Βιντεοσκόπηση διάλεξης Vincenzo Latina

Επιμέλεια : Ανδρέας Γιακουμακάτος

Η διάλεξη παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του Κύκλου Εκδηλώσεων | Κοσμοπολιτισμός και ενδοσκόπηση. Σύγχρονοι Ιταλοί αρχιτέκτονες στην Αθήνα.

Πολύ συχνά στην αρχιτεκτονική επιχειρούνται εύκολοι προσδιορισμοί, που προέρχονται από περιοριστικές και άμεσες αντινομίες, όπως ανανέωση‐συντήρηση, οι οποίες ενισχύουν αντιθέσεις που τις περισσότερες φορές προκαλούνται από μια αναγωγική μεταγραφή κάποιων ερμηνευτικών μοντέλων.

Η διάλεξη που θα παρακολουθήσετε ακολούθως, θα λάβει υπόψη έννοιες για μερικούς «ασυμβίβαστες» μεταξύ τους, για να τις οδηγήσει στο εσωτερικό της αρχιτεκτονικής πειθαρχίας. Θα επιχειρηθεί η διατύπωση και η ανάλυση κάποιων διαδικασιών που επέφεραν αλλαγές στα ιταλικά ιστορικά κέντρα, ιδιαίτερα στο ιστορικό κέντρο των Συρακουσών της Σικελίας: πόλη αρχαϊκής ελληνικής προέλευσης, διακρίνεται για τις εξαιρετικές αρχιτεκτονικές μαρτυρίες της. Θα ασχοληθούμε με τη «Συντήρηση και Ανανέωση στην Αρχιτεκτονική» ως αποτέλεσμα Παραλλαγής, Αλληλουχίας, Επαλληλίας.

Στο πλαίσιο των σύνθετων και ταχέων αλλαγών του σύγχρονου ιταλικού και διεθνούς αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος -από την αρχιτεκτονική των Αρχιστάρ στην αρχιτεκτονική της ευθύνης- θα αναπτυχθούν κάποιες κριτικές σκέψεις για ορισμένες θεωρητικές κατευθύνσεις που αναπτύχθηκαν με ένταση την τελευταία δεκαετία. Η διάλεξη θα εμβαθύνει ιδιαιτέρως σε κάποιους πειραματισμούς στο πλαίσιο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής που υλοποιήθηκαν στο κέντρο της αρχαίας πόλης της νήσου.
Ορτυγίας στις Συρακούσες. Ειδικότερα θα προσεγγιστούν ζητήματα όπως:

α) Από τη «θεαματική» αρχιτεκτονική στην αρχιτεκτονική της ευθύνης
Η τάση της «θεαματικής» αρχιτεκτονικής, του είδους Αρχιστάρ -όπως συνέβη και με την τράπεζα Lehman Brothers το κραχ της οποίας προκάλεσε το 2008 τη χρηματιστηριακή κρίση- δείχνει να οδηγείται εξίσου προς την πτώχευση. Στη «θεαματική» αρχιτεκτονική που αποτελείται από μελέτες oversize, οι οποίες προκαλούν σε κάποιες περιπτώσεις μια αίσθηση ιλίγγου και βουλιμικού συνδρόμου, αρχίζει να αντιπαρατίθεται μια νέα αντίληψη ευθύνης.
β) Πραγματικότητα και φανταστικό στις Συρακούσες
Ήδη από την αρχαιότητα, οι Συρακούσες άντλησαν συνεχώς από μια εξαιρετική σύζευξη μύθου και πραγματικότητας, της αρχαίας λογοτεχνικής αφήγησης του Διόδωρου Σικελιώτη, Πλουτάρχου, Στράβωνα, Θουκιδίδη, Λίβιου, Βιργίλιου, Κικέρωνα και των αριστουργηματικών ερειπίων των αρχαίων μνημείων που συνέβαλαν στη γέννηση του Μύθου. Ακόμη και σήμερα οι θρύλοι δείχνουν πραγματικότητα και το φανταστικό αναμιγνύεται με μια πόλη που μεταβάλλεται ανάμεσα σε ιστορικές υλικές μαρτυρίες, στοιχεία ανανέωσης και συνεχείς επανεγγραφές.
γ) Το σύγχρονο στο αρχαίο
Το σχέδιο της σύγχρονης παρέμβασης στο ιστορικό κέντρο λειτουργεί σε συνέχεια όχι φορμαλιστική αλλά ιδεώδη με την ισχυρή τάση ανανέωσης και συμβολής στο φαντασιακό που η πόλη παράγει. Οι φυσικές παρουσίες και η μνήμη του φαντασιακού μας αποδίδουν τα ιστορικά κέντρα ως παγόβουνα, των οποίων το ελάχιστο τμήμα που αναδύεται στην επιφάνεια υποστηρίζεται από μια μεγαλύτερη βυθισμένη μάζα η οποία δεν γίνεται άμεσα αντιληπτή. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το σύγχρονο επιφαινόμενο είναι το αποτέλεσμα της χιλιετούς ικανότητας αναγέννησης στης πόλης. Ακόμη και στη δομικά σταθεροποιημένη πόλη είναι συχνά δύσκολο να φανταστεί κανείς τις διαστάσεις και τη συνθετότητα του «υποθαλάσσιου» μέρους, παρατηρώντας μόνο το κομμάτι που έχει αναδυθεί.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το νησί της Ορτυγίας αποτελεί σύνθεση εξαιρετικών γεγονότων που κατακάθισαν με τον καιρό. Ό,τι μπορεί να εμφανιστεί στην αρχή ως ένα unicum, στην πραγματικότητα είναι μια ακολουθία «ρωγμών» και «καθιζήσεων», είναι ένα συνεχές φαινόμενο «βραδυσεισμού».

Ο καθεδρικός των Συρακουσών είναι η κυριότερη μαρτυρία και σύνθεση χιλιετών φαινομένων κατακαθίσεων. Οι διαστρωματώσεις του Ναού της Αθηνάς ανάγονται σε περισσότερα από 2500 χρόνια ιστορίας της πόλης, ενώ ανάμεσα στις «ρηγματώσεις» τους μπορεί κανείς να διατρέξει την εναλλαγή κάποιων εξαιρετικών αλλά και άνισων γεγονότων της ανθρώπινης παρουσίας, σύμφωνα με μια χιλιετή διαδοχή πολέμων, λιμών, κατακλυσμών και αναγεννήσεων.
Οι μελέτες που θα παρουσιαστούν είναι οι εξής:

Περίπτερο εισόδου στις ανασκαφές του Αρτεμισίου
Στο παρελθόν, το να χτίζει κανείς πάνω στα ερείπια ή με τα μέλη των αρχαίων κτιρίων ήταν μια κοινή πρακτική ανανέωσης, όπου η αρχιτεκτονική επιδίωκε να μεταθέσει για το μέλλον την αναπόφευκτη τελική απώλεια των κτιρίων. Η υλοποίηση ενός «μικρού» περιπτέρου αναδεικνύει έναν σημαντικό τομέα του ιωνικού ναού τοποθετημένου στην καρδιά του νησιού της Ορτυγίας που ισοδυναμεί με την Ακρόπολη της αρχαίας πόλης.

Κήπος της Αρτέμιδος
Το περίπτερο τοποθετείται σε συνέχεια με τον κήπο της «Αρτέμιδος» που βρίσκεται κοντά στην περιοχή της ανασκαφής, στο εσωτερικό του τετραγώνου. Ο κήπος ανήκει στην πρώτη φάση μιας συνολικής παρέμβασης, που ολοκληρώνεται με τη νέα διαμόρφωση της «ελεύθερης» περιοχής στην piazza Minerva, μέσω της υλοποίησης του περιπτέρου προσπέλασης στην ανασκαφή του ιωνικού ναού. Ο κήπος, σύμφωνα με μια διαδικασία αναζωογόνησης της ιστορικής μνήμης και του μυθολογικού φαντασιακού, ανακτά τις δυνατότητες μιας περιοχής με ισχυρή διαστρωμάτωση. Ο χώρος αυτός γίνεται με αυτόν τον τρόπο αντιληπτός ως μια «προσφορά» στην Αρτέμιδα που, στο μυθολογικό φαντασιακό, παρουσιάζεται ως μια παρθένα θεά της γονιμότητας, προστάτιδας των άγριων ζώων, των δασών και των νυμφών.

Ελληνικό Αίθριο
Η περιοχή σχετική με την παρέμβαση, τοποθετημένη κοντά στα όρια του ναού της Αθηνάς και των ερειπίων του ναού της Αρτέμιδος, διατηρεί το αρχικό οδικό δίκτυο αρχαϊκής ελληνικής προέλευσης. Μέσω μιας πράξης αναθεμελίωσης αποκαλύφθηκε η αρχαία χάραξη της πόλης με προσανατολισμό ανατολικό‐δυτικό, η «στενωπός» που διασχίζει το νέο αίθριο και εφάπτεται στις υπάρχουσες κατασκευές, αναλαμβάνοντας έτσι τον ρόλο σημείου αναφοράς για τη ροή των υπαρχουσών διαστρωματώσεων.

Γερανοί του Παλέρμου
Η καλλιτεχνική‐αρχιτεκτονική μελέτη επαναλειτουργίας των δύο γερανών εκφόρτωσης στο λιμάνι του Παλέρμου, ως μελλοντικών τόπων‐συμβόλων της διάδρασης λιμανιού‐πόλης, αποτελεί μια ιδιαίτερη ευκαιρία νέου σχεδιασμού του τμήματος του θαλάσσιου μετώπου του λιμανιού, και ανάκτησης μιας εκτεταμένης περιοχής σε επανασύνδεση με την πόλη. Το σύστημα που αποτελείται από τους δύο γερανούς, τοποθετημένο στο όριο μεταξύ υγρού στοιχείου και αποβάθρας, αποκτά τον στρατηγικό ρόλο μιας νέας κεντρικότητας, που το μετατρέπουν σε ανάλογο ενός «εργαλείου», ενός τεχνήματος το οποίο γίνεται επίσης πόλος έλξης.

Ο Vincenzo Latina γεννήθηκε στη Floridia των Συρακουσών το 1964. Το 1989 αποφοιτά από την αρχιτεκτονική σχολή IUAV της Βενετίας, συνεργάζεται για μικρό διάστημα με τον Francesco Venezia και από το 1992 εργάζεται ως αρχιτέκτων. Από το 2001 είναι λέκτωρ αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών συνθέσεων στην αρχιτεκτονική σχολή του Πανεπιστημίου της Κατάνιας με έδρα τις Συρακούσες, όπου και εργάζεται ως αρχιτέκτων. Ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως για τον σχεδιασμό αρχιτεκτονικών επεμβάσεων με στόχο την πολεοδομική αναζωογόνηση ιστορικών αστικών περιοχών με αρχαιολογική σημασία.

Έχει συμμετάσχει σε εθνικούς και διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και έχει αποσπάσει σημαντικά βραβεία. Το 2003 κερδίζει τα βραβεία «Il Principe e l'Architetto» και «Premio Internazionale Architetture di Pietra 2003». Είναι φιναλίστ του βραβείου Medaglia d'Oro della Triennale di Milano και του Premio Nazionale Accademia di S. Luca 2004. Την ίδια χρονιά κερδίζει το Premio Internazionale alla Committenza di Architettura Dedalo‐ Minosse, για αρχιτέκτονες κάτω των 40 ετών.

Το 2006 κερδίζει ex‐æquo το Premio Gubbio 2006 της Εθνικής Ένωσης Ιστορικών‐ Καλλιτεχνικών Κέντρων. Επιλέγεται για τo Βραβείo Mies van der Rohe 2007 και για το Premio Piranesi. Το 2008 κερδίζει τα βραβεία «Premio Innovazione e Qualità Urbana», «Rimini Fiere EuroP.A.» και το «Premio G.B. Vaccarini». Το 2009 κερδίζει τον διαγωνισμό για τον λιμενικό σταθμό επιβατών των Συρακουσών.

Το 2010 κερδίζει το πρώτο βραβείο στον διεθνή διαγωνισμό «Καλλιτεχνική‐Αρχιτεκτονική μελέτη νέας λειτουργίας δύο γερανών στο λιμάνι του Παλέρμου».

Το 2011 επιλέγεται στον διεθνή διαγωνισμό «Πρόγραμμα Λιμένων και Σταθμών» της πόλης της Μεσσήνης. Το 2012 αποσπά την «Medaglia d'Oro all'Architettura Italiana 2012» στην Τριεναλε του Μιλάνου. Το 2012 καλείται να συμμετάσχει στην 1η και 2η φάση του βραβείου Mies van der Rohe για την έκδοση του Βραβείου 2013. Το 2013 αποσπά το διεθνές βραβείο για Αρχιτεκτονική από Πέτρα «ARCH.&STONE' 13».
Έχει δώσει σειρά διαλέξεων σε πολλές σχολές αρχιτεκτονικής. Το έργο του έχει παρουσιαστεί σε διάφορες εκθέσεις στην Ιταλία και στο εξωτερικό, ενώ εκτέθηκε στη 12η και τη 13η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας.

Διοργάνωση : Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη
Συνεργαζόμενοι Φορείς : Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών