Δύο τοπία έξω από τη Στουτγκάρδη

Της Δήμητρας Θεοχάρη

Πελάτης:  City of Ostfildern
Πολεοδόμοι: Wolfrum + Jansson
Αρχιτέκτων Τοπίου: Atelier Dreiseitl
Σχεδιασμός: 1995 - 2004
Κατασκευή: 1996 - 2004
Έκταση: 150 ha / 370 acres
Περιοχή: Ostfildern, Germany

Μία από τις πιο σημαντικές παραμέτρους για την αναγνώριση επιτυχίας σε έργα σύγχρονης αρχιτεκτονικής τοπίου αποτελεί η δυνατότητα για παραστατική λειτουργία των φυσικών διαδικασιών στο σχεδιασμένο ανθρωπογενές τοπίο, η αλλιώς η επιτυχημένη ενσωμάτωση αρχών landscape performance. Από την Κίνα μέχρι την Αμερική, και από την Κοπεγχάγη μέχρι τα Ηνωμένα Εμιράτα και την Αυστραλία, μία από τις μεγαλύτερες τάσεις για την ανάπτυξη αστικών έργων υποδομής αποτελούν τα climate-sensitive έργα υποδομής για climate adapted cities και resilient cities. Οι climate adapted cities και resilient cities είναι παρόμοιοι όροι με διαφορετικό περιεχόμενο στα διαφορετικά κοινωνικοπολιτικά, πολιτισμικά και γεωγραφικά περιβάλλοντα, και αποτελούν αυτή τη στιγμή μία από τις πιο αναπτυσσόμενες αγορές παγκοσμίως, ιδιαίτερα στην Δανία με τον τίτλο «climate adapted cities» και την Κίνα με τον τίτλο «sponge cities».

Το Ramboll Studio Dreiseitl έχει ξεκινήσει να προσφέρει υπηρεσίες αστικής υδρολογίας, διαχείρισης όμβριων υδάτων, διαχείριση υδάτινων πόρων και διαχείριση πλημμύρων 35 χρόνια τώρα, αρχικά ως Atelier Dreiseitl. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα τεχνικά έργα του Atelier Dreiseitl είναι το Scharnhauser Park.

Το Scharnhauser Park, υλοποιημένο πριν μία δεκαετία, αποτελεί τη μεγαλύτερη συνοικία στο Baden-Wurttemberg κοντά στο Ostfildern, και τη μεγαλύτερη περιοχή ανάπλασης στα περίχωρα της Στουτγκάρδης τον 21ο αιώνα. Αυτό το πρώην στρατόπεδο των συμμάχικων δυνάμεων στη Γερμανία ανασχεδιάστηκε σαν έργο ανάπλασης της περιοχής των στρατώνων και τη μετατροπή αυτών σε ένα λειτουργικό συνοικισμό στα περίχωρα της Στουτγκάρδης. Το αυτό πρότζεκτ βρίσκεται σε μία περιοχή χωρίς ιδιαίτερη ποιότητα κατοίκησης και διαχείρισης υπαίθριων χώρων. Η ανάπτυξη αυτής της περιοχής ήταν μεγάλης σημασίας για την ανάπτυξη της πόλης της Στουτγκάρδης αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα και ταχύτερα αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα της νότιας Γερμανίας· με άλλα λόγια η περιοχή αυτή αποτελούσε ένα «φιλέτο» 150 στρεμμάτων για κατοικίες πολύ κοντά στο σταθμό των τρένων με απευθείας σύνδεση για Στουτγκάρδη, όπου προσφέρονται πολλές ευκαιρίες για επαγγελματική απασχόληση. Η ανάπλαση αυτή βοηθήθηκε από το State Gardenshow της Στουτγκάρδης για να βρει επιχορηγήσεις και να εκδοθούν οι άδειες για την κατασκευή του.

Το Atelier Dreiseitl προσπάθησε να ενσωματώσει μαζί με το σχεδιασμό των ανοιχτών χώρων ποιοτικές λύσεις για τα μεγάλα προβλήματα πλημμύρων στην περιοχή. Σαν κομμάτι τυπικής περιοχής στρατώνων, το Scharnhauser Park περιβάλλεται από κτήρια κατοικιών σε εντελώς λειτουργική διάταξη και οι προσόψεις και κατασκευή τους είναι επίσης στεγνά λειτουργική. Μικρό είναι το ενδιαφερόν σε αρχιτεκτονικές λεπτομέριες και αισθητική, μιας και διατίθεται για περιοχή οικονομικής κατοίκησης για τους πολίτες στα περίχωρα της Στουτγκάρδης.

Το ενδιαφέρον του Scharnhauser Park έγγειται στο γεγονός ότι είναι ένα έργο πρότυπο, μοναδικό σε αυτήν την κλίμακα στο Baden-Wurttemberg όπου η διαχείριση όλου του βρόχινου νερού και του νερού των πλημμύρων γίνεται με απόλυτη ασφάλεια πάνω στο επίπεδο του εδάφους και όχι εσωτερικά με τυπικά αντιπλημμυρικά συστήματα σωλήνων. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι το παραπάνω σύστημα λειτουργεί σε αργιλώδες έδαφος το οποίο τείνει να μη διαπερνάται παρά ελάχιστα από το βρόχινο νερό, γεγόνος που οδηγεί σε μεγαλύτερες πλημμύρες σε τυπικές δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Για την ακρίβεια αυτό το έργο αποτελεί το πρώτο υλοποιημένο έργο τέτοιου τύπου διαχείρισης νερού στο τοπίο σε περιοχή που διαθέτει μόνο αργιλώδη εδάφη.

Η ευαίσθητη διαχείριση της κίνησης του νερού (water sensitive design) αποτελεί τη βασική αρχή σχεδιασμού του γραφείου πέρα από την ανάπλαση πάρκων και ανοιχτών χώρων, την ενσωμάτωση πράσινων σκεπών και ανάπλαση δρόμων και πεζοδρομίων. Το Atelier Dreiseitl έθεσε στο κέντρο της σχεδιαστικής ανάπτυξης την βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων, την κομψή διαχείριση των ομβρίων υδάτων και τη σύγχονη ανάπτυξη ανθρωπογενούς αρχιτεκτονικής τοπίου με αρχές landscape performance.

Σαν κριτική θα έλεγα ότι εκλεπτυσμένη αισθητική και ευαισθησία στο σχεδιασμό λείπει από αυτό το πρότζεκτ κυρίως από άποψη αρχιτεκτονικής και ποικιλίας φυτεύσεων. Με μικρό προϋπολογισμό και βασικό αντικείμενο τη διαχείριση του νερού στο masterplan, το Atelier Dreiseitl εστίασε στην πρόληψη των πλημμύρων, στη δημιουργία ζωνών συγκέντρωσης και συγκράτησης του νερού σε μεγάλες πλημμύρες, στη διαχείριση και μείωση της απορροής και στην αργή επαναφόρτιση των υπόγειων φυσικών δεξαμενών νερού (groundwater reservoir recharge). Μεγάλο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι με το σχεδιασμό όλου του συστήματος αργής συγκράτησης και απορροής υδάτων πάνω στην επιφάνεια του πάρκου, γίνεται εμφανές το σύστημα και η διαδικασία απορροής, και είναι με ένα άλλο τρόπο ένα τοπϊακό form follows function. Συνεχείς εμφανείς υδρορρόες και ενταγμένες τάφροι αποτελούν στοιχεία λεξιλογίου της αρχιτεκτονικής τοπίου σε αυτήν την περίπτωωη, ενώ ταυτόχρονα αυτό το στοιχείο είναι χαρακτηριστικό της επιτυχημένης landscape performance στα ανθρωπογενή τοπία.

Η μεγαλύτερη κατασκευαστική πρόκληση για αυτό το έργο ήταν το πώς ήταν δυνατή η συγκράτηση της απορροής με τον ίδιο ρυθμό πριν και μετά την ανάπλαση της περιοχής. Το ερώτημα αυτό προκύπτει γιατί η αστικοποίηση μεταφράζεται στο περιβάλλον έως κάθετη αύξηση της ανάγκης απορροής υδάτων. Αυτό το πρόβλημα ήταν μεγαλύτερο σε αυτήν την περιοχή γιατί βρίσκεται σε ένα πολύ απόκρημνο λόφο από βαρύ αργυλώδες έδαφος πολύ κοντά σε έναν παραπόταμο του Neckar που είναι το κεντρικό ποτάμι της Στουτγκάρδης. Έτσι το αστικό σχέδιο είναι εμπνευσμένο από αυτήν την πρωτοποριακή και οικονομική μεθοδολογία διαχείρισης ομβρίων υδάτων που συγκρατεί όλο το νερό στην επιφάνεια της πόλης, δημιουργεί ελκυστικές λεπτομέριες και τομές οδών, ενώ συγκρατεί και φιλτράρει το νερό σε μία σειρά από πολυλειτουργικά πάρκα και οδούς γεμάτες δέντρα που βρίσκονται σε πεζούλες. Η λύση αυτή είναι οικολογική, προσφέρει καταφύγιο σε πτηνά, μικρά ζώα και έντομα και είναι πολύ ελκυστική για τα παιδία που παίζουν στις πεζούλες. Οι μεγαλύτεροι ζουν με τις οικογένειες τους σε ένα υπέροχα πράσινο περιβάλλον που συμβάλει θετικά στο διαχείριση περιοχής απορροής του ποταμού γύρω από τη Στουτγκάρδη.