Μερικές σκέψεις για το κέντρο της Αθήνας

Τα τελευταία χρόνια το κέντρο της Αθήνας αποτελεί το Σημείο Μηδέν της πόλης καθώς παρουσιάζει σε υπερθετικό βαθμό όλα τα συμπτώματα μιας προχωρημένης υποβάθμισης σε συνδυασμό με την άναρχη ανάδυση ενός νέου πολυπολιτισμικού προσώπου της μητρόπολης.

Σ' έναν ονομαστικά παγκοσμιοποιημένο κόσμο όπου η ελεύθερη διακίνηση αφορά αποκλειστικά κεφάλαια και προϊόντα, η νομαδικότητα νομιμοποιείται μόνον όταν χαρακτηρίζει τις κινήσεις στελεχών εταιρειών (μέχρι που εξιδανικεύεται όταν αφορά προτάσεις αρχιτεκτονικής / design), το πρόβλημα του άλλου (*), του πολιτικού / περιβαλλοντικού πρόσφυγα ή οικονομικού μετανάστη, παραμένει ανεπίλυτο.

Το κέντρο της Αθήνας σε αντίθεση με τη μέση ευρωπαϊκή πόλη βρισκόταν ήδη σε τροχιά αποσύνθεσης, τόσο με τα πολυάριθμα εγκαταλειμμένα κτίριά του όσο με τον ακυρωμένο δημόσιο χώρο του, και επομένως αποτελούσε ζήτημα χρόνου η πλήρωσή του από το ρεύμα των προσφύγων / μεταναστών.

Πρόσφατα και με αφορμή τις επικείμενες δημοτικές εκλογές καθώς διάφορα κτηματομεσιτικά σενάρια «εξευγενισμού» οργιάζουν, η «λύση» της άμεσης καταστολής προωθείται ως η μοναδική εφαρμόσιμη  για τους ελάχιστους πια μόνιμους κατοίκους και εργαζόμενους του κέντρου που τελούν σε παρατεταμένο καθεστώς απόγνωσης.

Η εξαγγελία διαγωνισμών αναγκαστικά εξωραϊστικού χαρακτήρα λόγω της οικονομικής κρίσης δεν θα αντιστρέψει το κλίμα παρακμής και παραβατικότητας που επικρατεί σήμερα καθώς για κάτι τέτοιο απαιτούνται αφενός δράσεις ήπιας ανάπτυξης και ανάκτησης της αστικής μικροκλίμακας με ενεργή συμμετοχή όλων των συνιστωσών του προβλήματος και αφ' ετέρου μια δυναμική και ταυτόχρονα συμβολική αρχιτεκτονική επέμβαση στο πρόωρα γερασμένο σώμα της πόλης που θα νοηματοδοτήσει   την αναγέννηση της.

H εισαγωγή νέων χρήσεων στην περιοχή μέσω της επανάχρησης υπαρχόντων κελυφών  και η επιστροφή της κατοικίας (για παράδειγμα η μετατροπή του άδειου σήμερα κτιρίου της Διπλαρείου Σχολής στην Πλατεία Θεάτρου σε φοιτητική εστία / youth hostel), η ανάκτηση και δημιουργία νέου δημόσιου χώρου σε επιλεγμένα σημεία (υπαίθρια parking, υποβαθμισμένο και εγκαταλειμμένο κτιριακό αποθεματικό), καθώς και η σύναψη συνδέσεων μεταξύ καθιερωμένων και αναδυόμενων κέντρων (Βαρβάκειος Αγορά -πολυπολιτισμική αγορά στην οδό Μενάνδρου), μπορεί να ανακόψει κατ' αρχή την τάση διάλυσης του αστικού ιστού.

Το σχεδιαστικό συντακτικό τέτοιων προτάσεων περιλαμβάνει αρχιτεκτονικούς περιπάτους, κυκλοφορίες και χώρους συνάντησης που αναπτύσσονται σε επίπεδα πάνω από εκείνο του εδάφους καθώς και ενοποίηση όψεων για ενεργειακούς και αισθητικούς λόγους (πετάσματα ηλιοπροστασίας / κάθετες καλλιέργειες). Πιο συγκεκριμένα και όσον αφορά τις υπέργειες συναθροίσεις ο Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός (Γ.Ο.Κ.) του 1985 ενθάρρυνε τη χωροθέτηση κοινόχρηστων λειτουργιών σε δώματα πολυώροφων κτιρίων χωρίς ωστόσο ποτέ κάτι τέτοιο να γίνει κοινή πρακτική (άρθρα 9 & 16). Σήμερα που η κατοικία επιστρέφει στο κέντρο της πόλης μέσω της μετατροπής κτιρίων εμπορικού / βιοτεχνικού χαρακτήρα, υπάρχει η δυνατότητα να επανενταχτεί ο ημιδημόσιος χώρος που αναπτύχθηκε παλιότερα σε κλίμακα «γειτονιάς» σαν ενδιάμεσος μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού χώρου καθ' ύψος και σε διαφορετικά επίπεδα.

Για να επιτευχθεί ωστόσο η βιωσιμότητα δράσεων όπως αυτές που αναφέρονται παραπάνω απαιτείται ένας νέος σχεδιασμός που θα υπερβαίνει τα κυρίαρχα μοντέλα εμπορευματοποίησης και θα δίνει προτεραιότητα σε αυτοδιαχειριζόμενες πρωτοβουλίες  ενδυνάμωσης της κοινότητας των πολιτών μέσα από μια επαναδιαπραγμάτευση του ορισμού του αστικού περιβάλλοντος σε συνδυασμό με την αυξανόμενη σπανιότητα του αγροτικού χώρου (**). Λύσεις ανάγκης όπως οι αστικές καλλιέργειες της παλιάς πόλης της Αβάνας στις σημερινές συνθήκες γενικευμένης κρίσης γίνονται αναφορά και αντικείμενο έρευνας στα μεγάλα αστικά κέντρα (λαχανόκηποι στη Νέα Υόρκη, μελισσοκομία στο Παρίσι) και μπορούν να εφαρμοστούν και στο κέντρο της Αθήνας.

Τέτοιες προτάσεις είναι η διαμόρφωση πράσινων δωμάτων και πιο συγκεκριμένα η δημιουργία «κήπων γειτονιάς» ακόμα και σε τυφλές όψεις πολυώροφων κτιρίων όπου ένα σύστημα από ράμπες / σκάλες επιτρέπει την προσέγγιση και συντήρηση του πρασίνου, η δημιουργία μικρών μονάδων αστικών βιοκαλλιεργειών σε κλίμακα οικοδομικού τετραγώνου, μικρές επιχειρήσεις πώλησης βιολογικών προϊόντων αστικών καλλιεργειών κ.α.

Iδανικά η αναδιαμόρφωση της Πλατείας Βαρβακείου που βρίσκεται στον άξονα των προαναφερόμενων αγορών θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για πιλοτικές βιοκαλλιέργειες οι οποίες θα αποτελέσουν πρότυπο για την εφαρμογή παρόμοιων δράσεων και σε άλλα σημεία της πόλης (βλ. άποψη από την αναδιαμορφωμένη Πλατεία Βαρβακείου προς την Πλατεία Θεάτρου).

Διάρκεια έκθεσης 16/12/10-4/1/11

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε στο http://konteinermag.blogspot.com/2010/11/11.html, Βλέμμα Πόλη, σ. 28.

Η πρόταση υποβλήθηκε στο διαγωνισμό που προκήρυξε η Ε.Α.Χ.Α. τον Ιούλιο του 2010 από τους: Φωτεινή Γεωργακοπούλου-Στέλιο Μινωτάκη, αρχιτέκτονες, και τον Κωνσταντίνο Βορδοναράκη, 3D designer.

Η πρόταση παρουσιάζεται αναλυτικά στο: http://playground4architecture.blogspot.com/2010/11/blog-post.html

των PG4A http://www.playground4architecture.blogspot.com/ 
(Φωτεινή Γεωργακοπούλου - Στέλιος Μινωτάκης αρχιτέκτονες, Κωνσταντίνος Βορδοναράκης 3D designer)

Παραπομπές

(*) από τον τίτλο του βιβλίου του Τ. Τοντορόφ Η κατάκτηση της Αμερικής. Το πρόβλημα του άλλου (1982), εκδ. Νήσος, Αθήνα 2004
(**) O Ιταλός αρχιτέκτονας Aldo Cibic και η ομάδα του παρουσίασαν το project τους: Rethinking Happiness στη Biennale 2010 στη Βενετία με κεντρικό άξονα την Αγροτική Αστικότητα (Rural Urbanism) (http://www.rethinkinghappiness.info/)