Η αναβολή μιας πολεοδομικής φαντασίωσης

Το ιστορικό των γεγονότων είναι εν συντομία ως εξής: Το 2010, η Ελληνική Πολιτεία σε συνεργασία με το Ίδρυμα Ωνάση προωθεί το έργο της ανάπλασης του κέντρου της Αθήνας με επίκεντρο τον διαμήκη άξονα που αρχίζει από το Σύνταγμα και καταλήγει στο τέλος της οδού Πατησίων. Στόχος της παρέμβασης ήταν η «διαμόρφωση των συνθηκών οικονομικής αναζωογόνησης του κέντρου της Αθήνας και των όμορων προς αυτό περιοχών», και η παράλληλη διευκόλυνση της κυκλοφορίας με τη δημιουργία γραμμής Τραμ και Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων με ταυτόχρονη ανάδειξη του ιστορικού χαρακτήρα του κέντρου. Συνολικά εκπονήθηκαν 33 μελέτες που χρηματοδοτήθηκαν από το Ίδρυμα Ωνάση και αναπτύχθηκε διάλογος μεταξύ σχετιζόμενων με την παρέμβαση φορέων (εμπορικοί και βιομηχανικοί σύλλογοι, επιμελητήρια, κλπ). Πρόσφατα, και σύμφωνα με δημοσιεύματα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να αναβάλει για το καλοκαίρι την ένταξη στα συγχρηματοδοτούμενα έργα και του προαναφερθέντος έργου και του ομολόγου του εκείνο του Φαληρικού Δέλτα (χώρος παρέμβασης του Ιδρύματος Σ. Νιάρχος) τεκμηριώνοντας την απόφασή της με το σκεπτικό ότι δεν μπορεί να προκριθούν «έργα συμπληρωματικού χαρακτήρα» σε μια περίοδο έλλειψης πόρων και ενώ εκκρεμεί η ολοκλήρωση δικτύων και υποδομών μεγαλύτερης σημασίας (οδικοί άξονες, γραμμές μετρό κλπ).

Δεν θα εμμείνω στην αρχιτεκτονική ή πολεοδομική ποιότητα/σκοπιμότητα του όλου εγχειρήματος αν και με εκφράζει η προσέγγιση του καθηγητή Κωστή Χατζημιχάλη που είχε δημοσιοποιηθεί από το 2011. Θα προσπαθήσω να συλλογιστώ την κοινωνική διάσταση που μπορεί να έχει το έργο.

Ας υποθέσουμε ότι τα λειτουργικά ζητήματα θα επιλύνονταν υπερβαίνοντας την συνηθισμένη πρακτική που σχεδόν επιβάλλει μια αλλοιωμένη πράξη εφαρμογής και πως το κυκλοφοριακό πρόβλημα που θα μετατοπίζονταν διογκωμένο στους γειτονικούς δρόμους δεν θα ήταν τόσο μεγάλο. Έστω πως θα εντάσσονταν αρμονικά στο νέο ρυθμιστικό.

Παρόλαυτά, ο εμφατικός χαρακτήρας του έργου θα αλλοίωνε ριζικά την αρχική ιστορική ταυτότητα της περιοχής ενώ δεν θα αρκούσε για την αναβάθμιση του ιστορικού κέντρου των Αθηνών. Και αυτό γιατί όπως έγραφε ο κ.Χατζημιχάλης: «Τα τελευταία χρόνια υποβαθμίζεται σταθερά το κοινωνικό και μεταρρυθμιστικό περιεχόμενο της πολεοδομίας και υπερτονίζεται η αρχιτεκτονική και αισθητική διάσταση». Κυρίως όμως, όπως έγραφε ο Νίκος Σουλιώτης, το πρόβλημα δεν είναι οι ευρύτεροι φιλόδοξοι στόχοι όπως «η διατήρηση της πολυλειτουργικότητας του κέντρου, η προσέλκυση δραστηριοτήτων αιχμής, η ενίσχυση των παραγωγικών δραστηριοτήτων, η διατήρηση της κοινωνικής και εθνοτικής ποικιλομορφίας, η αναζωογόνηση των δημόσιων χώρων, κλπ» αλλά ότι «αυτή η κοινωνικο-οικονομική και θεσμική ατζέντα δεν λειτουργεί παρά παράλληλα, ως συμπλήρωμα των πολεοδομικών παρεμβάσεων»[1]. Αυτό μεθερμηνεύεται σε πρόκριση της εμπορικής χρήσης και παραγωγής χώρου έναντι του αντίστοιχου κοινωνικού[2].

Οι θέσεις εργασίας θα ήταν αντίστοιχης ή μάλλον κατώτερης ποιότητας εκείνων των Ολυμπιακών του 2004 με περιορισμένη διάρκεια ενώ οι αντίστοιχες μελλοντικές μάλλον θα αναπαρήγαγαν το τραγικό μοντέλο της ελαστικής κακοπληρωμένης εργασίας των υπαλλήλων στα καταστήματα σίτισης, ένδυσης ή διασκέδασης.

Η στόχευση μοιάζει να περιορίζεται στον ερεθισμό των ανακλαστικών αισιοδοξίας και στην ενίσχυση της εξευγενισμένης εικόνας ενός αποκαθαρμένου κέντρου με επίκεντρο τον τουρισμό. Σαν τα «άσπρα κέντρα» στις ΗΠΑ του μεσοπολέμου που πολύ σωστά διαπίστωνε ο Χατζημιχάλης. Ας μη ξεχνάμε ότι ο εξευγενισμός όπου εφαρμόστηκε συνήθως μετατόπιζε τα κοινωνικά και όχι μόνο προβλήματα στις προσκείμενες περιοχές.

Και ελπίζω εδώ να συμφωνούμε όλοι - εν μέσω της πολυδιάστατης κρίσης - ότι λίγο ενδιαφέρει εάν το νέο τραμ θα είναι με ή χωρίς εναέρια καλώδια.

του Νικόλα Μιτζάλη

-Κωστή Χατζημιχάλη, Η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου και άλλες πολεοδομικές φαντασιώσεις για το κέντρο της πόλης, 15/5/2011, https://enthemata.wordpress.com/2011/05/15/hatzimihalis/
-αφιέρωμα του περιοδικού Αειχώρος, τχ.18, Νοεμ.2013

[1 ]Νίκος Σουλιώτης, Σημείωμα για μια όψιμη κοινωνικο-οικονομική ατζέντα της παρέμβασης στην Πανεπιστημίου, Αειχώρος, ό.π., σσ.199-200
[2] Αριστείδης Ρωμανός, Φιλοκαλούμεν γαρ μετά πολυτελείας. Κριτική στην πεζοδρόμηση της Λεωφόρου Πανεπιστήμιου, ό.π., σ.172