Το γυαλί, τα νέα ρεύματα και οι πύργοι στην αρχιτεκτονική

Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής σας προσκαλεί στην διάλεξη του κύκλου με θέμα "Το γυαλί, τα νέα ρεύματα και οι πύργοι στην αρχιτεκτονική" του αρχιτέκτονα Ι. Βικέλα την Πέμπτη 22 Απριλίου 2010 και ώρα 19.00 στο Αμφιθέατρο Αντώνη Τρίτση ( Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, Ακαδημίας 50).

Το θέμα αυτό της διάλεξης επελέγη γιατί σε μεγάλη μερίδα του κοινού επικρατεί σύγχυση, ιδίως όσον αφορά στα γυάλινα κτίρια και τους πύργους. Και αυτό διότι σε ημερίδα του συλλόγου αρχιτεκτόνων στη αίθουσα τελετών της αρχιτεκτονικής σχολής, τα γυάλινα κτίρια χωρίς εξαιρέσεις και ισοπεδωτικά, δέχτηκαν κριτική από συναδέλφους ότι είναι ενεργοβόρα, φτηνές αντιγραφές, χωρίς φαντασία, ξένα σώματα και εν τέλει μία μόδα.

Σήμερα η τεχνολογία γυαλιού, κυρίως με τα διπλά κελύφη, έχει κάνει θεαματική πρόοδο στην εξοικονόμηση ενέργειας, κλιματισμού, φυσικού αερισμού και σκίασης γι’ αυτό και το ενδιαφέρον για τις καθ’ ολοκληρία γυάλινες προσόψεις παραμένει ζωντανό λόγω των αρχιτεκτονικών δυνατοτήτων που προσφέρουν στον δημιουργό και που δεν μπορούν να προσφέρουν τα συμπαγή κτίρια, τα οποία βέβαια δίδουν άλλες δυνατότητες κυρίως βέβαια σε αισθητικές αναζητήσεις.

Ένας άλλος δυσμενής χαρακτηρισμός είναι ότι τα γυάλινα κτίρια αποτελούν εύκολες και λύσεις του συρμού. Υπάρχουν τέτοια κτίρια και είναι και τα περισσότερα από τα γυάλινα. Με τις κατηγορίες αυτές μπορεί να διερωτηθεί κανείς ήταν «ψεύτικο και κουτό» - χαρακτηρισμοί που έχουν ειπωθεί για τα γυάλινα κτίρια - το περίπτερο του Βαλσαμάκη στην έκθεση Θεσσαλονίκης, επειδή ήταν γυάλινο ή συνέβαινε το ίδιο για το διάσημο γυάλινο σπίτι του Philip Johnson στο Κονέκτικατ.

Είναι άκριτο, να χαρακτηρίζει κανείς ισοπεδωτικά κάθε γυάλινο κτίριο ως δευτέρας κατηγορίας παρασυρμένος από το γενικό αφορισμό που έχει εκτοξευθεί, καθώς αυτός διαψεύδεται από αυτήν την ίδια τη δύναμη της αρχιτεκτονικής των επιτυχημένων γυάλινων κτιρίων, όπου με ευαισθησία γίνεται χρήση του δύσκολου αυτού υλικού.
Και η τελευταία κατηγορία είναι ότι τα γυάλινα κτίρια λειτουργούν σαν ξένα σώματα στη δομή της πόλης και τραυματίζουν την κοινωνική συγκρότηση και συνοχή της. Κατά τη γνώμη μου είναι δεδομένο ότι δεν είναι το υλικό ενός αρχιτεκτονικού έργου που το κάνει να λειτουργεί σαν ξένο σώμα στη δομή της πόλης, αλλά η ποιότητα της αρχιτεκτονικής του.

Τέλος, είναι πολύ πρόχειρη και επιφανειακή η κατηγορία ότι κάθε κτίριο, αν είναι από γυαλί, τότε αυτομάτως στερείται φαντασίας, είναι ψεύτικο και εύκολη λύση. Είναι λυπηρό ότι αυτές οι κατηγορίες εκτοξεύθηκαν για τα γυάλινα κτίρια. Ενώ, για κτίρια, όπως αυτά που γέμισαν την Αθήνα και σε συνέχεια όλη την, δεν έγινε ποτέ καμία κριτική για αυτά από τους κατήγορους των γυάλινων κτηρίων με τραγικό αποτέλεσμα η θλιβερή εικόνα των μη γυάλινων κτηρίων να κυριεύσει κάθε πόλη μας, μικρή ή μεγάλη εδραιώνοντας μια εικόνα γκρίζας θλίψης.

ΤΑ ΝΕΑ ΡΕΥΜΑΤΑ
Σήμερα τα νέα ρεύματα στην αρχιτεκτονική είχαν σαν αφετηρία το Μεταμοντέρνο. Όπως κάθε τι νέο φθάνει και στην Ελλάδα με καθυστέρηση μιας ή δυο δεκαετιών, έτσι και το Μεταμοντέρνο γίνεται γνωστό στον τόπο μας με την πλατύτερη έννοια στην αρχή της δεκαετίας του ’80. Το κίνημα αυτό ξεκίνησε στην Αμερική σαν μια βίαιη αρνητική στάση απέναντι όχι μόνο σ’ αυτό που είχε καταλήξει να είναι τότε η Μοντέρνα αρχιτεκτονική αλλά απέναντι στις ίδιες τις αξίες της. Η αισθητική του ελάχιστου, ο ορθολογισμός, το πρότυπο της Μηχανής, η μαθηματική τάξη και η άρνηση της Ιστορίας οδήγησαν τους επίγονους του μοντέρνου στην κυριαρχία μιας απελπιστικά μονότονης και απωθητικής αρχιτεκτονικής.

Οι αφηρημένες αρχές και κυρίως οι μαθηματικές σχέσεις και τα εκτός κλίμακας κριτήρια βάρυναν στις δεκαετίες αυτές του ’50 και του ’60 περισσότερο απ’ ότι τα ζητήματα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Έφεραν έτσι το αδιέξοδο, μιας και ο ανθρώπινος παράγοντας έλλειπε από την αρχιτεκτονική τους εξίσωση.

Η γενικευμένη αποτυχία σε παγκόσμια κλίμακα σ’ αυτό που επικρατούσε ως εικόνα, και στη χώρα μας γέννησε το κίνημα αυτό του Μεταμοντέρνου. Δυστυχώς και το κίνημα αυτό ξεθώριασε γρήγορα, καθώς έφερε στο προσκήνιο έργα με έντονο το στοιχείο της Ιστορίας, που όμως ξέπεφτε σ’ ένα ρηχό διάκοσμο. Στην χώρα μας το στοιχείο της ιστορίας έφτασε να παρουσιάζεται αρκετές φορές ως παρωδία ή ως επίδειξη κακού γούστου (351–ΚΤΙΡΙΟ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΒΑΣ. ΣΟΦΙΑΣ & ΛΑΜΨΑΚΟΥ) νεοπλουτισμού. Μια από τις επιδιώξεις του μεταμοντέρνου ήταν η πολυπλοκότητα των όγκων ή η επαναφορά της διακόσμησης σαν ένα από τα κύρια στοιχεία. Το γενικότερο αποτέλεσμα ήταν το όχημα του Μεταμοντέρνου να εγκαταλειφθεί με τη δημιουργία νέων ρευμάτων, όπως ο ριζοσπαστικός εκλεκτικισμός όπου ο Γοτθικός κόσμος αποτελεί την πηγή έμπνευσης ενώ η μεσαιωνική Ιταλία είναι η αφετηρία γι’ αυτόν τον πύργο του Johnson στη Νέα Υόρκη , ή η αποδόμηση όπου η δομή αποσυντίθεται βίαια με εκρηκτικά συνήθως αποτελέσματα. Ο κριτικός τοπικισμός από τα σημαντικότερα ρεύματα καθόσον εκτός από το σύγχρονο ύψος και το περιεχόμενό τους, τα κτίρια αυτά προσπαθούν να εκφράσουν και τον τόπο τους και το σπουδαιότερο, μέσα από το πνεύμα του τόπου και όχι από το γράμμα, δηλαδή όχι από τα μεταβαλλόμενα σε κάθε εποχή μορφολογικά στοιχεία αλλά από αυτό που μένει αναλλοίωτο στην διαδρομή του χρόνου και που είναι οι πολιτισμικές ιδέες κάθε τόπου και κάθε λαού.

Άλλο ρεύμα είναι ο μινιμαλισμός. Εδώ επικρατεί το Less is More, όπου το απλό δεν είναι απλοϊκό και το λιτό δεν είναι βαρετό, μόνο έργα με υψηλό στοχασμό μπορεί να αποκτήσουν αυτά τα σπάνια χαρακτηριστικά. Ελπίζω τέτοιες δημιουργίες να παραμένουν πάντα δροσερά νέες.

Τα νέα κινήματα μας προσφέρουν σήμερα απεριόριστες δυνατότητες εικονογραφικής επαναδιατύπωσης. Ο πλουραλισμός τώρα επιτρέπει τις πιο απροσδόκητες αμαλγαμώσεις και τις πιο τολμηρές διασταυρώσεις. Μ' αυτόν τον έντονο τρόπο, οι τόσο τολμηρά καινοτόμες νέες τάσεις που είδαμε έρχονται σε αποφασιστική ρήξη με τα ιδεώδη του μοντερνισμού. Στη θέση της, εν τέλει μονότονης ουτοπίας του που στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι παρά μια μηχανή ζωής χωρίς ίχνος συγκίνησης, μας προσφέρεται μια αντι-ουτοπία όπου ο μόνος κανόνας είναι το «κάνε ό,τι φανταστείς».

Το θεωρητικό υπόβαθρο σήμερα της δουλειάς μεγάλων αρχιτεκτόνων, όπως η Zaha Hadid, ο Daniel Libeskind, οι Coop Himmelb(l)au, ο Foster, ο Nouvel και πολλών άλλων, είμαστε υποχρεωμένοι να δεχθούμε ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς τις διακηρύξεις του μεταμοντέρνου που άνοιξε όχι έναν αλλά πολλούς δρόμους, κάνοντας τον 21ο αιώνα από τους πιο συναρπαστικούς στην εξερεύνηση των ορίων της αρχιτεκτονικής που τόσο μας συγκινεί όλους.

ΠΕΡΙ ΠΥΡΓΩΝ
Έτυχε, από τα τέλη της δεκαετίας του ’60, να ασχοληθώ με αυτό που λέμε «υψηλά κτίρια». Καθώς περνάμε τον 21ο αιώνα, κάθε χρόνος που κυλάει μας δίνει την αδιάψευστη διαβεβαίωση πως η οικολογική ισορροπία του πλανήτη μας είναι εξαιρετικά επισφαλής. Η έλλειψη ελεύθερων χώρων στις πόλεις μας γίνεται όλο και πιο δραματική. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπό ορισμένες προϋποθέσεις, με τη διατήρηση του συντελεστή δόμησης, π.χ. τριπλασιάζοντας τον αριθμό των ορόφων, θα πετυχαίναμε τριπλασιασμό των ελεύθερων χώρων.

Ο 21ος αιώνας, όσον αφορά τα υψηλά κτίρια, κάνει το κάλεσμα της διαφορετικότητας μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις. Πρότυπο των ουρανοξυστών υπήρξε το προφίλ των πόλεων της μεσαιωνικής Ευρώπης, όπου χαρακτηρίζεται από τους καθεδρικούς ναούς της.

Στη χώρα μας στα τέλη της δεκαετίας του 60 δημοσιεύεται το διάταγμα περί ελευθέρας Δόμησης και θεσπίζονται περιορισμοί όπως εξασφάλιση ηλιασμού για τα όμορα κτίρια και προϋποθέσεις όπως ελάχιστη επιφάνεια οικοπέδου κ.λπ. Στο νέο περιβάλλον με την έναρξη της δεκαετίας του ’70 στους Αμπελόκηπους και σε προάστια της Αθήνας όπως Γαλάτσι, Αγ. Παρασκευή, Χαλάνδρι, Χολαργός κ.λπ. ξεπροβάλλουν οι πρώτοι εντός εισαγωγικών «ουρανοξύστες» που στην ουσία οι περισσότεροι είναι παραδοσιακές αθηναϊκές πολυκατοικίες που απλώς έχουν πολλαπλασιασθεί οι όροφοι τους καθώς τους λείπει οποιοσδήποτε βαθύτερος προβληματισμός.
Σε όλες τις χώρες του κόσμου, η έννοια των ψηλών κτιρίων, όσον αφορά την κοινή γνώμη, είναι κάτι το αυτονόητο, για δε τους αρχιτέκτονες αποτελεί το πιο σημαντικό πεδίο πειραματισμού και διερεύνησης των δυνατοτήτων που έχει κάθε δημιουργός.

Μαρούσι, 19/3/2010
Γιάννης Βικέλας, Αρχιτέκτων

Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής
Κλεομένους 39Α,
106 76 Αθήνα
Τ.:+ 30 210 7216670
F.:+ 30 210 7259410
info@heliarch.gr
www.heliarch.gr