Από την ηθική του βιοκλιματικού σχεδιασμού στην αναζήτηση της τοπικής ταυτότητας

Σπουδάστρια: Φούντα Δήμητρα
Επιβλέπων καθηγητής: κ. Ξουβερούδη Χρύσα
ΑΚΤΟ, Αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων & διακόσμηση
Ημερομηνία εκπόνησης: Ιανουάριος 2012

Είναι γεγονός ότι επίκεντρο των συζητήσεων που διεξάγονται τα τελευταία χρόνια είναι η διατάραξη της εύθραυστης ισορροπίας μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος. Η ανάγκη για καλύτερη ποιότητα ζωής και αναβάθμιση του οικιστικού πυρήνα προωθούν θέματα που αναζητούν ενεργειακές λύσεις στο παρόν και στο παρελθόν, για να εξασφαλιστεί το μέλλον. Η διεθνής συζήτηση που γεννιέται με την ενεργειακή κρίση του 1970 και συνεχίζει μέχρι σήμερα παίρνει πλέον ανεξέλεγκτες διαστάσεις και επιβάλλει την εύρεση δυναμικών και αποτελεσματικών λύσεων. Οι επιπόλαιες επιλογές και οι απερίσκεπτες πρακτικές και προσεγγίσεις του ανθρώπινου είδους ασκούν αφόρητη πλέον πίεση στο φυσικό περιβάλλον. Μέσω αυτής της σταδιακής, αλλά με ραγδαίους ρυθμούς υποβάθμιση προκαλούνται αλυσιδωτές αντιδράσεις που τα αποτελέσματά τους πολλαπλασιάζονται και η επίδρασή τους απλώνεται σε κάθε υγιές κομμάτι αυτού του πλανήτη που είχε διασωθεί ως τώρα.

Η αναζήτηση για μία αρχιτεκτονική που θα σέβεται το περιβάλλον, θα αντιλαμβάνεται το πεπερασμένο των φυσικών πόρων, θα παρέχει ενεργειακές λύσεις και θα συμβάλλει στη διασφάλιση μιας καλής ποιότητας ζωής, μας κατευθύνει σε προτάσεις που εντάσσονται σε ένα ηθικό πλαίσιο. Αναζητώντας   επομένως, μία ηθική λύση στρέφουμε το βλέμμα μας στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική και τις βασικές αρχές της.

Στόχος της εργασίας είναι μέσα από τη μελέτη της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής να αναδείξουμε την εμπειρία του λαϊκού τεχνίτη και να εμπνευστούμε από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός τόπου στους πρόποδες του Ολύμπου που εμπλουτίζει την ιστορία και την αρχιτεκτονική. Στη συνέχεια η σύγχρονη αρχιτεκτονική καλείται να τα μελετήσει, να τα αξιολογήσει και με τη βοήθεια της τεχνολογικής εξέλιξης να μειώσει το ενεργειακό αποτύπωμα των κτιρίων, να αξιοποιήσει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και εντέλει να αποδώσει στο περιβάλλον το χαμένο σεβασμό. Αυτό επιχειρείται να γίνει μέσα από το πρίσμα της μελέτης των όρων της ηθικής και της παράδοσης. Έτσι οι δύο αυτές έννοιες γίνονται το ιδεολογικό όχημα για να υποστηρίξουν την πρακτική εφαρμογή που προωθούν η βιοκλιματική και παραδοσιακή αρχιτεκτονική με απώτερο στόχο οι λύσεις που θα προκύψουν να εντάσσονται σε ένα ηθικό πλαίσιο. Μέσα από αυτή τη διαδρομή θα αναδείξουμε τη σχέση μεταξύ του κτιριακού σχεδιασμού, των ηθικών αξιών και των περιβαλλοντικών θεμάτων.

Το πρώτο ερευνά τον τρόπο μετάβασης από την ατομική ηθική στην οικολογική ηθική της αρχιτεκτονικής και του δομημένου χώρου. Στη συνέχεια αναλύουμε τα τεχνολογικά δεδομένα της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και καταλήγουμε στην παράδοση ως ιστορικό και κοινωνικό υπόβαθρο, αλλά και ως θεμελιωτή αρχιτεκτονικών λύσεων μιας αυθεντικής γενικότερα αρχιτεκτονικής συμπεριφοράς μέσα από τη μελέτη των οικισμών του Λιτοχώρου, του Παλαιού Παντελεήμονα και της Παλιάς Σκοτίνας του νομού Πιερίας. Η τεκμηρίωση των στοιχείων πλαισιώνεται από φωτογραφικό υλικό, σκαριφήματα και σκίτσα.

Από την ηθική ως ορίζουσα της ανθρώπινης δράσης κι επομένως του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, στις θέσεις της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και των σύγχρονων τάσεων καταλήγουμε στη μελέτη του παρελθόντος και την ιστορία του τόπου και του δομημένου χώρου, για να απαντήσουμε στα πιεστικά ερωτήματα του καιρού μας.

Τα λόγια του Ιταλού φιλοσόφου και συγγραφέα Antonio Gramsci «το παρελθόν είναι στοιχείο του παρόντος και του μέλλοντος»,[1] εξηγούν με τον καλύτερο τρόπο πως για να δώσουμε μία απάντηση στα κρίσιμα και ενεργειακά ζητήματα του καιρού μας πρέπει να αναζητήσουμε τις λύσεις στο παρελθόν. Έτσι, στην προσπάθεια να ερμηνεύσουμε την αντίδραση των ανθρώπων στους φρενήρεις ρυθμούς   μιας εποχής που απέτυχε στη διαχείριση των περιβαλλοντικών και αρχιτεκτονικών θεμάτων στρεφόμαστε σε ηπιότερες προτάσεις του παρελθόντος και απλούστερες κοινωνικές δομές.

Πριν φτάσουμε όμως εκεί, αυτό που χρειάζεται είναι να καταγράψουμε τις ανάγκες  και τα ζητούμενα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Γενικότερα, η αρχιτεκτονική προωθεί το σχεδιασμό κτιρίων και χώρων για να ενταχθούν σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο. Αυτό το πλαίσιο ορίζει το σχεδιασμό ώστε να πραγματοποιείται βάσει του τοπικού κλίματος, με απώτερο σκοπό την εξασφάλιση συνθηκών θερμικής και οπτικής άνεσης, αξιοποιώντας την ηλιακή ενέργεια και άλλες περιβαλλοντικές ανανεώσιμες πηγές.

Σε αυτή τη διαδικασία ο αρχιτέκτονας έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Για να καταφέρει να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και να δώσει λύσεις στα ενεργειακά προβλήματα που έχουν κυριεύσει το περιβάλλον, χρειάζεται η απαλλαγή του από το βαρύ φορτίο της ακαδημαϊκής του παιδείας και του προσανατολισμού του σε μία αρχιτεκτονική εντυπωσιασμού και υπερβολικής χρήσης των τεχνικών δυνατοτήτων και των ιδιαίτερων υλικών.

Μεταβαίνουμε επομένως στην παράδοση και στο πλαίσιο της συγκεκριμένης εργασίας στην παραδοσιακή μακεδονική αρχιτεκτονική η οποία αποδεικνύεται εξαιρετικό παράδειγμα μελέτης για το σύγχρονο αρχιτέκτονα. Ανακαλύπτει ένα καινούριο πεδίο μάθησης παρατηρώντας  την προσωπική επαφή του λαϊκού τεχνίτη με τη φύση και τα υλικά της, τη φειδωλή κατανάλωση των φυσικών πόρων και την υπέρμετρη αγάπη για τον τόπο που αποτελεί την προσωρινή του κατοικία. Δίνεται μία μοναδική ευκαιρία να αντλήσουμε στοιχεία οικολογικού σχεδιασμού εντοπίζοντάς τα ξεκάθαρα στους παραδοσιακούς οικισμούς και προσαρμόζοντας τα στα σύγχρονα δεδομένα. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνουμε να οδηγήσουμε τον σχεδιασμό σε μία νέα περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένη αντίληψη.

Σήμερα περισσότερο από ποτέ, θεωρείται επιτακτική η ανάγκη για την επικράτηση της ηθικής σε σχέση με την αρχιτεκτονική και την οικολογική διαχείριση των περιβαλλοντικών δεδομένων. Αποτελεί επίσης έναν ισχυρό παράγοντα ρύθμισης και προώθησης της αρμονικής διαβίωσης και της αειφόρου ανάπτυξης. Γι­' αυτό το λόγο και επελέγη ως αφετηριακό κεφάλαιο στη συγκεκριμένη εργασία, και ως προϋπόθεση του βιοκλιματικού σχεδιασμού και της προβληματικής του, που ερευνήθηκε στη συνέχεια. Το σκεπτικό της εργασίας ολοκληρώθηκε με την «επιστροφή στις ρίζες» και αξιοποιήθηκε η παράδοση ως ιδεολογικό όχημα για  να υποστηρίξει την επιτόπια έρευνα στους παραδοσιακούς οικισμούς  της Πιερίας, όπου εντοπίστηκε η γνήσια έκφραση της παραδοσιακής ελληνικής αρχιτεκτονικής. Μια ματιά μέσα μας,  μια ματιά στο παρελθόν για να οικοδομήσουμε το μέλλον.

Παραπομπή
[1] Δημήτρης Φατούρος, "Πρόλογος" στο  Αρχιτεκτονική και Παράδοση - Η παράδοση σε σύγχρονες ιδεολογικές, επιστημονικές και αρχιτεκτονικές πρακτικές, (Θεσσαλονίκη: ΑΤΛΑΝΤΙΔΑ, 1982), σ.12.

Δείτε τη εργασία σε pdf(78 σελ.) ΕΔΩ ή στο ακόλουθο flipbook

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.