Αναζητώντας το Κοινό Έδαφος

Η θεματική της φετινής 13^ης μπιενάλε αρχιτεκτονικής στη Βενετία, «Κοινό Έδαφος» γέννημα του γνωστού David Chipperfield, θέλει να αποτελέσει μια «εσκεμμένη πράξη αντίστασης στην προπαγανδισμένη εικόνα της αρχιτεκτονικής που διαμορφώνουν τα σημερινά μέσα μαζικής ενημέρωσης» προωθώντας την ίδια στιγμή την ιδέα ότι η αρχιτεκτονική είναι «ενδοσυνδεδεμένη πνευματικά και πρακτικά και πως μοιράζεται κοινές ανησυχίες, επιρροές και προθέσεις».

Σαφώς τα ΜΜΕ συνδιαμορφώνουν εν μέρει την εξελικτική πορεία της αρχιτεκτονικής, οι ίδιοι όμως αρχιτέκτονες δεν είναι άμοιροι ευθυνών. Οι επιλογές τους, το έργο τους είναι το αποτύπωμα και ο κύριος διαμορφωτής του αστικού χώρου. Ας μη ξεγελιόμαστε. Τώρα, το κοινό έδαφος - αφού κοινό λεξιλόγιο δεν μπορεί να υπάρξει -  μπορεί να εντοπιστεί μονάχα είτε στα κοινά προβλήματα που αντιμετωπίζει η αρχιτεκτονική δημιουργία, είτε στον αστικό χώρο που διαμορφώνουν τα αρχιτεκτονήματα και οι χρήστες του.  Τα προβλήματα είναι κυρίως ζητήματα τεχνικής φύσεως που ο πολίτης/χρήστης μπορεί να δείξει μονάχα κατανόηση και ο αρχιτέκτονας οφείλει να υπερβεί. Ο αστικός χώρος με τη σειρά του είναι ένα πεδίο το οποίο ορίζει όχι μονάχα τα όρια δημοσίου και ιδιωτικού αλλά και το πώς διαμορφώνονται τα όρια ατόμου κοινότητας, ανοίγματος και κλειστότητας, ιδιαίτερα σε μια εποχή ανασφάλειας και αβεβαιότητας όπου οι ανισορροπίες των αγορών σπρώχνουν στο περιθώριο ολοένα και περισσότερους και αυξάνουν την επιτήρηση και την καταστολή. Σε αυτό το πλαίσιο, και ιδιαίτερα η ελληνική συμμετοχή, θα ήταν τουλάχιστον απαράδεκτο να ασχοληθεί με ζητήματα ελεύθερου χρόνου και απλές σκηνογραφικές προτάσεις για τον δημόσιο χώρο της πόλης. Και δεν το έπραξε.

Η ελληνική συμμετοχή «Made in Athens», επιχειρεί να εμπεδώσει την ιδιαιτερότητα της πολυκατοικίας που διαμόρφωσε μια συγκεκριμένη εικόνα για την ελληνική πόλη και προσπαθεί να την πάει πιο πέρα προτείνοντας διαφορετικούς δρόμους που μπορεί και να αλλάξουν την όλη τοπιογραφία εντάσσοντάς την(;) σε σενάρια που μοιάζουν κοντινά και κοινά για τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου (Γιάννης Αίσωπος, Peripheral Centralities). Συγχρόνως καταπιάνεται με τον δημόσιο χώρο, που ιδιαίτερα στην Ελλάδα είναι άκρως πολιτικοποιημένος, επιχειρώντας να τον επαναπροσδιορίσει εγκολπώνοντας τις αυθόρμητες και μη δράσεις πολιτών και συλλογικοτήτων, προτείνοντας διαφορετικά σενάρια βίωσης της συλλογικότητας (Αριστείδης Αντονάς, Πληθυσμοί αποσπασμάτων).

Η ανάκτηση του δημόσιου χώρου, του παγκοσμιοποιημένου χώρου της διάζευξης και της διαφορετικότητας, από την ίδια την κοινωνία είναι ένα ζήτημα που η επιδερμικότητα ανώφελων ακτιβισμών που κυρίως γίνονται για να «ανεβούν» στο διαδίκτυο δεν μπορεί να επιλύσει. Αντιθέτως συντείνει στην παγίωση της καθιερωμένης εξουσιαστικής κατάστασης που θέλει τον δημόσιο χώρο ένα αστικό κενό ή έρμαιο στα χέρια της κατανάλωσης. Η περιοδική κατάληψη των πλατειών τα τελευταία χρόνια αποδεικνύουν ότι μεγάλα στρώματα του λαού επιδιώκουν μια ριζική αλλαγή στον τρόπο ζωής τους όχι από τα πάνω αλλά από τα κάτω. Σε αυτό το «αίτημα» ο αρχιτέκτονας θα πρέπει να βοηθήσει επικουρικά και όχι κυριαρχικά και αδιάφορα. Υποδεικνύοντας και όχι επιβάλλοντας από την απόσταση του σχεδιαστηρίου ή επιδεικνύοντας έναν ιδιότυπο ελιτισμό. Επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του και κυρίως τους στόχους του. Ας ελπίσουμε ότι θα το πράξει.

Πιστεύω δε ότι οι «Αυθόρμητες Επεμβάσεις» της συμμετοχής των ΗΠΑ θα αποτελέσουν ένα ενδιαφέρον πεδίο σύγκρισης με τη δικιά μας περίπτωση πόσο μάλλον όταν ακόμα και εκεί τους τελευταίους μήνες οι καταλήψεις πλατειών υπήρξαν ένα έντονο φαινόμενο.

του Νικόλα Μιτζάλη