11ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αρχιτεκτονικής Θλίψης

Παρουσιάζει δε αρκετά κοινά στοιχεία με την πρόσφατη 6^η μπιενάλε νέων ελλήνων αρχιτεκτόνων. Άλλωστε δεν θα μπορούσε να ήταν και διαφορετικά. Φαίνεται πια ότι είναι κοινός τόπος η αναδιατύπωση γνωστών τεχνοτροπιών και σχεδιαστικών λογικών «καταξιωμένων» διεθνών archistar από φιλόδοξους ντόπιους αρχιτέκτονες που μοιάζουν να θέλουν να εμπλουτίσουν το βιογραφικό τους και να το προβάλουν μέσα από ένα πλήθος έργων και φωτογραφιών τους. Οι τελευταίες, με το ίδιο αισθητικό αποτύπωμα των έργων τους φαίνεται να εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό με τις φωτογραφίες του Richard Maier ο οποίος ηδυπαθώς απεικόνιζε τα χέρια του με το κοντό μολύβι αποθεώνοντας και ταυτοχρόνως χτίζοντας την εικόνα του «Σταρ», και παρουσιάζουν μια σημαντική «πρόοδο» ως προς την «αισθητική» προσέγγιση αντιστοίχων ευρωπαϊκών και αμερικάνικων πρακτικών. Τα αρχιτεκτονικά σχέδια στη συντριπτική πλειοψηφία τους λαμβάνουν υπόψη όχι τόσο το ιστορικό πλαίσιο όσο το αντίστοιχο γεωγραφικό και κυρίως εκείνο της παγκόσμιας κατανάλωσης που με ιδιαίτερη ευκολία διαγράφει το τοπικό. Άλλωστε όπως ο Marc Augè έχει πει, η μεγάλη παγκόσμια αρχιτεκτονική εγγράφεται στη σημερινή αισθητική. Μια αισθητική που μας κάνει να αγνοούμε τα αποτελέσματα της ρήξης[1]. Η αθλιότητα, η αντιφατικότητα, τα αποτελέσματα του καπιταλισμού, παρατηρούνται εκ του μακρόθεν ή συγκαλύπτονται πίσω από γυαλιστερές αρχιτεκτονικές που εκπαιδεύουν το συλλογικό βλέμμα στην πραγματικότητα της κατανάλωσης και του θεάματος.

Το ίδιο και στο φετινό πανελλήνιο συνέδριο που είχε κύρια θεματική: «επάγγελμα αρχιτέκτων». Όπως και στο 10^ο συνέδριο του 1999 έτσι και σε αυτό (με την διαφορά ίσως ότι φέτος ήταν περισσότεροι) πληθώρα εκθετηρίων χορηγών και εκπροσώπων εταιριών, σαν να επρόκειτο για έκθεση υλικών, στα πλαίσια ίσως μιας προσδοκώμενης «λάμψης» που θα προσέδιδαν στην όλη εκδήλωση. Τον ίδιο σκοπό ίσως να εξυπηρετούσε το, μάλλον ακριβό, αντίτιμο συμμετοχής το οποίο έπειτα από αντιδράσεις κατέληξε να περιλαμβάνει και τον κατάλογο της εκδήλωσης.  

Οι ταυτόχρονες ομιλίες σε τρεις αίθουσες και οι συνολικά 16 θεματικές έκαναν την παρακολούθησή του αποσπασματική και κυρίως συντετμημένη αφού οι ομιλητές διέθεταν ελάχιστα λεπτά να αναπτύξουν το θέμα τους. Κατά τα άλλα, πολλές εισηγήσεις σαν άρθρα περιοδικού, περιορισμένος μεταγενέστερος διάλογος (την Κυριακή που ήταν υποτίθεται η μέρα της σύνθεσης και η όλη ζύμωση, ουσιαστικά έγινε μια γρήγορη σύνοψη κάθε θεματικής), εύκολα λόγια, κοινοτοπίες, αποθέωση του ορθολογισμού, απαξίωση έργων χωρίς καν τα τελευταία να έχουν ειδωθεί, αντικρουόμενα επιμέρους μικροσυμφέροντα, κατάθεση των γνωστών προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο μέσος αρχιτέκτονας και τα οποία τον έχουν ουσιαστικά υποβιβάσει στην κατηγορία του διεκπεραιωτή αδειών, προσπάθεια απόδοσης στον αρχιτέκτονα του ρόλου που πολιτισμικά στερείται στη χώρα μας, η σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και του αναπτυξιακού σχεδιασμού και όλα αυτά σε ένα «πράσινο βαλιτσάκι» που ακούει στο όνομα οικολογία και πράσινη ανάπτυξη.  

Τι ζυμώσεις όμως έγιναν στο συνέδριο; Γιατί δεν άνοιξε η αναμενόμενη κουβέντα την Κυριακή; Ποια τα αποτελέσματα; Γιατί τα συνθήματα και τα πανό διαμαρτυρίας (κατά της κατάργησης της ελάχιστης αμοιβής των αρχιτεκτόνων, αλλά και της κυβερνητικής πολιτικής) στα πρόσωπα του αναπληρωτή ΥΠΕΚΑ Νίκο Σηφουνάκη της γενικής γραμματέως Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος Μ.Καλτσά και της ειδικής γραμματέως Επιθεώρησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας Μ.Καραβασίλη προέρχονταν από μερίδα παρευρισκόντων και όχι από την πλειοψηφία; Γιατί η εξελισσόμενη δυναμική δεν έχει επηρεάσει ουσιαστικά τη συζήτηση στο εσωτερικό του επαγγέλματος; Διαμορφώθηκε κάποια κοινή αρχιτεκτονική συνείδηση σύμφωνα και με τις προσθέσεις του προέδρου του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ;

Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα είναι κατ' ουσίαν μία. Βρισκόμαστε σε ένα μετα-αρχιτεκτονικό πεδίο όπου η αρχιτεκτονική μετατρέπεται σε ένα ελεγχόμενο θέαμα ταυτόσημο με τη σημερινή ηγεμονία του φιλελεύθερου καπιταλισμού. Ένα πεδίο συνδιαμορφωμένο από κοινού από το σοσιαλδημοκρατικό και από το νεοφιλελεύθερο πρόταγμα που διακριτικά εκτοπίζουν την λαϊκή κυριαρχία προωθώντας σταθερά την αντίληψη για το ακίνητο ως ένα κινητό, ευέλικτο, εμπορεύσιμο προϊόν.  Επιχειρείται έτσι μια προσπάθεια μεγαλύτερης δημοσιοποίησης της αρχιτεκτονικής (ως βήμα προσαρμογής με τα διεθνή δεδομένα) περισσότερο με το σκεπτικό της εμπορικής συναλλαγής και προώθησης παρά ως μια κοινωνία με τον κοινό πολίτη που θα διαμόρφωνε θεσμούς αυτοδιαχείρισης και ουσιαστικά θα καταργούσε το επάγγελμα του αρχιτέκτονα με τη μορφή που ξέρουμε μέχρι σήμερα.

Κατά συνέπεια, η αρχιτεκτονική ταυτότητα παραμένει μια έκφραση της δομής της εξουσίας και των διαπλεκόμενων συμφερόντων που περιστρέφονται γύρω και με αυτήν, κάτι που αναγνωρίζεται από τους πολίτες οι οποίοι παρότι δείχνουν ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική επιλέγουν να απαξιώνουν αντίστοιχες θεσμικές εκδηλώσεις υποδηλώνοντας την απόρριψη τους με την αποχή τους. Οι άμεσα ενδιαφερόμενοι (εκπαιδευτικοί, φοιτητές, επαγγελματίες, υπάλληλοι) που προσήλθαν στο φετινό συνέδριο ελπίζω πέρα από τα πιστοποιητικά παρακολούθησης και τον εμπλουτισμό του βιογραφικού τους να κατανόησαν ότι το επόμενο συνέδριο πρέπει να γίνει με διαφορετικούς όρους, με άλλες βάσεις, με ευρύτερη συζήτηση και κυρίως με σκοπό να επαναπροσδιορίσει την πορεία της αρχιτεκτονικής.    

του Νικόλα Μιτζάλη, δρ.Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ

Υποσημειώσεις
[1] M.Augè, (2008), Που χάθηκε το μέλλον;, Πολύτροπον, σ.48.

Foto: Gabriele Basilico. Κοιμητήριο στη Μόντενα, αρχιτέκτονας Aldo Rossi