Το αυθαίρετο ως λύτρωση

Η πολυπλοκότητα της διαδικασίας παραγωγής δομημένου περιβάλλοντος στην Ελλάδα είναι δεδομένη και, ως έναν βαθμό, έχει γίνει αποδεκτή, ως εκεί που υφίσταται για να οδηγεί σε μια άρτια και οριοθετημένη Αρχιτεκτονική. Ερωτηματικά προκύπτουν όταν αυτή η νομικά, πολυδραστική κατευθυντήριος ωθεί προς την αντίθετη πλευρά το αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα. Όταν, δηλαδή, για να ικανοποιηθούν οι οικοδομικοί κανόνες, το αρχιτεκτονικό ισοζύγιο, από άποψη περιβαλλοντική, κατασκευαστική, οικονομική, αισθητική βαίνει αρνητικό. Πόσο σημαντικοί μπορούν να είναι, ποια η επιρροή τους και σε τι αρχιτεκτονική λύση μπορεί να οδηγούν τον σχεδιαστή της; Η απάντηση, ως ένα βαθμό, έρχεται από ένα πρακτικό, πρόσφατο παράδειγμα, μία μονοκατοικία η οποία υλοποιήθηκε το 2011, στην Αγία Παρασκευή Αττικής.

Στο ακίνητο έχει, συνειδητά, έχει παραληφθεί η υλοποίηση των δύο πλάγιων φωταγωγών, υποχρεωτικών για την τήρηση των αποστάσεων Δ.

Στα εγκεκριμένα σχέδια της οικοδομικής αδείας διακρίνεται, στα δύο πλάγια όρια η υποχρέωση δημιουργίας φωταγωγών, οι οποίοι να εφάπτονται των δύο πλαγίων ορίων. Δύο όγκοι οι οποίοι καταλαμβάνουν ένα μικρό μέρος της πραγματοποιούμενης δόμησης, περίπου, το 10% της κάλυψης του οικοπέδου και, σχεδόν, το 40% του όγκου του κτηρίου.

Ο κεντρικός όγκος του κτηρίου είναι ένας αποδομημένος κύβος. Στην κάτοψη της υλοποιημένης κατάστασης, έχει «απελευθερωθεί» από τα πλάγια καλύμματά του και κείται φανερός πια, αναδεικνύοντας το σύνολον του κατοικήσιμου όγκου. Έτσι αποφεύγεται η δημιουργία δύο τεράστιων, μονότονων κατακόρυφων, τυφλών όψεων, χωρίς χρήση και λειτουργία μεν, απαραίτητοι για την τήρηση του Γ.Ο.Κ.. δε. Πιο συγκεκριμένα, το οικόπεδο βρίσκεται σε περιοχή όπου κυρώθηκε πρόσφατα η Πράξη Εφαρμογής και, παρά το μικρό πλάτος του, το οποίο είναι 11,00 μέτρα, δεν ήταν επιτρεπτή η τοποθέτηση του κτηρίου πανταχόθεν ελεύθερο, αφήνοντας, τουλάχιστον, ένα μέτρο αμφίπλευρα.

Το αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα είναι άμεσα αντιληπτό από τις φωτογραφίες της υλοποιημένης κατάστασης. Η επιλεχθείσα λύση προτιμήθηκε, για τους εξής λόγους:

- Αισθητικούς: η κεντρική ιδέα σύνθεσης της, εν λόγω, κατοικίας είναι ένας αποδομημένος και ελαφρώς μετατοπισμένος κύβος. Με την επιβεβλημένη, διπλή πλαγιοκάλυψη αλλοιώνεται ανεπανόρθωτα η ιδέα σύνθεσης, κρύβεται από τις δύο πλευρές ο αρχιτεκτονικός όγκος και, επί πλέον, στην θέση ενός ενδιαφέροντος ογκοπλαστικού παιχνιδιού ορθώνονται δύο τεράστιοι και μονότονοι τοίχοι, οι οποίοι θυμίζουν εσωτερικό θερινού κινηματογράφου.
- Κατασκευαστικούς: μικρότερη κατασκευή σημαίνει ευκολότερη και ταχύτερη κατασκευή.
- Οικονομίας: προφανώς, μικρότερη κατασκευή σημαίνει και οικονομικότερη κατασκευή.
- Περιβαλλοντικούς: επίσης, μικρότερη κατασκευή σημαίνει και λιγότερο σκυρόδεμα, δηλαδή λιγότερα θερμοσυσσωρευτικά υλικά και, σε συνδυασμό με την περισσότερη φύτευση, μικρότερο φαινόμενο θερμικής νησίδος το καλοκαίρι, αλλά και λιγότερη κάλυψη σημαίνει περισσότερο χώμα, δηλαδή λιγότερες πιθανότητες πλημμύρας.
- Κοινωνικούς: Οι δύο πλάγιοι γείτονες, οι οποίοι, στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν εφάπτουν το κτήριό τους επί του κοινού ορίου, προτιμούν την όποια, έστω μικρή απόσταση από τον γείτονά τους με την παρεμβολή φύτευσης μεταξύ τους, παρά έναν ψηλό, τυφλό, μονότονο τοίχο, εν επαφή με την ιδιοκτησία τους.

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός, πια, ότι οι αλλεπάλληλες τροποποιήσεις του Οικοδομικού Κανονισμού της χώρας δεν έχουν φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η εγχώρια παραγόμενη Αρχιτεκτονική, σημαντικό τμήμα της οποίας είναι η πολεοδομική αυθαιρεσία, θα πρέπει να εξετασθεί τυπολογικά, κοινωνικά και μορφολογικά ως προς το αποτέλεσμα δημιουργίας μιας ιδιόμορφης και απροσδιόριστης, ακόμα, Ανθρωπολογίας του Χώρου, από την μία και από την άλλη, τα ίδια συμπεράσματα να μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν, ως οδηγός προσαρμογής της ίδιας της λειτουργίας μας ως κράτος, ως κοινότητα μηχανικών, ως κοινωνία και, φυσικά, ως οδηγός προσαρμογής της ισχύουσας νομοθεσίας και των αλλεπάλληλων, ως τώρα, Οικοδομικών Κανονισμών. Τα  όποια συμπεράσματα, ενσωματωμένα σε έναν επόμενο Γ.Ο.Κ., θα μπορούσαν να θέσουν ένα νέο πλαίσιο δόμησης, όπου η αυθαιρεσία να είναι είτε ανέφικτη, είτε ανεπιθύμητη, ή, γιατί όχι, αν έχει τις προϋποθέσεις, ενσωματωμένη στην νέα νομοθεσία.

Αν ανακαλυφθούν οι βαθύτερες γενεσιουργές αιτίες της αυθαίρετης δόμησης, αλλά και το πόσο, πραγματικά, αρνητικό περιβαλλοντικά, αρχιτεκτονικά, κοινωνικά, ... κ.λπ. είναι τελικά το «εξ' αυτού αιρετόν», τότε ίσως και να έχει ανακαλυφθεί το αντίδοτο...

του Νικόλαου Γιόγια,
Αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ - περιβαλλοντολόγος