ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ.

 «Αξιότιμες κυρίες και, θα έλεγα, αξίοτιμοι κύριοι. (Στη σύζυγό) μου ζήτησαν να έρθω και να κάνω εδώ μια ομιλία, κατανοητή από το κοινό για φιλανθρωπικό (καλλιτεχνικό) σκοπό. Κι εγώ είπα γιατί όχι; Αφού πρέπει να κάνω ομιλία θα κάνω ομιλία – εμένα το ίδιο μου κάνει. Δεν έχω, βεβαίως, τον τίτλο καθηγητή πανεπιστημίου, όπως δεν έχω και κανέναν άλλο επιστημονικό τίτλο, αλλά χειρίζομαι θέματα επιστημονικής φύσεως επί τριάντα ολόκληρα και συνεχή χρόνια, και μάλιστα εις βάρος της υγείας μου. Τριάντα ολόκληρα και συνεχή χρόνια χειρίζομαι μόνο και αυστηρώς  επιστημονικά θέματα. Αδυναμία μου η διανόηση και ο στοχασμός. Κατά καιρούς συγγράφω και επιστημονικά άρθρα, ενδεχομένως όχι απόλυτα επιστημονικά αλλά –συγχωρήστε μου την έκφραση– σχεδόν επιστημονικά. Μεταξύ των άλλων τώρα τελευταία έγραψα ένα μεγάλο άρθρο με τίτλο «Οι επιζήμιες επιπτώσεις της ζωής των εντόμων στη ζωή των ανθρώπων». Το άρθρο αυτό άρεσε πολύ στις κόρες μου, ιδιαιτέρως δε το σημείο που αναφερόταν στους κοριούς (σκορπιούς) Εγώ, όμως, μόλις το διάβασα όλο με προσοχή, το έσκισα. Διότι, ποια η χρησιμότητά του; Ό,τι και να γράψεις, όπως και να το γράψεις, άμα δεν έχεις σκόνη για τους κοριούς (σκορπιούς), δεν κάνεις τίποτα. Για παράδειγμα, εμείς στο σπίτι έχουμε κοριούς (σκορπιούς) ως και μέσα στην ουρά του πιάνου…

Και έρχομαι τώρα στο θέμα της αποψινής μου ομιλίας. Είναι οι βλαβερές συνέπειες του καπνού. Οι βλάβες που προξενούνται στον άνθρωπο από τη χρήση του καπνού. Εγώ, βεβαίως, οφείλω να σας ομολογήσω ότι είμαι καπνιστής, όμως η σύζυγός μου μου ανακοίνωσε πως πρέπει να κάνω μια ομιλία για τις βλαβερές συνέπειες του καπνού, ένα θέμα που από μόνο του με δεσμεύει να μη μιλήσω γι΄ αυτό. Αλλά, αφού πρέπει να κάνω ομιλία για τον καπνό, θα κάνω ομιλία για τον καπνό –εμένα το ίδιο μου κάνει. Εσείς δε, κυρίες και κύριοι, παρακαλώ να αντιμετωπίσετε την ομιλία μου με τη δέουσα σοβαρότητα για να αποφύγουμε κάθε δυσάρεστο παρατράγουδο. Και όποιος από σας δεν επιθυμεί να παρακολουθήσει μια αυστηρά επιστημονική ομιλία, καλύτερα να τα μαζέψει από τώρα και να πάει στο σπιτάκι του.

(Τακτοποιεί το γιλέκο του)
                                           

Υπάρχουν γιατροί στο ακροατήριο; Εάν ναι, παρακαλώ να έχω την προσοχή σας, κύριοι, διότι η ομιλία μου θα σας προσφέρει αρκετές πληροφορίες. Ο καπνός έχει μεν βλαβερές συνέπειες, χρησιμοποιείται όμως και στην ιατρική. Παράδειγμα: τοποθετήστε μια μύγα μέσα σε μια ταμπακιέρα (σακούλα καπνό). Τι θα συμβεί; Η μύγα θα πέσει νεκρή. Και γιατί αυτό; Γιατί θα πάθει νευρικό κλονισμό.» (1)

(Κοιτάζει γύρω, χαμηλώνει τη φωνή)

 

Όμως έχω ακούσει και κάτι άλλο, ακόμα χειρότερο, για τον καπνό. Ένα παιδάκι σε ένα χωριό, προσπαθώντας να μιμηθεί τον πατέρα του που κάπνιζε συνεχώς, έφαγε ένα τσιγάρο από το αφημένο πακέτο του και δηλητηριασμένο από την περιεχόμενη νικοτίνη στον καπνό, απεβίωσε. Αυτό το  παράδειγμα δείχνει ότι ακόμη και σε κάτι που θεωρείται γενικώς βλαβερό υπάρχουν χρήσεις που μπορεί μέσα σε ένα διάστημα χρόνου να είναι λιγότερο ή περισσότερο καταστροφικές. Δείχνει επίσης κάτι που όλοι γνωρίζουμε από τις πρακτικές του φαγητού. Τη διαφορά που υπάρχει στη χρήση της ωμής από την ψημένη τροφή. Αυτό που μπορεί να είναι ιδιαίτερα βλαβερό όταν το τρώμε ωμό, όπως είναι το κρέας ή το ψάρι, όταν το φάμε ψημένο, δηλαδή με την παρεμβολή της χημείας της καύσης ή του ψησίματος γίνεται αβλαβές, κρατώντας σε κάποιο βαθμό τη θρεπτική του επίδραση. Αφότου οι άνθρωποι κατάφεραν κάποτε να ψήσουν την τροφή τους  απέφυγαν τις βλαβερές συνέπειες του ωμού, επεμβαίνοντας στη χημεία της. Δεν συμβαίνει βέβαια το ίδιο τώρα, που κατάφεραν να μεταλλάξουν και τα γενετικά της χαρακτηριστικά. Αλλά μάλλον λένε, έτσι ακούγεται, ότι τις βλαβερές συνέπειες αυτής της μεταλλαγής θα τις βρούμε στο μέλλον μπροστά μας. Προς το παρόν φαίνεται ότι η μεταλλαγμένη τροφή σκοτώνει μόνο τα ποντίκια.

(Παίρνει ανάσα, ανάβει τσιγάρο)

Μια φορά, σε ένα νησί,  μετά από μακρά οδοιπορία στην ύπαιθρο κάτω από τις καυτές ακτίνες του ήλιου, φτάσαμε επιτέλους σε μια ερημική παραλία. Εκεί, ήρθε η στιγμή να απολαύσουμε τη γεύση ενός μπουκαλιού με ούζο που κουβαλούσαμε μαζί μας. Έκρινα σκόπιμο να συνοδευτεί το ούζο από το θαλασσινό μεζέ που ήταν πρόχειρος εκεί, κολλημένος επάνω στις γλιστερές πέτρες του γιαλού.
Ξεκολλώντας και καταβροχθίζοντας άφθονες πεταλίδες για την ταιριαστή συνοδεία του ούζου με γεύσεις θαλασσινές υπό την επήρεια του οινοπνεύματος,με τη συνοδεία του αρωματικού γλυκάνισου,δημιούργησα ένα εξαιρετικό πρόχειρο γεύμα, που όμως για την έμπνευσή του αργότερα, ξαπλωμένος επί ώρες στο κρεβάτι του τοπικού «κέντρου υγείας» εκ βαθέων το σκυλομετάνιωσα. Ήταν όμως αργά για μετάνοιες. Οι πεταλίδες, σε εκείνο τον εξωτικό τόπο, για χρόνια απομυζούσαν από τους βράχους τα υπολείμματα από ένα παλιό, εγκαταλειμμένο  σμυριδορυχείο. Σμύριδα παντού, ναι από αυτό που φτιάχνουν τα σμηρυδόπανα. Τρίβει και τα πιο σκληρά υλικά!. Παρ΄ όλα αυτά, είμαστε πάντοτε έτοιμοι να αδράξουμε τις βλαβερές απολαύσεις των αγαθών της φύσης γιατί σε όλη μας τη ζωή κάνουμε τα πάντα για να καταστραφούμε και η ζωή η ίδια είναι ένας τέτοιος αγώνας κόντρα στην λυσσαλέα δύναμη της ζωής που θέλει πέρα από κάθε εμπόδιο και κάθε δυσκολία να διατηρηθεί. Δεν  σας αποκαλύπτω το όνομα του συγγραφέα που το διάβασα αυτό, γιατί θυμάμαι καλύτερα το όνομά του από αυτό που σας λέω ότι έχει πει. 

(Κινείται προς το κοινό, καπνίζει) 

 

Πριν πολλά χρόνια έδινα εισαγωγικές εξετάσεις για το Πανεπιστήμιο. Τις πρώτες μέρες των εξετάσεων όλα πήγαιναν καλά. Τόσο καλά μάλιστα που σε μαθήματα που αντικειμενικά παρουσίαζα αδυναμίες, όπως η έκθεση και η άλγεβρα, είχα ξεπεράσει τις συνήθεις μέτριες επιδόσεις μου. Όταν έφθασε η μέρα να εξεταστώ γραπτώς στο μάθημα που είχα τις καλύτερες επιδόσεις, στη γεωμετρία, με έπιασε ένας περίεργος φόβος ίσως γιατί σε αυτό το μάθημα δεν θα έπρεπε να διαψεύσω την καλή εικόνα που είχα για τον εαυτό μου. Έτσι το ίδιο πρωί, πριν ξεκινήσω για το εξεταστικό κέντρο καταβρόχθισα στα κρυφά ένα ηρεμιστικό χάπι που βρήκα στο ντουλαπάκι της γιαγιάς μου, η οποία εκείνο τον καιρό και εν όψει της οριστικής της αναπαύσεως ήταν ανήσυχη και έπασχε από αϋπνίες. Το αποτέλεσμα αυτής μου της επιλογής μπορείτε εύκολα να το φανταστείτε. Σε όλη τη διάρκεια της εξέτασης μισοκοιμόμουν και μάλιστα, σε μια κατάσταση απόλυτης ευδαιμονίας, νόμιζα ότι κάτι μουτζούρες που κατάφερνα να σχηματίσω στο χαρτί αποτελούσαν ιδιοφυείς αν και παράξενες, λύσεις στα γεωμετρικά προβλήματα που ετίθεντο από τον εξεταστή.

(Πίνει από ένα ποτήρι κρασί)

 

Στο πανεπιστήμιο, τα μαθήματα αποδείχτηκαν πιο βαρετά από ό,τι είχα φανταστεί πριν δώσω εξετάσεις. Έτσι άρχισα να κόβω βόλτες με ένα φίλο που είχα τότε μόλις γνωρίσει, ένα συμφοιτητή, στην γειτονιά του Πολυτεχνείου. Τακτικά συναντούσαμε άλλους συμφοιτητές σε καφενεία. Άλλοτε συζητούσαν για μπάλα, άλλοτε για πολιτική, στα διαλείμματα μιας συνεχούς χαρτοπαιξίας που κρατούσε από το βράδυ ως το πρωί. Η αγαπημένη μας καταφυγή, εμένα και του φίλου μου, από αυτή τη νοσηρή φοιτητική ενδιατριβή, ήταν στην καπνισμένη αίθουσα μιας υποτιθέμενης κυπριακής ταβέρνας όπου και πίναμε αρκετές μπύρες ώστε να γινόμαστε οι συχνότεροι επισκέπτες των αποχωρητηρίων του μαγαζιού. Η προσφιλής μας συνοδεία για την μπύρα ήταν τότε τα αμελέτητα, το εξαιρετικότερο έδεσμα που προσέφερε το μενού. Συχνά, η πικάντικη γεύση των χοιρινών αμελέτητων -που προσφέρονταν στο πιάτο ανά δύο κομμένα στη μέση, άρα τέσσερα κομμάτια, από δύο μισά, δηλαδή ένα ολόκληρο αρχίδι για τον καθένα, δύο αρχίδια και για τους δυό μας μαζί- μύριζαν έντονα ούρα. Εννοείται ότι ήταν υπολείμματα της φυσιολογικής βιολογικής λειτουργίας του ζώου εν ζωή.

Αρκετά αργότερα κατά την ετησίως επαναλαμβανόμενη διαμονή μου,  τα καλοκαίρια, σε ένα νησί, έμαθα ότι η μυρωδιά των αμελέτητων εξαρτάται από τη σωστή ή τη λάθος σφαγή του ζώου. Αν ο θάνατος κατά τη σφαγή επέλθει ακαριαίος, τότε αποφεύγονται στο σφάγιο όλες οι δυσάρεστες μυρωδιές. Αν πάλι το ζώο ταλαιπωρηθεί πριν παραδώσει την ψυχή του, τότε το σώμα του γεμίζει με τις εκκρίσεις της αγωνίας του, που περνάνε κατόπιν στο γευστικό αίσθημα αλλά και στο σώμα του καταναλωτή.

(Σβύνει το τσιγάρο τελετουργικά)

 

Το σπίτι μας ήταν μέσα σε ένα παλιό οικισμό. Τον είχε ερειπώσει σχεδόν εντελώς από δεκαετίες ένας καταστροφικός σεισμός. Οι κάτοικοί του τον εγκατέλειψαν και προσέφυγαν σε ένα νέο πρότυπο οικισμό πιο κοντά στη θάλασσα. Εκτός από τούς δικούς μου ανθρώπους, που συντηρήσανε το σπίτι τους- ο θόλος του παρέμεινε άτρωτος από το σεισμό- στον ερειπωμένο οικισμό διατηρήθηκε και το παλιό σφαγείο. Ήταν και οινοποιείο, η κάναβα του χωριού. Κάθε Τρίτη και Πέμπτη, πάντα μας ξύπναγε το ξημέρωμα η επιθανάτια ιαχή ενός ζώου, ένα ιιιιιιιιι, το μοσχάρι ή το γουρούνι, που έπαιρνε τη σειρά του για σφάξιμο. Ήταν οι μόνες ημέρες της εβδομάδας που τα παιδιά ξυπνούσαν από το χάραμα για να παρακολουθήσουν το σφάξιμο και το κρέμασμα του ζώου από ένα τσιγκέλι ψηλά στη μέση της αυλής. Μαζεύονταν με τα μαγιό και τις πετσέτες τους, γύρω εκεί στην αυλή, ώστε μετά από το τρομερό θέαμα του κατατεμαχισμού του σφάγιου να κατηφορίσουν προς τη θάλασσα.

Ακόμα δεν μπορώ να καταλάβω το δέος των παιδιών μπροστά στο θέαμα της σφαγής του ζώου. Είναι ένα κράμα αποστροφής –σα να θες να δεις και ταυτόχρονα να κρύβεσαι από αυτό που βλέπεις– αποστροφής λοιπόν και έλξης. Να η συγκίνηση, που είναι ταυτόχρονα πένθος και γιορτή, μαζί χαρά και λύπη. Μια παίρνεις τη θέση του ζώου και υποφέρεις με τον πόνο του, μια παίρνεις τη θέση του εκτελεστή και χαίρεσαι για το έργο του. Τα πράγματα δεν είναι πάντως έτσι όταν το ζώο είναι δικό σου ή το γνωρίζεις ή το έχεις φροντίσει για κάποιο καιρό.

(Πίνει από ένα ποτήρι, ανάβει τσιγάρο)

 

 Η καλύτερή μου φίλη, που έμενε στην απέναντι πολυκατοικία, είχε μανία με τα κατοικίδια ζώα. Ανάμεσα στα κατά καιρούς κατοικίδια που φρόντιζε είχε, κάποια εποχή, δύο πάπιες. Την Σύγκερσεν και τον Σόγκερσεν. Τις μεγάλωνε με μεγάλη επιμέλεια. Τις έτρεφε με τα ψωμιά που περίσσευαν από την οικιακή οικονομία. Έβρεχε τα ψωμιά, για να είναι πιο εύπεπτα για τις πάπιες, και μετά τις έβγαζε βόλτα στη γειτονιά. Μπρος αυτή, πίσω εκείνες, σε σειρά. Λέρωναν πολύ όμως τον ακάλυπτο της πολυκατοικίας. Μια Κυριακή, οι πάπιες εξαφανίστηκαν. Την ίδια μέρα μας είχε καλέσει η μητέρα της για φαγητό . Πρόκειται για τη γνωστή ιστορία. Το γεύμα ονομάστηκε «κοτόπουλο μιλανέζ». Όταν αποκαλύφθηκε η αλήθεια για το περιεχόμενο του γεύματος, λίγα χρόνια μετά, η μικρή μου φίλη έπεσε σε μελαγχολία. Έφυγε από το σπίτι της, εγκατέλειψε τον πατέρα της και τη μητέρα της και έγινε χορτοφάγος, μιας και δια παντός.

Δεν αντέχω στη χορτοφαγία για περισσότερο διάστημα από μισή μέρα. Η κατανάλωση αυγών, που δεν είναι κρεατοφαγία αλλά παρόλα αυτά τη θεωρώ ζωοφαγία, μπορεί να παρατείνει για λίγες ώρες την αποχή μου. Κάποτε, σε ένα ταξίδι τριών φίλων στην ύπαιθρο, είχαμε ξεμείνει από λεφτά. Παραγγέλναμε τα βράδια από τα σουβλατζίδικα μόνο πίτες και βάζαμε μέσα φρεσκοκομμένες ντομάτες από το διπλανό μποστάνι της κατασκήνωσής μας. Η υποκατάσταση των τσιγάρων όμως στο καθημερινό μας διαιτολόγιο ήταν οδυνηρή. Φύλλα ευκαλύπτου τριμμένα και τυλιγμένα σε εφημερίδα προκαλούν τόσο βήχα ώστε με δύο τρία τέτοια την ημέρα σου κόβεται εντελώς το κέφι για κάπνισμα. Φαντάζομαι ότι ο οργανισμός ξέρει να μετρά το μέγεθος της βλάβης που προκαλείται και έτσι με τον εσωτερικό του θερμοστάτη μετριάζει τις βλαβερές συνέπειες των  απολαύσεων και των εθισμών.

(Βήχει, διαχειρίζεται το φλέμα του, πετάει το τσιγάρο ψιθυρίζοντας ακατανόητα)

Γυρνούσα με το αυτοκίνητο στο σπίτι μου, την επομένη μιας μεγάλης γιορτής. Είχα καπνίσει καμιά διακοσαριά τσιγάρα, για να συνοδεύσω το άφθονο οινόπνευμα που έρεε μέσα μου και είχα πολύ κακή διάθεση. Πέρα από την οργανική μου κατάπτωση με ενοχλούσε πολύ η κακή εικόνα που σχημάτισα ξαφνικά για τον εαυτό μου. Τότε χτύπησε το κινητό τηλέφωνο και από μια προσφιλή φωνή άκουσα ότι ένα κοντινό πρόσωπο, πολύ κοντινό, πήρε τις κακές ειδήσεις από τα αποτελέσματα των ιατρικών εξετάσεων. Το εύρημα στους πνεύμονές του χαρακτηρίζονταν ως «θετικό». Ξέρετε ότι σε αυτές τις περιπτώσεις η αγάπη μας για τους άλλους παίρνει τη μορφή μιας περιπαθούς αυτοπροστασίας. Μόλις έκλεισα το τηλέφωνο, άνοιξα αμέσως το παράθυρο του αυτοκινήτου και πέταξα το πακέτο με τα τσιγάρα έξω, αφήνοντας το παράθυρο ανοιχτό για να μπει ο φρέσκος, παγωμένος αέρας του πρωινού. Για ένα ολόκληρο μήνα, όσο κράτησε η αποχή και η αηδία μου για το κάπνισμα, έγινα φανατικός ιδεολόγος αντικαπνιστής.

(Ανάβει τσιγάρο)

 

Έχασα το θέμα μου αλλά το ξαναβρήκα. Θα ήθελα όμως, τώρα,  να ξανασκεφτώ τι σας είπα. Παίρνω όρκο ότι πριν κάνω τη σημερινή μου ομιλία δεν είχα διανοηθεί ότι θα ανέφερα τα βιώματα που περιέγραψα. Πολύ περισσότερο αυτά τα βιώματα δεν υπήρχαν για μένα καν, ή μάλλον ήταν θαμμένα βαθειά πίσω στη λησμονιά. Ανακινήθηκαν μέσα μου, και βγήκαν στην επιφάνεια το ένα μετά το άλλο, συνειρμικά, μόνο θέλοντας να μιλήσω για τις βλαβερές συνέπειες του καπνού. Τι σχέση όμως έχει το κάπνισμα με το φαγητό, το φαγητό με το πιόμα, το πιόμα με τα φάρμακα, τα ψυχοφάρμακα με τα ζώα, τα ζώα και πάλι με το κάπνισμα; Επειδή εμπιστεύομαι περισσότερο τις υποσυνείδητες από τις συνειδητές μου λειτουργίες, εκλαμβάνω ως αληθή τον συνειρμό μου, τη φύση μου που σας ανέπτυξα πριν, και ζητώ από τον εαυτό μου να τον δικαιολογήσει. Δεν μπορεί παρά ο συνειρμός να είναι μια σωματοποιημένη θεωρία. Να γίνω ο θεωρητικός του εαυτού μου;

Ό,τι είπα είναι διαφορετικά στιγμιότυπα που ενεργώ. Άλλοτε πίνω, άλλοτε τρώω, άλλοτε παρακολουθώ μια σφαγή ή ακόμη στην περίπτωση με τις πάπιες, την Σύγκερσεν και τον Σόγκερσεν, συμμετέχοντας  σε ένα γεύμα που καταναλώνει ζωική ύλη με όνομα, συμμετέχω σε ένα συμβολικό κανιβαλισμό. Χωρίς να το θέλω. Το ίδιο συμβαίνει και με τις πεταλίδες. Ακουσίως καταναλώνω τον δηλητηριασμένο μεζέ.
Αντιθέτως το κάπνισμα ή η λήψη του ηρεμιστικού φαρμάκου είναι μνημονικά περιστατικά, όπου τα παθήματά μου είναι προϊόντα εκούσιας προσέλευσης σε ενέργειες που αυτόματα έχουν μετατραπεί σε παθήματα. Η περίπτωση με τα αμελέτητα είναι κάπως ενδιάμεση. Ναι μεν είναι ακούσια η δοκιμή της γεύσης των ούρων του χοίρου, πλην όμως το ακούσιο πάθος της σκατοφαγίας, εν προκειμένω, γίνεται αποδεκτό, εκούσιο και μάλιστα επαναλαμβανόμενη τέρψη. Θέλω να πω τελικά ότι, εκούσια ή ακούσια, τα ενεργήματα που μας φέρνουν κοντά και μέσα στα πράγματα, μέσα στο συνεχή μας μεταβολισμό είναι ενεργήματα που, ακριβώς κατά τη μεταβολιστική διεργασία, μετατρέπονται σε παθήματα. Να λοιπόν τι θέλω να πω, να το πω αλλιώς: Ό,τι εμφανίζεται ως ενέργημα, μέσα στις φροντίδες της επιβίωσης, είναι ταυτόχρονα προϊόν πάθους αλλά και πάθημα το ίδιο αυτό. Θα ήθελα τώρα να αποδώσω σε αυτή την αλληγορική γενίκευση που λέει ότι «ενεργώ σημαίνει παθαίνω» μια φυσική ερμηνεία και ταυτόχρονα στη φυσική ερμηνεία ένα πνευματικό περιεχόμενο. Η φυσική ερμηνεία του  «ενεργώ σημαίνει παθαίνω» είναι η ερμηνεία δια μέσου  του μεταβολισμού.
Μεταβολιζόμενος ενεργώ παθαίνοντας. Ταυτόχρονα όμως «μεταβολίζομαι» σημαίνει ότι: Μέσα από μένα, η παθητική ύλη μετατρέπεται σε οργανική ενέργεια. Άρα το λογικό σχήμα που εμφανίζεται είναι: Μετατρέπω την παθητική ύλη σε ενέργεια καθώς το ενέργημά μου προς τη ζωή, ως πάθος, μετατρέπεται σε πάθημα. Διαφορετικά, λέγοντας το ίδιο, μέσα στο χρόνο ζωής, το ενέργημα είναι το πάθημα διότι καθώς ενεργείται ταυτόχρονα παθαίνεται. Θυμάμαι άξαφνα τον γέρο Οιδίποδα. Καθώς ξανασκέφτεται όλα όσα είναι μέσα του, που του έχουν ήδη συμβεί λέει:

 « Στη ζωή μου αυτά που έκανα περισσότερο τα έπαθα». (2)

(Πίνει από το ποτήρι, ανάβει τσιγάρο)

 

Ας σκεφτούμε τώρα λίγο περισσότερο τις ενέργειες που προηγούνται του ενεργήματος του καπνίζειν, το οποίο βεβαίως όπως σας απέδειξα, και όπως όλοι ξέρετε είναι ένα πάθημα.
Κάποτε η χώρα που ζούμε ήταν βασικά γεωργική χώρα. Η ανάπτυξη βεβαίως περιόρισε πολύ τη γεωργία και μαζί με τον περιορισμό της περιορίστηκε, σχεδόν εξαφανίστηκε η εκτεταμένη καλλιέργεια του καπνού. Στην τελευταία φάση της εκτεταμένης καπνοκαλλιέργειας και καπνοπαραγωγής, οι αγρότες του καπνού στράφηκαν προς την καλλιέργεια της ποικιλίας των καπνών Βιρτζίνια. Ο καπνός έχει τους δικούς του όρους καλλιέργειας και επεξεργασίας. Διάβασα τα κεφάλαια ενός πρακτικού οδηγού για την καλλιέργεια των καπνών Βιρτζίνια, που απευθύνεται σε αγρότες. Τα κεφάλαια του βιβλίου είναι διαδοχικά τα ενεργήματα που ακολουθούνται κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας και της επεξεργασίας του καπνού. Τα κεφάλαια-ενεργήματα είναι τα εξής (3) :

(Σε κάθε ενέργημα που διαβάζει κάνει παύση ρουφώντας το τσιγάρο)
         

Παραγωγή (καπνόφυλλων)!
Προετοιμασία!
Λίπανση!
Μεταφύτευση!
Σκάλισμα!
Άρδευση!
Κορυφολόγημα- Βλαστολόγημα!
Συλλογή  (καπνόφυλλων)!
Μεταφορά (καπνόφυλλων)!
Αποξήρανση!
Διαλογή!
Συσκευασία!

Η ανάπτυξη του περιεχομένου καθενός από τα παραπάνω ενεργήματα περιγράφει τον τρόπο που θα γίνουν προκειμένου να βελτιστοποιηθεί η παραγωγή και να αποφευχθούν όλες εκείνες οι παθολογίες του φυτού και οι βλαβερές τους συνέπειες, που θα μείωναν την ποθούμενη παραγωγή ή θα φτώχαιναν την ποιότητα του προϊόντος που δεν είναι άλλο από τα φύλλα ενός φυτού.
Η ποθούμενη ποιότητα των φύλλων εξαρτάται κατά πολύ από την περιεχόμενη ποσότητα του γνωστού σε όλους μας δηλητηρίου της νικοτίνης. Όλα στοχεύουν σε αυτό, πώς δηλαδή το φύλλο του φυτού θα είναι πλούσιο σε περιεχόμενο από ένα δηλητήριο, το οποίο ωστόσο κάνει την κατανάλωσή του αξιόγευστη. Πρέπει εδώ να φανταστούμε τη διαδοχή των ενεργημάτων επί του φυτού, με πόση φροντίδα και τέχνη γίνεται από χιλιάδες ανθρώπους, οικογένειες σκυμμένες επάνω στη γη σε απόλυτη συνάφεια με τους καρπούς της, σκυμμένες ανάμεσα στα φυλλώματα, να φροντίζουν την ευάρεστη περιεκτικότητα σε νικοτίνη. Πρόκειται για μια συλλογική, κοινωνική ενέργεια προς τη δημιουργία του δηλητήριου ή με άλλα λόγια πρόκειται για τη συλλογική καλλιέργεια ενός κοινωνικού πάθους που γίνεται κατόπιν αρρώστια και πιθανά εξόντωση του κάθε καπνιστή, μαζικά, μάλιστα, μαζικά!. Και μάλιστα όλες αυτές οι οδηγίες, τα ποθούμενα ενεργήματα που γίνονται με περισσή φροντίδα έχουν τον χαρακτήρα του αναπόδραστου. Μόνο έτσι μπορεί να γίνει ο καπνός σωστά. Υπακούοντας σε μια σειρά προσταγές:

Πάραξε!
Προετοίμασε!
Λίπανε!
Μεταφύτευσε!
Σκάλισε!
Άρδευσε!
Κορυφολόγησε- Βλαστολόγησε!
Σύλλεξε!
Μετάφερε!
Αποξήρανε!
Διάλεξε!
Συσκεύασε!

(Ανάβει τσιγάρο, εισπνέει δυο ρουφηξιές)

 

Με καταλαμβάνει τώρα άξαφνα ένα ιδιαίτερο μεράκι για τον καπνό. Δεν είναι μεράκι για τον καπνό του καπνίσματος αλλά είναι για το ίδιο το φυτό του καπνού, είναι για τα καπνά. Διαπερνιέμαι από την  φανταστική βούληση για φροντίδα του καπνοπαραγωγού, έτσι καθώς είναι σκυμμένος ανάμεσα στις φυλλωσιές και ενεργεί. Εκεί μετασχηματίζει τις προσταγές για ενεργοποίηση σε οικεία βούληση, σε φροντίδα και υποταγή στο εσωτερικό του κάλεσμα για καλλιέργεια. Ενεργεί αρδεύοντας, ενεργεί κλαδεύοντας ενεργεί ραντίζοντας. Το ίδιο ισχύει τώρα και για μένα που μιλώ. Αυτή μου η διάθεση της φροντίδας, μάλιστα, μέσα από την κούρασή μου και την προσπάθεια ενώπιον του φυτού, μεταβιβάζεται  στο ίδιο το φυτό. Εγώ ο ίδιος αναζητώ το πότισμά μου αναζητώ το κλάδεμα και το ράντισμά μου! Να μην το ξεχάσω όμως. Όχι και το τόσο πολύ πότισμα, ναι στο νερό, όχι στη σπατάλη: Ο πρακτικός οδηγός της καπνοκαλλιέργειας, κάπου αναφέρει ότι όσο περισσότερο το πότισμά (μου) τόσο πιο φτωχή γίνεται η περιεκτικότητά (μου) στην ποθούμενη νικοτίνη . (4)

Ξέρετε, αυτή η διαδικασία της μεταβίβασης, την οποία υφίσταμαι, πρέπει να οφείλεται στην ίδια την πνευματικότητα την οποία εμπεριέχει το φυτό. Ο συγγραφέας λέει ότι:

 «…αν εντοπίζουμε στο φυτό μιαν αυτόνομη δύναμη, η οποία εισέρχεται μέσα μας για να ριζώσει και να ανθίσει, αποκλίνουμε κατά τι από την ψευδή προοπτική σύμφωνα με την οποία το πνεύμα είναι μονοπώλιο του ανθρώπου και δεν υφίσταται έξω από αυτόν» . (5)

 Σκέφτομαι λοιπόν, και αισθάνομαι όπως το ίδιο το φυτό, στο μέσο του κάμπου, που θέλει να κλαδευτεί για να μεγαλώσει και θέλει να ποτιστεί. Ποτίσου λέω μέσα μου, ποτίσου! Αλλά μετά κρατιέμαι. Ποτίσου τόσο δα, προπάντων εγκράτεια, έτσι που να μην ξεπλυθεί από τα νερά  η πολυπόθητη ποσότητα νικοτίνης μέσα σου. Και έτσι γίνομαι εγώ ο ίδιος ο καπνός και το φύλλο, χωρίς να χρειαστεί να υποστώ τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος! Τρέχω λοιπόν στους κάμπους, διψασμένος να ποτιστώ. Τρέχω…

(αρχίζει να προβάλλεται βίντεο στη οθόνη με τη μηχανή του ποτίσματος –αεροπλανάκι-  να σαρώνει αργά το καλλιεργούμενο χωράφι πλησιάζοντας συνεχώς το φακό)

Και κάθομαι και ξαπλώνω στο χώμα που είναι ζεστό από τις ακτίνες του ήλιου και θρέφει μέσα του το φυτό. Και περιμένω με τη σειρά μου, να περάσει από επάνω μου η αρδευτική μηχανή. Να ποτιστώ! Να ποτιστώ!

(ξαπλωμένος στο δάπεδο συνεχίζει)

 

«…Να το σκάσω, να τα παρατήσω όλα και να μη γυρίσω να κοιτάξω πίσω μου! Θα μου πείτε να πάω που; Οπουδήποτε…Να ξεφύγω απ΄ αυτή την τιποτένια, την άθλια, ποταπή ζωή που με κατάντησε ένα γερόντιο ηλίθιο, αξιοθρήνητο. Να ξεφύγω απ΄ αυτή την  απαίσια, την μίζερη γυναίκα που με βασανίζει τριάντα τρία ολόκληρα χρόνια! Να ξεφύγω από τα μαθήματα της μουσικής, κι απ΄ την κουζίνα, κι από τα λεφτά της γυναίκας μου κι απ΄ αυτή την ανόητη, μικρόψυχη ζωή που κάνουμε. Και να βρεθώ κάπου μακριά, στη μέση ενός αγρού, και να σταθώ κάτω απ΄ τον αχανή ουρανό, σαν δέντρο, στύλος ή σκιάχτρο, και να κοιτάζω όλη τη νύχτα το λαμπερό φεγγάρι, και να ξεχάσω, να ξεχάσω. Ώ, τι υπέροχο θα ήτανε να μη θυμάμαι τίποτα!» (6)

Δρ. Ζήσης Κοτιώνης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

1. Εισαγωγή από το συνώνυμο μονόπρακτο έργο του Α. Τσέχωφ, Μονόπρακτα,  μτφ. Ε. Μπελιές, Κέδρος 2004
2. Σοφοκλέους, Οιδίπους επι Κολωνώ
3. Κ. Ταϊγανίδης, Τα καπνά Βιρτζίνια, εκδ. Κοροτζη, 1988
4. Ο.π. σ.99
5. Ε. Γιούνγκερ, Περί Ναρκωτικών και Μέθης, σ.34
6. Α. Τσέχωφ, ο.π., σ.15