Πακέτα ιδεών και κοντέινερ ζωής

Από την επιστημολογική άποψη, η κυκλοφορία των Σχεδιαστών-χωρίς-Σύνορα (Σ-χ-Σ) κι η τηλε-δρασιακή, κυρίως, λειτουργία τους απ' τη μία, κι απ' την άλλη αυτά που οι Σ-χ-Σ θέτουν σε κυκλοφορία απ' τη σφαίρα των ιδεών πριν απ' όλα, μας λένε πολλά και για το επιστημολογικό στάτους του διαμορφούμενου ΠΕΣ.

Όσον αφορά λοιπόν τις ιδέες, θα μπορούσαμε καταρχήν να σταθούμε, για παράδειγμα, στη "βιο-κλιματική" ρητορική που σχετίζεται με το ένα σκέλος του ΠΕΣ, αυτό της "περιβαλλοντικής ευαισθησίας". Μια ρητορική με την έννοια ενός πακέτου, δηλαδή έτοιμων συνταγών, σχεδιαστικών αυτοματισμών, ακόμα και σοφιστικών "λογισμικών πακέτων", -- ενός νεο-κομφορμισμού (και με το σχετικό "ISO" βέβαια). Το "βιο-κλιματικό πακέτο" είναι σίγουρα το πιο εξόφθαλμο κι ίσως το πιο βατό, για τους Σ-χ-Σ, απ' τα δύο σκέλη του ΠΕΣ. Αν και είναι αμφίβολο κατά πόσο γίνονται αντιληπτές οι αλληλεξαρτήσεις του με το σκέλος της "κοινωνικής ασφάλειας", όπως μας το υποδεικνύει, ας πούμε, ο νεοφερμένος όρος "ενεργειακός επιθεωρητής"... και ποικιλόμορφες άλλες μικρο-ασφαλειοποιήσεις στην κλίμακα της καθημερινότητας.

Τι γίνεται, λοιπόν, με τ' άλλο το σκέλος, το "ασφαλειοποιητικό πακέτο" (για να μην το πω "ασφαλίτικο" ή "σεκιουριτάδικο"), το πακέτο της πολύφερνης "securitization"; Υπογραμμίζω, μόνο, κάποιες χαρακτηριστικές έγνοιες κι έννοιες που 'χουν πλέον "υιοθετηθεί" για τα καλά απ' τον ΠΕΣ:

α) "Προσβασιμότητα": η οποία έχει λάβει νέες προεκτάσεις μετά την ανάδυση του "απόλυτου κακού" της τρομοκρατίας και του ...σχετικού "κακού" της μετανάστευσης -- ξεγυμνώνοντας όλες τις "καλές" αναγνώσεις περί "νομαδισμού" των D&G.
β) "Καθαριότητα & Ασφάλεια": όπου δεν γίνεται να λείπει κι η λιμπιντική παράμετρος της προστασίας κι ασφάλειας -- safe space κατά το safe sex.
γ) "Ηλεκτροφωτισμός": μια αξιοπερίεργη έμφαση σε μια αυτονόητη απαίτηση για τη χρήση ενός δημόσιου χώρου, που μας παρεισάγει, μεταξύ άλλων, στο ζήτημα των πολεοδομικών χαράξεων της ...κάμερας στον φυσικό κι ηλεκτρονικό χώρο.

Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε, εν τέλει, για "πακέτα" ...ιδεών, τα οποία απευθύνονται στα σχεδιαστικά αντανακλαστικά των φορέων τους μάλλον, παρά εμπεριέχουν τη δυνατότητα κριτικής (δηλαδή, πολιτικής) τους "αξιολόγησης", που λένε, είτε στο επίπεδο της σύλληψής τους είτε σ' αυτό της εφαρμογής τους. Το μόνο που αφήνεται ως δυνατότητα είναι ένα αυστηρότατο και στενότατο ρεπερτόριο επιλογών εντός του δίπτυχου "Έρευνα & Ανάπτυξη", που σήμερα διατυμπανίζεται ως "Καινοτομία" (θ' αφιερώσω παρακάτω) -- κι αυτή η περιοριστική "δυνατότητα" είναι μια έκφανση του κονσερβαρίσματος των πακετο-ιδεών, το οποίο συσχετίζω με το φαινόμενο των Σ-χ-Σ.

Είναι χαρακτηριστικό, άλλωστε, ότι οι προτάσεις των συμμετεχόντων στους "διεθνείς" αρχιτεκτονικούς διαγκωνισμούς (ιδεών) είναι εξαιρετικά συμπυκνωμένες υποχρεωτικά: σ' ένα Α3, το πολύ σε μια πινακίδα Α0 για την ανάρτησή της στη σχετική έκθεση, που θα ταξιδέψει κόλας -- πακεταρισμένη, σ' ένα κοντέινερ -- μέχρι τα πέρατα της Γης. Οι σχεδιαστικές προτάσεις μοιάζουν με περιτύλιγμα "πακέτου", του οποίου τα περιεχόμενα είναι σχεδόν δεδομένα κι αναμενόμενα -- είναι κωδικοποιημένα --, οπότε μιλάμε για γραφιστική-επικοινωνιακή επιμέλεια, στο τέλος: για φωτορεαλιστικό περιτύλιγμα ενός προ-παρασκευασμένου πακέτου ιδεών. Το άγραφο σλόγκαν της πράσινης επανάστασης (όπως και της γκρίζας ασφαλειοποίησης) είναι: σχεδίαζε (εφάρμοζε), και μη ερεύνα! Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο, που η επιφανειακότητα κι η ρηχότητα στο επίπεδο της διερεύνησης και της κριτικής των προϋποθέσεων και των στοχεύσεων, είν' ανάλογες μ' αυτές και στο επίπεδο της αναγνώρισης και κατανόησης του τόπου για τον οποίο προορίζεται η εκάστοτε (ειρηνική) επέμβαση του ΠΕΣ.

Το νεο-φιλελεύθερο δόγμα της "ελεύθερης κυκλοφορίας" (αγαθών, ατόμων και ψηφίων, ιδεών) έχει μετεξελιχτεί στο, μετά την 9/11, μετα-φιλελεύθερο δόγμα της ασφαλούς κυκλοφορίας. Μέσα σ' ένα τέτοιο πλαίσιο συμπεριληπτικού αποκλεισμού, όπως τ' ονόμασε ο Αgamben, η κυκλοφορία των ιδεών δεν μπορεί παρά να 'ναι ("ελεύθερη", κατά τ' άλλα) κυκλοφορία πακέτων ιδεών. Καθώς όμως έτσι, δεν πρόκειται απλά και μόνο για μια συνηθισμένη ακύρωση της κριτικής σκέψης, δια της περιστολής της σε συγκεκριμένα κανάλια διακίνησης (χρήσης κι εμπορίας) "πακέτων", θα πρέπει να μιλήσουμε και για κάτι επιπλέον: για κανονικότατο ...τράφικινγκ (όχι μόνο "γυμνών", με τη μία ή την άλλη έννοια, σωμάτων, αλλά) ιδεών. Ένα οξύμωρο ενάρετο πλαίσιο μαστροπείας της σκέψης, εκμαυλισμού του στοχασμού κι εκπόρνευσης του αναστοχασμού -- απογυμνωμένων από κάθε ιστορική και πολιτική τους αναφορά, κι εγκιβωτισμένων ύστερα από μια πουριτανική, κατά τ' άλλα, ηθικολογική επεξεργασία και συσκευασία.

Αυτό το νόμιμο κι ηθικό τράφικινγκ ...ιδεών είναι συνυφασμένο με την "κυκλοφορία", για την ακρίβεια: με την κυκλοφορισιμότητα (τους βιο-πληροφορικούς όρους ρύθμισης κι ελέγχου της κυκλοφορίας) στα φυσικά κι ηλεκτρονικά δίκτυα. Δεν θα σταθώ σ' αυτό το τράφικινγκ ως παρενέργεια ή, πιο σωστά, ως αλλεργία του Συνδρόμου ΠΕΣ, που πλήττει φυσιολογικά τους Σ-χ-Σ (ως ομάδα υψηλού κινδύνου), και στα συμπτώματά της. Θα θίξω, μόνο, το ζήτημα της συμβολικής και παραδειγματικής υποστασιοποίησης στον φυσικό χώρο των εν λόγω πακετο-ιδεών με τη μορφή κάποιου "κελύφους".

Έχω προτείνει, μ' άλλα κείμενα, τη Ζώνη ως τη στοιχειώδη γεωφυσική οντότητα (ως περιοχή κι ως εννόηση) για τη διαχείριση και διεύθυνση του σημερινού βιο-πολιτικού χώρου (και χρόνου) εν γένει [01]. Παρόμοια, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε για μια συμβολική εικόνα της σημερινής κατάστασης του κατοικείν. Ποια θα 'ταν, λοιπόν, η στοιχειώδης μονάδα περιγραφής, ως χαρακτηριστική συμπύκνωση κι επιτομή του κελύφους που υπήρξε κάποτε εκείνο το δραματικό "δοχείο ζωής" (του Κωνσταντινίδη) κι η μετέπειτα βολική (δηλαδή, αποχαυνωτική) χρησιμοποίησή του; Θα πρότεινα ως το εμβληματικό ..."δοχείο ζωής", περιέχον της σημερινής ζωής ("γυμνής" ή όχι ακόμη), το πανταχού παρόν πλέον κι αινιγματικό εμπορευματοκιβώτιο (κιβώτιο-πακέτο αγαθών, ατόμων και ψηφίων, ιδεών): το Κοντέινερ!

Κοντέινερ (Container): στοιχειώδης χωρική μονάδα κυκλοφορίας (μεταφοράς και κατοίκησης) στη σημερινή πολιτική, οικονομική και τεχνολογική συνθήκη, που θα μπορούσε να περιγραφεί με το εξής μακρινάρι: ως μετα-δημοκρατικός, παγκοσμιοποιούμενος, χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός της διαδικτύωσης και των πλανηταρχικών-περιβαλλοντοκρατορικών βλέψεων -- και με τις πολύ συγκεκριμένες δικαιο-ηθικολογικές βάσεις θεμελίωσής του. Ο Agamben είπε για το "camp" -- το στρατόπεδο συγκέντρωσης! -- ότι επανέρχεται ως το κατ' εξοχήν παράδειγμα χωροποίησης της σύγχρονης βιο-πολιτικής. Θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε, μαζί με τη Ζώνη, μια ακόμα -- αντι-brand -- χαρακτηριστική έκφανση της βιο-πολιτικής συνθήκης που αναδύεται με τη μορφή του Κοντέινερ.

Σε ιδιαίτερη συνάφεια με τον εγκιβωτισμό της σκέψης και το πακετάρισμα των ιδεών βρίσκεται το θέμα της "καινοτομίας". Σ' ένα αυστηρά δομημένο, κωδικοποιημένο και προσανατολισμένο περιβάλλον "Έρευνας & Τεχνολογίας", το μόνο που μπορεί τελικά να προκύψει -- σαν από τυφλοσούρτη -- είναι μια ..."καινοτομία". Όπως, δηλαδή, ένα λογισμικοποιημένο περιβάλλον δεν υπαγορεύει παρά το απαράβατο πλαίσιο-συνθήκη ενός λειτουργικού συστήματος, και τις καναλιζαρισμένες δυνατότητες του Σχεδιασμού του.

Τ' ασφαλή όρια της "καινοτομίας", κι η περίμετρος ασφάλειας που 'ναι κι η ίδια, αποτελούν ξεκάθαρους περιορισμούς που δεν χρειάζεται και μεγάλη σοφία για να γίνει αντιληπτό ότι καθόλου δεν προκύπτουν από μια γενική κι αφηρημένη "κοινωνική ωφέλεια" ή, ακόμα, από κάποια ιδεαλιστική επιστημολογική εγκυρότητα. Ξένες καθίστανται η "ανακάλυψη" κι η "εφεύρεση", που θ' ανέτρεπαν ενδεχομένως κάποιο επιστημονικο-τεχνικό οικοδόμημα -- πριν πούμε τίποτα για ..."επιστημονική επανάσταση" (της καθημερινής ζωής, ακόμα καλύτερα).

Πακέτα-Κοντέινερ-Ζώνες, λοιπόν, δίνουν υπόσταση -- ειρωνικά και κυνικά -- στις σχετικές ρητορικές περί "καινοτομίας", "ελεύθερης κυκλοφορίας", "βιωσιμότητας" (του περιβάλλοντος και της "κοινότητας"). Πακέτα, Κοντέινερ, Ζώνες, επίσης, (κι ο παράξενος ελκυστής του Camp) συνιστούν τις στοιχειώδεις χωροποιήσεις της ανθρώπινης κατάστασης (στον πλανήτη "Μέσα"), υπό το πρίσμα του Κεφαλαίου στη σημερινή φάση του κεφαλαιοκρατικού συστήματος [02]. Όπου το ανθρωπολογικό ισοδύναμό του -- κι, ωστόσο, ασυμμετρία του -- αποτελεί η Γυμνή Ζωή (πολύ πέραν των εθνικών κι υπερ-εθνικών πλαισιώσεών της).

του Γιώργου Κουτούπη

σημειώσεις
[01] Περί Ζώνης και της βιο-πολιτικής ζωνοποίησης στις μέρες μας, βλ. σχετικά κείμενά μου στο GRA: "Ζώνη -- το βιο-πολιτικό βάθος του συνόρου" -- (μέρος 1ο:) τι είναι, μια καταγραφή, σημασιολογία της "ζώνης" (3/9/11), και (μέρος 2ο:) εξαίρεση & κανόνας, ασφάλεια & κυκλοφορία (8/10/11).
[02] Βλ. το κείμενό μου "Ο Πλανήτης Μέσα στο Κουτί της Πανδώρας" στο Ενημερωτικό Δελτίο του ΤΕΕ, τ. 2582 (3/5/10), σελ. 56.