτότυπα σχέδια και επιλογή ζωγραφικών έργων, δίνει στοιχεία για τα μεγάλα αστικά κέντρα, όπου κυριαρχούν τα κτίρια των τοπικών διοικητικών αρχών. Εχει ενδιαφέρον η αναφορά στο Ηράκλειο, που στα τέλη του 19ου αιώνα παρουσίαζε ήδη τα πρώτα στοιχεία της πολιτικής ανατροπής που θα επακολουθούσε. Η πρώτη άμαξα, ο φωνόγραφος και τα βαλς, αλλά κυρίως το νέο θέατρο στη βόρεια πλευρά της σημερινής λεωφόρου Δικαιοσύνης, έρχονται από το 1895 και μετά να επικυρώσουν με τον πιο αδιαμφισβήτο τρόπο τη σταδιακή αλλαγή στον τρόπο δόμησης των κτιρίων του νησιού, που αποκτούν όλο και πιο ορατή «ευρωπαϊκή» χροιά.

Ενδιαφέρον έχουν οι πολεοδομικές πρωτοβουλίες της Κρητικής Πολιτείας, που στα τέλη του πολυτάραχου 19ου αιώνα έθεταν σαφείς κανόνες που απαιτούσαν να χτίζονται οι οικισμοί σε «μέρη ευάερα και ευήλια», ώστε να μην υπάρχουν κίνδυνοι πλημμυρών, σεισμών και καθιζήσεων, ενώ πρέπει να διασφαλίζεται επαρκές πόσιμο νερό γιά τους μελλοντικούς κατοίκους.

Εκτενής είναι η αναφορά σε δύο σημαντικές ενότητες, τα γεφύρια και τα συστήματα ύδρευσης, κυρίως οι κρήνες, που στην Κρήτη έχουν ξεχωριστή τεχνική κατασκευής. Εκείνο που ξαφνιάζει ευχάριστα και τεκμηριώνεται από τα νομοθετήματα που παρατίθενται στο βιβλίο της Χρυσούλας Τζομπανάκη, είναι η σολομώντεια κατανομή κονδυλίων και έργων στους -τότε- πέντε νομούς, με δεδομένο βέβαια ότι η διοίκηση ομολογούσε «το ταμείο είναι πλήρες ανέμου» και έκανε λόγο για την ανάγκη «να μορφώσωμεν σώμα μηχανικών και εργοδηγών», αφού τότε ήταν ελάχιστοι στη Μεγαλόνησο. Η συγγραφέας δεν αποσιωπά ούτε τα... συνήθη παρατράγουδα των δημόσιων έργων, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση της γέφυρας του Καρτερού στο Ηράκλειο, που κόστισε πολλά και μεταβλήθηκε σε σωρό ερειπίων μέσα σε τέσσερα χρόνια!

Πολυγραφότατη η Χρυσούλα Τζομπανάκη κυκλοφόρησε πριν από μερικά χρόνια τη «Θαλασσινή Τριλογία του Χάνδακα», με τεκμηριωμένες αναφορές για το λιμάνι, τα νεώρια και τον Κουλέ, το περίφημο φρούριο του Ηρακλείου.

Της ΧΑΡΑΣ ΤΖΑΝΑΒΑΡΑ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 13/12/2006