Πλατεία Ελευθερίας: Χώρος αναψυχής με μνημειακό χαρακτήρα

ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΖΟΥΚΑ
Η ανάδειξη του μνημειακού χαρακτήρα της περιοχής και συγχρόνως η μετατροπή τής κατ' ευφημισμόν σήμερα πλατείας σε μια πραγματική αστική πλατεία, η οποία θα καταστεί ελκυστική για τους Θεσσαλονικείς και τους επισκέπτες της πόλης, αποτέλεσε μια από τις κεντρικές δεσμεύσεις που ανέλαβε προσωπικά ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης.
Οι στόχοι που ετέθησαν από τη διοίκηση του δήμου Θεσσαλονίκης ικανοποιήθηκαν από τη μελέτη που κέρδισε το πρώτο βραβείο στο πλαίσιο του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού προσχεδίων για την ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας, ο οποίος προχώρησε με πρωτοβουλία του αντιδημάρχου Αστικού Περιβάλλοντος Ανδρέα Κουράκη.
Όπως έχει αναφέρει ο κ. Κουράκης, ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία του συγκεκριμένου διαγωνισμού είναι ο ίδιος ο αριθμός των προτάσεων που κατατέθηκαν, καθώς το ενδιαφέρον τους εκδήλωσαν ούτε μία ούτε δύο, αλλά 131 μελετητικές ομάδες.
Το πρώτο βραβείο, σύμφωνα με την αξιολόγηση της κριτικής επιτροπής, της οποίας προήδρευε ο Δημήτρης Φατούρος, απέσπασε η μελέτη των αρχιτεκτόνων μηχανικών Θεμιστοκλή Χατζηγιαννόπουλου και Κωνσταντίνου Χαραλαμπίδη. Σύμβουλοι της αρχιτεκτονικής μελέτης ήταν οι Εδουάρδο Κάστρο, Παναγιώτης Τζώνος και Ιωάννης Μέγας, ενώ συνεργάστηκαν ο μηχανολόγος μηχανικός Δημήτρης Μακρής, η γεωπόνος Παναγιώτα Κούλαλη και ο αρχιτέκτονας Ανδρέας Πετρόπουλος επί των ψηφιακών απεικονίσεων.

Μνημειακός χαρακτήρας
Ένας από τους κεντρικούς στόχους της ομάδας των μελετητών ήταν η δημιουργική ανάδειξη του ιστορικού φορτίου που ενυπάρχει στην πλατεία Ελευθερίας, χωρίς, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνουν, να θίγεται το στοιχείο που αφορά την παράλληλη διαμόρφωση ενός χώρου αναψυχής για μικρούς και μεγάλους.
Η αρχική πλατεία Ελευθερίας καταλάμβανε μόνον ένα μικρό τμήμα του σημερινού χώρου, αποτελώντας στην ουσία μια διεύρυνση της οδού Ελευθερίου Βενιζέλου στην κατάληξη της θάλασσας. Οι μελετητές προτείνουν ως υπόμνηση του γεγονότος αυτού την τοποθέτηση επιδαπέδιων φωτιστικών σωμάτων, τα οποία ακολουθούν με ακρίβεια τις αρχικές χαράξεις των δρόμων και των κτιρίων της περιοχής.
Τα φωτιστικά σώματα, πέρα από τον συμβολικό τους ρόλο, καλύπτουν σε σημαντικό ποσοστό τις ανάγκες για γενικό νυχτερινό φωτισμό του χώρου. Όπως χαρακτηριστικά περιγράφεται στη μελέτη, «τα ενδοδαπέδια φωτιστικά σώματα δημιουργούν με τη στοχευμένη δέσμη τους υπό συγκεκριμένες γωνίες ένα 'φωτεινό πέπλο' πάνω από τον χώρο της πλατείας, διαμορφωμένο έτσι ώστε να αποκαλύπτει από τη μια το αποτύπωμα της παλιάς Θεσσαλονίκης και από την άλλη να εξυπηρετεί τη νέα πλατεία, δημιουργώντας ένα άνετο οπτικά περιβάλλον μέσα σε έναν ασφαλή δημόσιο χώρο».
Συμπληρωματικά χρησιμοποιούνται φωτιστικά σώματα σε στύλους, τα οποία τοποθετούνται στο περίγραμμα των παλιών οικοδομικών τετραγώνων της πλατείας. Τα συγκεκριμένα σώματα θα χρησιμοποιούν ως κύρια πηγή ενέργειας την ηλιακή ακτινοβολία, ενώ θα φέρουν και ενσωματωμένο φωτοβολταϊκό πάνελ.

Το βυζαντινό τείχος
Ιδιαίτερη μέριμνα λαμβάνεται στο πλαίσιο της μελέτης για την ανάδειξη του βυζαντινού τείχους, το οποίο αποτελούσε το όριο ανάμεσα στην πόλη και τη θάλασσα, και σήμερα βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της πλατείας. Σύμφωνα με όσα επισημαίνουν οι μελετητές, κατά καμία έννοια η ανάδειξη του τείχους δεν σημαίνει ότι η πλατεία Ελευθερίας θα μετατραπεί σε έναν αρχαιολογικό χώρο, αλλά αντίθετα θα διατηρήσει τον ενιαίο χαρακτήρα της.
Η ομάδα των μελετητών προτείνει την ανασκαφή του χώρου, ώστε να αποκαλυφθεί το τείχος σε όλο το ύψος και σε όλο το μήκος του, όπως περισώζεται σήμερα. Μετά την αρχαιολογική έρευνα, την τεκμηρίωση και τη συντήρησή του, προτείνεται να καλυφθεί με μια βατή κατασκευή. «Από την κατασκευή αυτή αναρτώνται ειδικώς σχεδιασμένα ορθογωνικά 'περισκόπια', τα οποία με μηχανικώς περιστρεφόμενα είδωλα παρουσιάζουν το τείχος στους ενδιαφερόμενους επισκέπτες, έτσι όπως ακριβώς είναι σήμερα», εξηγούν οι μελετητές.
Όπως προσθέτουν, «με τον κατάλληλο φωτισμό που προσφέρουν οι ειδικοί προβολείς δέσμης με ενσωματωμένο γωνιόμετρο για ακριβή στόχευση και απαραίτητα εξαρτήματα φακών, φίλτρων, περσίδων κτλ., το τείχος 'αποκαλύπτεται' σε όλη τη λεπτομέρειά του στους χρήστες της πλατείας και σε όσους ενδιαφέρονται ειδικότερα, ενώ για τα παιδιά και τους νέους μπορεί να αποτελέσει ένα εκπαιδευτικό 'παιχνίδι'».

Το «ηλιακό ρολόι»
Μια από τις καινοτομίες που προτείνουν οι μελετητές είναι η δημιουργία ενός «ηλιακού ρολογιού», το οποίο θα θυμίζει και θα αναδεικνύει το πλήθος των σημαντικών ιστορικών γεγονότων, τα οποία έχει φιλοξενήσει η πλατεία Ελευθερίας, η οποία συνδέεται στενά μεταξύ των άλλων με το Ολοκαύτωμα των εβραίων, την πρώτη συγκέντρωση των Νεότουρκων, αλλά και την πυρκαγιά του '17.
«Η ανάδειξη αυτών των γεγονότων, που υπερβαίνουν το στενό τοπικό ενδιαφέρον, υλοποιείται με έναν χειρισμό μεγαλύτερο από ένα μνημείο ή μια επιγραφή. Η κοσμικής διάστασης υπόμνησή τους πραγματοποιείται μέσω μιας στήλης, η οποία λειτουργεί ως 'επιλεκτικό ηλιακό ρολόι', επιτρέποντας στις ακτίνες του ήλιου να στοχεύουν αποκλειστικά και με απόλυτη ακρίβεια (μέρας και ώρας) σημεία - μνημεία των ιστορικών γεγονότων, που επισημαίνονται στο δάπεδο της πλατείας» σημειώνεται στη μελέτη των Θεμιστοκλή Χατζηγιαννόπουλου και Κωνσταντίνου Χαραλαμπίδη.
Όπως διευκρινίζεται, η συγκεκριμένη εγκατάσταση θα αποτελεί συγχρόνως και μια δημόσια υπαίθρια οθόνη όπου θα παρουσιάζονται πληροφορίες για διάφορα γεγονότα της πόλης. Παράλληλα, οι μελετητές προτείνουν την αποκατάσταση του μικρού ημιεξαγωνικού ιστορικού προβλήτα, στο ύψος της πλατείας Ελευθερίας, και την τοποθέτηση ενός σύγχρονου διαφανούς περιπτέρου, μέσω του οποίου οι επισκέπτες θα μπορούν να ενημερώνονται για διάφορες δραστηριότητες.

Κυρίαρχο το πράσινο

Συγχρόνως, σύμφωνα με τους μελετητές, η πλατεία Ελευθερίας θα πρέπει να αποτελέσει έναν φιλικό χώρο αναψυχής όπου θα κυριαρχεί το πράσινο, το οποίο θα συμβάλει και στη βελτίωση του μικροκλίματος της ευρύτερης περιοχής.
Η μελετητική ομάδα προτείνει τη δημιουργία μιας κεντρικής συστάδας δέντρων με την κατάλληλη αναλογία φυλλοβόλων και αειθαλών, ώστε να διασφαλίζεται η συνεχής οπτική παρουσία της καθ' όλη τη διάρκεια του έτους και παράλληλα να επιτυγχάνεται η επιθυμητή διείσδυση της ηλιακής ακτινοβολίας ανάλογα με την κάθε εποχή του χρόνου.
Το στοιχείο του πρασίνου ενσωματώνεται ακόμη και στο δάπεδο της πλατείας, το οποίο αποτελείται από έναν συνδυασμό χώματος και παλαιωμένων κυβόλιθων. Στα κενά ανάμεσα στους κυβόλιθους γίνεται σπορά με δύο διαφορετικά μείγματα. Το ένα είναι ένα μείγμα γκαζόν, το οποίο τοποθετείται στην περιοχή που σκιάζεται από τα δέντρα, και το δεύτερο περιέχει σπόρους άγριων λουλουδιών, ώστε την άνοιξη να δημιουργείται ένα πολύχρωμο σκηνικό. Σύμφωνα με τους μελετητές, «η ανάμειξη των χρωμάτων των άγριων λουλουδιών έχει στόχο να αναδείξει την πολυδιάστατη πολιτισμικότητα της πλατείας, που ιστορικά αποτελεί ένα σημείο συνάντησης διαφορετικών ανθρώπων, εθνικοτήτων και παραδόσεων».

Το ιστορικό της περιοχής

Η πλατεία Ελευθερίας διαμορφώθηκε μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν γκρεμίστηκαν τα παραλιακά τείχη της Θεσσαλονίκης, τα οποία, όπως προέκυψε από πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα, βρίσκονταν βόρεια της σημερινής οδού Καλαποθάκη. Το θαλάσσιο τείχος υπήρχε μέχρι και το 1870, οπότε αποφασίστηκε η κατεδάφισή του με σκοπό να μεγαλώσει η προκυμαία. Με την επέκταση της προκυμαίας διαμορφώθηκε η παράλληλη οδός (η λεωφόρος Νίκης), ενώ την ίδια περίοδο διανοίχτηκε και η οδός Σαμπρή πασά (η σημερινή Βενιζέλου) από το Διοικητήριο μέχρι και τη θάλασσα.
Στην περιοχή της πλατείας Ελευθερίας εγκαταστάθηκαν εμπορικές και ναυτιλιακές εταιρείες, αλλά και κρατικά μονοπώλια, ενώ με την κατασκευή του νέου λιμανιού στην περιοχή συγκεντρώθηκε το εμπόριο λαδιού, σιτηρών και αποικιακών. Στα τέλη του 19ου αιώνα στην περιοχή άκμαζαν τράπεζες, κτίρια γραφείων και μοντέρνα καταστήματα. Στις αρχές του 20ού αιώνα η πλατεία είχε τη μορφή διαπλάτυνσης της οδού Βενιζέλου στο άκρο της προς τη θάλασσα.
Η περιοχή καταστράφηκε από την πυρκαγιά του 1917 και ανασχεδιάστηκε από τον Εμπράρ. Στη θέση της σημερινής πλατείας Ελευθερίας προβλεπόταν η χωροθέτηση του κτιρίου του Ταχυδρομείου, μπροστά από το οποίο επρόκειτο να διαπλατυνθεί η προκυμαία και να δημιουργηθεί η πλατεία Ταχυδρομείου.
Με τη σημερινή της μορφή η πλατεία Ελευθερίας θεσμοθετήθηκε με βασιλικό διάταγμα στις 28 Μαρτίου 1963, ενώ ο κοινόχρηστος χώρος περιήλθε στην ιδιοκτησία του δήμου Θεσσαλονίκης κατόπιν συμβολαίου αγοράς από το Ταχυδρομείο. Παρότι σύμφωνα με το ισχύον γενικό πολεοδομικό σχέδιο η πλατεία Ελευθερίας είναι χαρακτηρισμένη ως χώρος πρασίνου, στην πραγματικότητα ο χώρος λειτουργεί ως πάρκιγκ από τη δεκαετία του 1950.
Στο νότιο άκρο της πλατείας Ελευθερίας βρίσκεται το μνημείο Ολοκαυτώματος προς τιμήν των 50.000 εβραίων της Θεσσαλονίκης, που μαρτύρησαν στα ναζιστικά στρατόπεδα. Το μνημείο σχεδιάστηκε από τους αδελφούς Glid και παριστάνει την επτάφωτο λυχνία και φλόγες με ένα πλέγμα ανθρώπινων σωμάτων.

Πηγή: http://www.makthes.gr