Το νοσοκομείο στις διασταυρώσεις της αρχιτεκτονικής με την ιατρική. Απο το στερεότυπο στο νεωτερικό

Αν η «νεωτερικότητα» υποδηλώνει την επινοητικότητα μιας κοινωνίας καθώς διαμορφώνει το μέλλον της, το νοσοκομείο αποδεικνύεται ο ιδεώδης τόπος και θεσμός που την εκφράζει και την υλοποιεί διαχρονικά. Η αρχή της νεωτερικής του ανέλιξης συμπίπτει με την ακμή του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, του θετικισμού και του κοινωνικού ανθρωπισμού, από τον 17ο αιώνα και εκείθεν. Με τις νέες αντιλήψεις για το ρόλο του «μοντέρνου» νοσοκομείου, η ίαση παύει να θεωρείται πλέον αντικείμενο «ελέους» (charité) και εντάσσεται στη λειτουργία της κοινωνικής «πρόνοιας» (bienfaisance). Οι κατακτήσεις της ιατρικής, των φυσικών επιστημών και της οικοδομικής τέχνης και τεχνολογίας, η προσφορά των Εγκυκλοπαιδιστών του Διαφωτισμού, οι διαλεκτικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα στη συντήρηση παρωχημένων στερεοτύπων και στην αναζήτηση νεωτερικών προτύπων, τα στοχευμένα ενημερωτικά ταξίδια, οι διακρατικές ανταλλαγές ιδεών και γνώσεων, η κυκλοφορία σχετικών δημοσιεύσεων, όλα αυτά ανέδειξαν νέες προσεγγίσεις στα νοσοκομεία, τα οποία υπήρξαν προοίμια μιας ανεπανάληπτης δημιουργικής τάσης και συνέχειας μέχρι και σήμερα.

Κι όμως, το νοσοκομείο υπήρξε επίσης συχνά παραγνωρισμένος τόπος και θεσμός. Συμβολικές και ιδεοληπτικές εμμονές, μοιρολατρικές και μυστικιστικές προκαταλήψεις γύρω από την «αρρώστια», τα αίτια και τους φορείς της συνέτειναν σ' αυτή την παρεξήγηση. Ενίοτε, η έλλειψη αισθητικού ενδιαφέροντος επέτεινε μιαν αντίστοιχη αρνητική εικόνα στην κοινωνία και τους χρήστες του. Επιπλέον, η παρουσία του συνδυάστηκε όχι σπάνια με κριτήρια και επιδιώξεις αλλότρια προς τον κυρίως ρόλο του, ή ακόμα και με θεωρήσεις για τη νομοτελειακή υπεροχή του τεχνολογικού του εξοπλισμού. Ανάλογα, το νοσοκομειακό περιβάλλον εκλαμβανόταν ως αλλοτριωτικό και «αποστειρωμένο» και οι χρήστες του εξ' ορισμού ευπαθείς, πειθήνιοι και παθητικοί.

Πέρα όμως από τις διακυμάνσεις στη μακραίωνη ιστορία του νοσοκομείου εμφανίζονται, όλο και ευρύτερα, ευφυή δείγματα ανάκτησης μιας καθ' όλα εξανθρωπισμένης λειτουργίας, εικόνας και κλίμακας. Στις μέρες μας ειδικά, υπάρχει η τάση ένταξης του νοσοκομείου σε ένα πλέγμα συμπληρωματικών αστικών εξυπηρετήσεων, έτσι ώστε να διευρύνεται και να αποκεντρώνεται η καθιερωμένη του λειτουργία, απομακρύνοντάς το από στείρες φονξιοναλιστικές, τεχνοκρατούμενες και εντέλει στερεότυπες προσεγγίσεις.

Το παρόν σύγραμμα συνοψίζει την εξελικτική διαδρομή του «μοντέρνου» νοσοκομείου ως απόρροια των προαναφερθέντων, ανάμεσα στη στασιμότητα και την πρόοδο, το στερεότυπο και το νεωτερικό. Επιχειρεί ειδικότερα να ανοίξει ένα κεφάλαιο για την προτακτική σημασία της αρχιτεκτονικής, ειδικά εκεί όπου το νοσοκομείο συνδυάζεται εποικοδομητικά με τις ιδέες και τις πράξεις που αναδεικνύουν τη λειτουργική του αυταξία και την κοινωνική του συνεισφορά: στις εκάστοτε δηλαδή διασταυρώσεις της αρχιτεκτονικής με την ιατρική.

[ Κ. Ξανθόπουλος, από το οπισθόφυλλο του βιβλίου ]

Ο Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος γεννήθηκε το 1943 στο Κισαγκάνι (πρώην Στάνλεϋβιλ, Κονγκό). Μαθήτευσε στο Λεόντειο Λύκειο (1954-1960). Σπούδασε στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ (1960-1965) και ακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης (Graduate School of Architecture & Planning / Health Services Planning and Design Program, 1969-1970, M.Sc.). Είναι διδάκτωρ του ως άνω πανεπιστημίου (Graduate School of Arts & Sciences, 1970-1973, Ph.D.).

Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Columbia Ειδική Κτιριολογία Νοσοκομείων και Αρχιτεκτονικές Συνθέσεις, αρχικά ως επιμελητής και λέκτορας (1971-1973), αργότερα ως επίκουρος καθηγητής και αναπληρωτής διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος Νοσοκομειακού Προγραμματισμού και Σχεδιασμού (1973-1974). Το 2000 εξελέγη καθηγητής Κτιριολογίας και δίδαξε στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών. Το 2006 παραιτήθηκε από την ακαδημαϊκή του θέση.

Υπήρξε ερευνητής σε κέντρα έρευνας στη Νέα Υόρκη (Educational Facilities Laboratories και Center for Community Health Systems της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Columbia, 1972-1974) και ως υπότροφος του Σουηδικού Ινστιτούτου στη Στοκχόλμη (Swedish Institute for Planning and Rationalization of Health & Social Services / Spri, 1977-1978). To 2005 πραγματοποίησε έρευνα στα Αρχεία της Assistance Publique-Hôpitaux de Paris, AP-HP).

Πριν αναχωρήσει για σπουδές στις ΗΠΑ, εργάστηκε στο γραφείο του καθηγητή Κυπριανού Μπίρη (1995-1969) και, αφότου επέστρεψε στην Ελλάδα, στο Γραφείο Δοξιάδη, ως υπεύθυνος αρχιτεκτονικών μελετών (1974-1976). Το 1978 ίδρυσε με συναδέλφους του ιδιωτικό γραφείο και ασχολήθηκε με την εκπόνηση αρχιτεκτονικών μελετών και διαγωνισμών, κυρίως ειδικών κτιρίων (σχολεία, νοσοκομεία κ.ά.). Με συνεργάτες του στο γραφείο είχε κατά καιρούς την ευκαιρία να συμπράξει και με άλλους αρχιτέκτονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό (Σουηδία, Φινλανδία, ΗΠΑ). Το γραφείο λειτούργησε μέχρι το 2008. Έκτοτε συμμετέχει σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, μελέτες και προτάσεις.

Έχει γράψει και δημοσιεύσει δοκίμια, άρθρα και πανεπιστημιακά συγγράμματα (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο) για θέματα που αφορούν, μεταξύ άλλων, την αρχιτεκτονική κτιρίων υγείας, νοσοκομείων και σχολείων.

Από το 2007 ζει μόνιμα και εργάζεται στο Ελσίνκι.

Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει τον Ιανουάριο 2017 στο Μουσείο Μπενάκη.

ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΣΤΙΣ ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ. ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΟ ΣΤΟ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟ.

Έκδοση Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2016
ISBN: 978-960-250-668-4
21Χ26 εκ.
630 σελίδες
Έγχρωμη εικονογράφηση