ΑΣΩΜΑΤΩΝ

Διπλωματική Εργασία με θέμα: Ασωμάτων (E.M.Π.)
Φοιτητική ομάδα:
Κουλουμέντα Ελίζα  
Κλάδη Κατερίνα 
Υπεύθυνος καθ.: Κούρκουλας Ανδρέας
Σύμβουλος καθ.: Εφεσίου Ειρήνη

Στα πλαίσια της διπλωματικής μας εργασίας επιλέξαμε ως περιοχή μελέτης το όριο του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμικού με την οδό Πειραιώς, Ασωμάτων και Ερμού. Η εργασία μας είχε ως αφετηρία την ιδέα της περίφραξης του αρχαιότερου νεκροταφείου της Ευρώπης, την δημιουργία ενός συμβολικού τείχους, που θα προστατεύει την ευαίσθητη αυτή περιοχή, η οποία παρουσιάζει έναν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα πολιτισμικό χαρακτήρα. Η εβραϊκή συναγωγή συνυπάρχει με την ορθόδοξη και την Αρμένικη εκκλησία, η Κορεάτικη αγορά, το Γκάζι δημιουργούν μια ποικιλία πολιτιστική.

 Στην εργασία μας μελετάμε τον τρόπο με τον οποίο μπορεί η αρχιτεκτονική να ‘μιλήσει’ για την νεκρική τέχνη, με μια γλώσσα ουδέτερη, που να αναφέρεται και να αφορά στην παράδοση διαφόρων δογμάτων και πολιτισμών. Προσπαθήσαμε να χρησιμοποιήσουμε την νεκρή γλώσσα της αρχιτεκτονικής για τη συγκρότηση μικρών μουσειακών χώρων που θα διατίθενται για την έκθεση νεκρικών και ταφικών ευρημάτων όλων των πολιτισμών, καθώς ανέκαθεν η τέχνη προσεγγίζει την αφηρημένη έννοια του θανάτου.
 Αρκετοί αρχιτέκτονες έχουν μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο η αρχιτεκτονική χρησιμοποιεί την ύλη, το φως, τον ήχο για τη δημιουργία συμβολικών χώρων. Το κτίριο της Unesco στο Παρίσι του Tadao Ando είναι ένας χώρος προσευχής χωρίς θρησκευτική ταυτότητα. Ο Ando μεταφράζει τα φυσικά φαινόμενα σε χώρο πέρα από θρησκείες και μυθολογίες.
 
Σενάριο: Θεωρούμε την αποκατάσταση του αρχαιολογικού χώρου του αρχαιότερου νεκροταφείου της Ευρώπης πιο σημαντική από την διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης της πόλης, γι αυτό και η μελέτη μας βασίζεται σε ένα υποθετικό σενάριο, αυτό μιας μεγάλης ανασκαφής που θα πραγματοποιηθεί κατά μήκος ολόκληρης της οδού Ασωμάτων, από την Ερμού μέχρι την οδό Πειραιώς, επαναπροσδιορίζοντας τα όρια του αρχαίου νεκροταφείου του Κεραμικού με την πόλη. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους υπάρχουν ευρήματα αρχαιολογικά ακόμη και πιο πάνω από την οδό Ασωμάτων.

 Η ευαίσθητη περιοχή του Κεραμικού δέχεται την επίδραση της πόλης με τρεις διαφορετικούς τρόπους, στην περιοχή μελέτης. Αυτό μας οδηγεί σε τρεις διαφορετικούς χειρισμούς για την δημιουργία του συμβολικού τείχους περιμετρικά του Κεραμικού.

1.Δάσος:Η Πειραιώς είναι μια λεωφόρος με έντονη κίνηση οχημάτων, κατά συνέπεια θόρυβο, σκόνη…Προκειμένου να προστατεύσουμε τον αρχαιολογικό χώρο φιλτράρουμε την θορυβώδη αυτή πλευρά της πόλης με την δημιουργία μιας παράλληλης με την Πειραιώς σειράς δένδρων, ενός δάσους, στο επίπεδο του αρχαιολογικού χώρου. Τα δένδρα λειτουργούν ως φράχτης, χωρίς ωστόσο να καθιστούν αδύνατη την θέαση προς τον αρχαιολογικό χώρο. Το δάσος εμφανίζεται με ένα διπλό νόημα, η απειλή και το καταφύγιο. Παρόλο που το δέντρο κάθε χρόνο αναπαριστά τη διαδικασία της δημιουργίας, ωστόσο το δάσος, είναι ένα σύνολο ’’παράξενων και απειλητικών δυνάμεων’’

2. Τρίγωνο: Ο πεζόδρομος της Ερμού προσδίδει στην περιοχή έναν τελείως διαφορετικό χαρακτήρα. Σε συνδυασμό με την Εβραϊκή συναγωγή στην οδό Μελιδώνη, αποτελούν ένα ενδιαφέρον σύνολο. Με την δημιουργία ενός τριγώνου με επικλινείς πλευρές, στον πεζόδρομο της Ερμού, τραβάμε, έλκουμε τον περαστικό να έρθει κοντά στα όρια του δρόμου με τον αρχαιολογικό χώρο, και ανενόχλητος από την κίνηση του πεζόδρομου να απολαύσει τη θέα προς τον Κεραμικό. Η κλίση των επιπέδων, πότε φτιαγμένα από μπετόν, πότε φυτεμένα με πράσινο, τονίζει ακόμη περισσότερο την πρόθεση να αφήσουμε τον περαστικό να γλιστρήσει στον αρχαιολογικό χώρο.

3.Ασωμάτων: Κατά μήκος της Ασωμάτων βρίσκεται ο πυρήνας της σύνθεσης. Η εναλλαγή πλήρων και κενών, κτιρίων και νοητών κατεβασμάτων, δημιουργούν ένα αποκομμένο και διαφορετικό σκηνικό μέσα στην πόλη. Χώροι που προορίζονται για την έκθεση νεκρικών ευρημάτων από διάφορους πολιτισμούς και μεταφυσικά δόγματα. Χρησιμοποιούμε την ύλη, το φως, τον ήχο, τον αέρα, τις αισθήσεις, τα καιρικά φαινόμενα προκειμένου να δημιουργήσουμε τον ‘ανάμεσα’ στη ζωή και στο θάνατο χώρο.
Ο Όμηρος περιγράφει το ταξίδι του Οδυσσέα στον Κάτω Κόσμο όπου η Νέκυια στέκεται στο μεταίχμιο των δυο κόσμων. Αποτελεί σχεδόν ένα ιδεόγραμμα που συμπυκνώνει τη ζωή και το θάνατο, μια κατασκευή που διαπραγματεύεται τις οριακές καταστάσεις της ύπαρξης, μια μαγική εικόνα που αποκαλύπτεται ή αποκρύβεται. Κενά εναλλάσσονται με πλήρη και στο σύνολό τους δημιουργούν το τείχος, την περίφραξη του αρχαιολογικού χώρου. Στην πινακίδα (κάναβος) απεικονίζεται η μελέτη που κάναμε προκειμένου να οδηγηθούμε στην τελική εναλλαγή πλήρων και κενών, σε επίπεδο κάτοψης και τομής.
Φαίνεται η γενική ιδέα αφαίρεσης μάζας και δημιουργίας χώρων, η τομή του εδάφους, ακολουθώντας έναν κάναβο που οδηγεί σε αυστηρά ορισμένους χώρους. Το πλήρες και το κενό εναλλάσσεται τόσο κατά μήκος ολόκληρης της σύνθεσης-συμβολικού τείχους, όσο και στο εσωτερικό των επιμέρους χώρων. Η μακέτα με το γύψο δείχνει ακριβώς αυτό το αποτέλεσμα, και ο γύψος αποδίδει σε πολύ ικανοποιητικό επίπεδο την υφή του σκυροδέματος. Ο βαθμός αφαίρεσης της μακέτας βοηθάει στην αντίληψη του μοιράσματος των πλήρων και των κενών.

 Η σύνθεσή μας αρθρώνεται πάνω σε μια απόλυτη γεωμετρία, που αποτελείται από μικρά υποσύνολα, ως μονάδες ενός ευρύτερου συστήματος. Η τοποθέτηση των κτιριακών μονάδων στο χώρο γίνεται μέσα από την χάραξη ενός κανάβου με απόλυτη γεωμετρία και κανονικότητα που οδηγεί σε απόλυτα γεωμετρικές λύσεις, και σε χώρους απολύτως ορισμένους.
Δέκα κτίρια σε ρυθμική εναλλαγή με εννέα ράμπες, παγώνουν την κίνηση της πόλης, ως αναφορά στο θάνατο, στο πάγωμα του χρόνου, της στιγμής. Το πλήρες εναλλάσσεται με το κενό, το φως με τη σκιά με ακριβώς ίδιο τρόπο κατά μήκος της Ασωμάτων, και αυτή η έλλειψη κίνησης, έντασης υποδηλώνει την μετάβαση από τον κόσμο των ζωντανών, που είναι η στάθμη της πόλης, στον κόσμο των νεκρών.

Η γενική διάταξη στο χώρο επαναπροσδιορίζει το παραδοσιακό μοντέλο μουσείων χρησιμοποιώντας ένα μοντέρνο λεξιλόγιο και θέτοντας όρους αυστηρούς, μετατρέποντας την έκθεση αντικειμένων σε μια τελετουργία, μέσα από ένα απόλυτο πρότυπο.
Με αυτό τον τρόπο η ζωή στο εσωτερικό του μουσείου προδιαγράφεται και οι επιτρεπόμενες κινήσεις ορίζονται από την αρχιτεκτονική του σύνθεση, σε πλήρη ανεξαρτησία από την ζωή έξω από τους τοίχους, στην υπόλοιπη πόλη. Η οδός Ασωμάτων, από την Πειραιώς μέχρι την Ερμού, αποτελεί το ‘κέλυφος’, την σπονδυλική στήλη του Aldo Rossi, τη χάραξη για την τοποθέτηση των μουσείων.
Τα δέκα αυτά δοχεία συνδέονται μεταξύ τους με μια οριζόντια κίνηση, ως μνήμη του υπάρχοντος δρόμου. Ο οριζόντιος αυτός άξονας βρίσκεται σε χαμηλότερο ωστόσο επίπεδο από την πόλη, ενισχύοντας την εσωστρέφεια των χώρων. Οι βασικές είσοδοι στο χώρο του νεκροταφείου βρίσκονται στην αρχή και στο τέλος της οδού Ασωμάτων επιτρέποντας στον επισκέπτη να περάσει στον χώρο του αρχαίου νεκροταφείου χωρίς να χρειάζεται να περάσει μέσα από τα μουσεία.

Το κατέβασμα στους εκθεσιακούς χώρους γίνεται μέσα από μια σκάλα με μικρό άνοιγμα, έτσι ώστε η πορεία να προδιαγράφεται μοναχική. Καθώς κανείς κατεβαίνει προς το εσωτερικό, αρχίζει να χάνει οπτικά το επίπεδο της πόλης, να ´βυθίζεται’ ανάμεσα στα τοιχία που ορίζουν αυτό το κατέβασμα. Το σώμα κατεβαίνει και τα φυτά από τις πλάγιες ράμπες μοιάζουν να ανεβαίνουν. Το φως εισβάλλει από επάνω, και σταδιακά εξαφανίζεται και όπως και η φύτευση.

Το βλέμμα αρχίζει να εγκλωβίζεται εξαιτίας της παρουσίας δυο παράλληλων τοιχίων και στρέφεται προς τα κάτω καθώς το ρίχτυ της σκάλας είναι απότομο. Με αυτό τον χειρισμό, το κατέβασμα προς το εσωτερικό των χώρων αποκτά έναν μεταφυσικό χαρακτήρα. Η κύρια είσοδος έχει σχετικά χαμηλό ύψος για να δημιουργείται η αίσθηση ότι πρέπει το σώμα να χαμηλώσει προκειμένου να περάσει. Το πρώτο επίπεδο που συναντάει κανείς κατά το κατέβασμα είναι ο οριζόντιος διάδρομος που ενοποιεί όλους τους εκθεσιακούς χώρους. Η οριζόντια αυτή κίνηση, ενοποιεί τα κτίρια με τις ράμπες σε ένα ενδιάμεσο επίπεδο. Έτσι διαπραγματεύεται την ενδιάμεση κατάσταση του περάσματος από τη ζωή στο θάνατο. Κατά μήκος αυτού του διαδρόμου η απόλυτα ρυθμική εναλλαγή φωτός και σκιάς δημιουργεί υπόνοιες ζωής και θανάτου. Περπατώντας κατά μήκος του διαδρόμου, υπάρχουν χώροι προβολής που ενημερώνουν τον επισκέπτη σχετικά με τα εκθέματα κάθε χώρου. Οι επιλογές έτσι είναι δυο: είτε κανείς κατεβαίνει στον χώρο του μουσείου, είτε συνεχίζει την πορεία του κατά μήκος του διαδρόμου, όπου του αποκαλύπτεται το εσωτερικό των κεκλιμένων επιπέδων.

Οι κεκλιμένες επιφάνειες που βρίσκονται ανάμεσα στα κτίρια συμβολίζουν τη ροή της πόλης προς τον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμικού, καθώς η πόλη μοιάζει να ‘γλιστράει’ στον αρχαιολογικό χώρο. Η επιφάνειά τους διακόπτεται από κολώνες ίδιου υλικού, σαν ένα μπετονένιο δάσος με φύτευση στο επάνω μέρος τους. Η φύτευση αυτή δείχνει τη συνέχεια της πόλης στο επάνω επίπεδο. Οι κολώνες μοιάζουν να σχίζουν την πλάκα και να προβάλλουν από τα βάθη της γης χάρη στο περιμετρικό κενό που έχουν από την πλάκα. Βρίσκονται σε πλήρη αντιστοιχία με το φυσικό δάσος που φιλτράρει την πόλη από την πλευρά της Πειραιώς.

Στο εσωτερικό της ράμπας έχει κανείς πρόσβαση διασχίζοντας τον εσωτερικό διάδρομο. Κατά μήκος του διαδρόμου και ανάμεσα στα κτίρια υπάρχουν στάσεις θέασης. Στα μάτια του θεατή αποκαλύπτονται οι κολώνες και εξαφανίζονται τα όριά τους. Στο έδαφος το στάσιμο νερό αντικατοπτρίζει τις κολώνες οι οποίες μοιάζουν να χάνονται στο βάθος της γης. Στην οροφή το φως που εισβάλλει από τα κενά εξαϋλώνει την πλάκα και οι κολώνες μοιάζουν να κρέμονται από τον ουρανό. Το νερό του δαπέδου μέσω του αντικατοπτρισμού δημιουργεί τα φανταστικά είδωλα των πραγματικών αντικειμένων (κολώνων). Τα φανταστικά αυτά είδωλα ο καθένας τα αντιλαμβάνεται με τον δικό του τρόπο, γι’ αυτό το νερό λειτουργεί ως φαινομενολογικός φακός. Η ανακλαστική επιφάνεια των ήρεμων, στάσιμων νερών έχει την ιδιότητα να καλεί το ανθρώπινο πνεύμα σε περισυλλογή και ονειροπόληση.

 Ακολουθώντας κανείς την δεύτερη επιλογή, συνεχίζει το κατέβασμα προς τον εκθεσιακό χώρο, ο οποίος μοιάζει με ένα προ χολ θανάτου. Στον Όμηρο οι ψυχές των νεκρών είναι αυτές που συνιστούν το περιεχόμενο του Κάτω Κόσμου. Κατά τη διάρκεια της μελέτης του φωτός στον εσωτερικό χώρο, πραγματοποιήθηκε μια σειρά από πειράματα, από μελέτες, όπου καταγράφαμε την φωτοσκίαση που είχαμε στο εσωτερικό των κτιρίων μέσα από διάφορες μορφές ανοιγμάτων, για να καταλήξουμε σε 3 λιτά, γραμμικά ανοίγματα.

Στο εσωτερικό των χώρων καταλήξαμε σε δυο σχισμές από τις οποίες μπαίνει μια ιδέα φωτός, και ένα κεντρικό ενιαίο άνοιγμα που είναι καλυμμένο με διαφώτιστο μάρμαρο, που αποτρέπει τον άμεσο και καθαρό φωτισμό του χώρου. Έτσι το παιχνίδι στήνεται στην δημιουργία ενός κύκλου, μιας επανάληψης από το ‘κρύβω’ στο ‘βλέπω’, από τα κρυφά μέρη της γης στο φως και αντίστροφα. Το ενιαίο σκυρόδεμα συμβάλλει σε αυτή την αίσθηση καθώς ως μη ανακλαστικό υλικό, απορροφάει το φως χωρίς να το επιστρέφει, δημιουργώντας ένα σκοτεινό υπόβαθρο. Η γενική αίσθηση φωτός που επικρατεί είναι η γκάμα του γκρι. Τα πρόσωπα φαίνονται σαν σκιές, απροσδιόριστα, αχάρακτα, αχνά.

 Τα πλάγια τοιχία που ορίζουν τον χώρο είναι λοξά. Έτσι καθοδηγούν το βλέμμα προς τον ουρανό, συμβάλλουν στην ανάτασή του. Ένα άλλο στοιχείο που συμβάλλει στη δημιουργία της ίδιας αίσθησης είναι το χαμηλό πέρασμα πίσω από τη σκάλα. Στους διάφορους πολιτισμούς υπάρχει σίγουρα διαφορετική αντίληψη για το θάνατο, αλλά παντού υπάρχει η ιδέα ότι η ψυχή ανεβαίνει προς τα επάνω, ταξιδεύει  ενώ το σώμα κατεβαίνει. Το πάχος τους (60 εκατοστών) ηχομονώνει τον χώρο από τον θόρυβο της πόλης, με αποτέλεσμα στο εσωτερικό των εκθεσιακών χώρων να επικρατεί μια απόλυτη σιωπή, μια παύση από την ζωντάνια της πόλης.

 Η πλάκα του εδάφους μοιάζει να πλέει καθώς δεν εφάπτεται στα τοιχία αλλά δυο παράλληλες σχισμές όπου υπάρχει νερό δίνουν την αίσθηση αυτή. Το νερό αυτό είναι το νερό της βροχής που μπαίνει από τις σχισμές της οροφής και γλιστράει πάνω στα λοξά τοιχία για να καταλήξει στα πλάγια κενά της πλάκας. Με αυτό τον τρόπο τα καιρικά φαινόμενα μετατρέπονται σε λέξεις της αρχιτεκτονικής. Η πλάκα μοιάζει με νούφαρο, πλέει, συμβολίζοντας το ταξίδι της ψυχής μετά το θάνατο. Το νερό αυτό μοιάζει να χάνεται στα έγκατα της γης.

Η σκάλα επίσης μοιάζει να κρέμεται από τον ουρανό καθώς το τελευταίο ρίχτυ έχει μεγάλη εσοχή και δεν είναι ορατό. Τα τοιχία της σκάλας έχουν περιμετρικά στο δάπεδο μια σχισμή που εντείνει την αίσθηση της καθετότητας, καθώς δεν είναι ορατή η βάση τους. Η σχισμή αυτή είναι ένα στοιχείο που επαναλαμβάνεται σε ολόκληρη την σύνθεση. Την συναντάμε στην σκάλα, στην οριζόντια κίνηση, στο διάδρομο δηλαδή. Η σχισμή απομονώνει τα στοιχεία, δεν δημιουργεί σχέσεις ανάμεσα στα δομικά στοιχεία, όπως κανείς είναι πάντοτε μόνος του στο θάνατο.

Το νερό για μας αποτελεί το συνδετικό στοιχείο των δυο κόσμων, του πάνω και του κάτω. Στο νερό αντικατοπτρίζεται ο επάνω κόσμος και γίνεται κάτω κόσμος, όπως όταν κοιτάμε τον εαυτό μας στο νερό, προβάλλεται στο βάθος το είδωλό μας.
Ένα αυλάκι τρέχει κατά μήκος ολόκληρης της Ασωμάτων και αποκολλάει τον αρχαιολογικό χώρο από τον δρόμο.

Η πρακτική σημασία που έχει το αυλάκι είναι αφενός ότι παίρνει το νερό της βροχής εμποδίζοντάς το να τρέξει προς το εσωτερικό των χώρων, και αφετέρου ότι αποτελεί εμπόδιο για το πέρασμα στο δώμα των κτιρίων. Το εμπόδιο αυτό ενισχύεται και από την κατασκευή του μπετονένιου καθίσματος κατά μήκος ολόκληρης της σύνθεσης.
Το μεγάλο του πλάτος είναι αποτρεπτικό για το πέρασμα προς τα δώματα και τις κεκλιμένες επιφάνειες. Η μοναδική σύνδεση του δρόμου με τους χώρους πραγματοποιείται πάνω από την μικρή γέφυρα που διασχίζει κανείς προκειμένου να εισέλθει στο χώρο. Το αυλάκι αυτό όμως πάνω από όλα συμβολίζει την τομή, το διαχωρισμό του αρχαιολογικού χώρου από την υπόλοιπη πόλη. Η οδός Ασωμάτων αλλάζει χαρακτήρα και μια πιθανή πλακόστρωση της θα είχε ως αποτέλεσμα την μείωση της κίνησης των τροχοφόρων και την αλλαγή του χαρακτήρα της.

 Παρουσιάσαμε μια πρόταση για το όριο του αρχαιολογικού χώρου του νεκροταφείου του Κεραμικού με την γύρω περιοχή. Χρησιμοποιήσαμε τα μέσα της αρχιτεκτονικής, την ύλη, το φως, τον αέρα, τα καιρικά φαινόμενα για να δημιουργήσουμε τον ‘ανάμεσα’ στη ζωή και στο θάνατο χώρο. μελετήσαμε τον τρόπο με τον οποίο μπορεί η αρχιτεκτονική να μιλήσει για τη νεκρική τέχνη, με γλώσσα που να αφορά σε όλους τους πολιτισμούς. Πολλές μελέτες μας επηρέασαν στην πορεία της εργασίας μας.
Το μνημείο του Dani Karavan στη Πορτογαλία, το μουσείο του Libeskind στο Βερολίνο, το μνημείο του Aldo Rossi στο Cuneo της Ιταλίας για τους πεσόντες του β΄ παγκοσμίου, το νεκροταφείο του Aldo Rossi στη Modena, το νεκροταφείο Woodland των Asplund και Lewerentz στη Σουηδία και το νεκροταφείο Igualada των Miralles και Pinos στην Ισπανία. Ο κόσμος των νεκρών παρουσιάζεται σαν ένα container, σαν μια τεράστια βιβλιοθήκη από την οποία επιλέγει κανείς στοιχεία συνθέτοντας το δικό του αρχείο, τη δική του ταυτότητα και εικόνα. Δεν υπάρχει μια μόνο περιγραφή του Κάτω Κόσμου, αλλά διαφορετικές προσεγγίσεις του ίδιου θέματος.
Ένα αντικείμενο ιδωμένο από διαφορετικές γωνίες. Το βάθος της ανθρώπινης εμπειρίας εξαρτάται από το γεγονός ότι μπορούμε να ποικίλουμε τους τρόπους που βλέπουμε, ότι μπορούμε να εναλλάξουμε τις όψεις της πραγματικότητας. Δεν υπάρχει μια όψη της πραγματικότητας εφόσον ζούμε στον κόσμο των αισθητήριων εντυπώσεων, μόνο αγγίζουμε την επιφάνεια της πραγματικότητας. Η επίγνωση του βάθους των πραγμάτων απαιτεί πάντα προσπάθεια από μέρους των ενεργητικών και οικοδομητικών μας ενεργειών. Αφού όμως οι ενέργειες αυτές δεν κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση, ούτε και τείνουν προς τον ίδιο σκοπό, δεν μπορούν να μας δώσουν την ίδια όψη της πραγματικότητας.
 

Διπλωματική Εργασία με θέμα: Ασωμάτων (E.M.Π.)
Φοιτητική ομάδα:
Κουλουμέντα Ελίζα  
Κλάδη Κατερίνα 
Υπεύθυνος καθ.: Κούρκουλας Ανδρέας
Σύμβουλος καθ.: Εφεσίου Ειρήνη

 Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.