Αναγκαία αναθεώρηση του Θεσμικού Πλαισίου για τον Χωρικό Σχεδιασμό

Το  Ιστορικό
Από τη μεταπολίτευση και μετά, η χώρα μας απέκτησε και εφάρμοσε σύγχρονη πολεοδομική πολιτική. Καταρχάς τον Ν.947/79, αμέσως μετά τον Ν.1337/83 και τελικά τον Ν.2508/97. Σύμφωνα με τα προηγούμενα  προκύπτει ότι τροποποιείται το θεσμικό πλαίσιο περίπου ανά 15ετία.

Η δομή  και  η φιλοσοφία των δύο τελευταίων Νόμων είναι ίδια ως προς την πολιτική γης σε αντίθεση με αυτήν του Ν.947/79, στις περιπτώσεις κανονιστικής πολεοδόμησης. Σημαντικό θεωρείται ότι όλοι προβλέπουν δυνατότητες ανάπτυξης ΖΕΠ και ΖΑΑ. Η διοικητική αναδιάρθρωση της χώρας με το Νόμο του Καποδίστρια προσδιόρισε τη βασική αναγκαιότητα για την ύπαρξη του Ν.2508/97  στον οποία  η χωρική διεύρυνση των ορίων εφαρμογής του σχεδιασμού  ολοκλήρωσε τη θεσμική κάλυψη της εξωαστικής περιοχής. Παράλληλα το θεσμικό πλαίσιο επεκτάθηκε και σε εφαρμογές πέραν των οικιστικών σε τομείς παραγωγικούς είτε του δευτερογενή είτε του τριτογενή τομέα καθώς και των ιδιωτικών πολεοδομήσεων.

Επίσης με το Β. Κεφάλαιο του Ν.2508/97  προβλέφθηκαν ρυθμίσεις για τις πολεοδομικές αναπλάσεις  και τις προβληματικές εντός των οικισμών περιοχές πέραν αυτών που ρυθμίζονται με τα άρθρα 13 και 15 των Ν.1337 & Ν.2508 αντίστοιχα.

Οι  Διαπιστώσεις
Με την πάροδο των χρόνων και την απόκτηση εμπειριών από την εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου έχουν προκύψει θέματα και δεδομένα που δημιουργούν σημαντικές δυσλειτουργίες. Ως τέτοια έχουν καταγραφεί:

- Η οικιστική πολιτική της χώρας από την ένταξη σε σχέδιο πόλης των αυθαίρετων οικισμών ή θυλάκων οδηγήθηκε στις υπερμεγέθεις επεκτάσεις διαμέσω επιλογής σεναρίων οικιστικής ανάπτυξης δίχως ιδιαίτερη επιστημονική απόδειξη και συνεκτίμηση των πραγματικών αναγκών και δεδομένων.
- Η σταδιακή και συνεχής υπερίσχυση του κανονιστικού περιεχομένου του 1^ου επιπέδου του πολεοδομικού σχεδιασμού έναντι του αντίστοιχου στρατηγικού σε συνδυασμό με τις υπερβολικές χρονικές καθυστερήσεις στις εγκρίσεις, δημιούργησε περιβάλλον αδιέξοδο και αντιφατικό οδηγώντας τα δεδομένα στην τυπική ή ουσιαστική ακύρωση του σχεδιασμού.
- Η εφαρμογή των πολεοδομικών μελετών διαμέσω του εργαλείου της εισφοράς γης  απέτυχε παταγωδώς λόγω του ελλειματικού ισοζυγίου γης που δημιούργησε και λόγω της διατήρησης των αντιλήψεων και της «νομολογίας» που δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια με την εφαρμογή του Ν.17-07-1923.
- Η ουσιαστική οικονομική χρεοκοπία των ΟΤΑ που ολοκλήρωσαν   πολεοδομικό σχεδιασμό και της εφαρμογής  του με το καθεστώς της εισφοράς γης αποτρέπει κάθε νέα  πολεοδομική επιχείρηση είτε αναγκάζει τους ΟΤΑ να επιβάλλουν πρόσθετη οικονομική συμμετοχή στους  ιδιοκτήτες γης για την κάλυψη μέρους δαπανών του σχεδιασμού αφήνοντας την τελική επίλυση σε βάθος χρόνου και με το δεδομένο της μερικής ανατροπής του μετά από δικαστικές αποφάσεις που θα δικαιώνουν ιδιοκτήτες που θα αναζητούν τις αποζημιώσεις τους.
- Η καταγεγραμμένη αδυναμία της διοίκησης  να καθοδηγήσει -επιβλέψει -προωθήσει και τελικά εγκρίνει το σχεδιασμό έχει συμβάλει τα μέγιστα στην ανάδειξη και επικράτηση  διαδικασιών ανυπόληπτων που παραβιάζουν κάθε χρονοδιάγραμμα και απαξιώνουν κάθε αναπτυξιακή προσπάθεια.

Το  Συμπέρασμα
Για την  αντιμετώπιση των προηγουμένων το νέο  θεσμικό πλαίσιο πρέπει να θέσει την παρακάτω στοχοθεσία:

- Νέα οικιστική πολιτική και πολιτική γης για την εφαρμογή της
- Αναδιάταξη του σχεδιασμού
- Νέα χωρική εμβέλεια
- Νέο περιεχόμενο
- Νέο εγκριτικό πλαίσιο, ευέλικτο και αποτελεσματικό

Οι   Προτάσεις
Η νέα οικιστική πολιτική πρέπει να κινείται ισόρροπα σε 3 άξονες:

- Στην αστική αναγέννηση (άρθρα 8 έως 15 του Ν. 2508) με επίπεδο αναφοράς την Π.Ε.
- Στις νέες οικιστικές περιοχές (  με εφαρμογή  νέου τρόπου  υπολογισμού της εισφοράς γης)  και τις ιδιωτικές πολεοδομήσεις .
- Στις περιορισμένες ζώνες εκτός σχεδίου δόμησης, με θεσμικό σχεδιασμό και όχι με οριζόντιες ρυθμίσεις.

Η ανάπτυξη του φυσικού σχεδιασμού και η συνέργια με την αρχιτεκτονική (νέος ΓΟΚ) είναι απαραίτητη σε περιοχές ανάπλασης αλλά και στις νέες εντάξεις. Θα το καταφέρουμε με ανάπτυξη των πολεοδομικών εργαλείων και μηχανισμών που θα ορίζονται χωρικά και θα θεσμοθετούνται από την Π.Μ. περιορίζοντας τις οριζόντιες κανονιστικές ρυθμίσεις, προτείνοντας  προγράμματα δόμησης. Το ενδεχόμενο η       η αναγκαιότητα αντικατάστασης του συντελεστή δόμησης ως κύριου εργαλείου του παλαιού ΓΟΚ με τον συντελεστή όγκου και το ιδεατό στερεό δημιουργεί νέες αντιλήψεις και νέες ανάγκες προσαρμογής του χωρικού σχεδιασμού. Η ακραία κανονιστική εφαρμογή του Μέσου Συντελεστή Δόμησης τον μετέτρεψε από ένα απλό εργαλείο και τρόπο υπολογισμού του προγραμματικού πληθυσμιακού μεγέθους σε προκρούστη του πολεοδομικού σχεδιασμού αναγκάζοντας μελετητές και υπηρεσίες επίβλεψης να ακροβατούν μεταξύ παραλογισμού και χάους στην προσπάθεια τους να καλύψουν τα κενά του συστήματος που έχουν να κάνουν με τις τροποποιήσεις  η τις αναθεωρήσεις του σχεδιασμού και των εγκριτικών τους διαδικασιών.

Η νέα πολιτική γης πρέπει να θεωρεί ότι στο σχεδιασμό μετέχει το αγροτεμάχιο και όχι το ιδανικό μερίδιο προτείνοντας :

- Αλλαγή στον υπολογισμό των υποχρεώσεων γης και χρήματος
- Υπολογισμός στο ακίνητο και όχι στην ιδιοκτησία
- Ποσοστά εισφοράς που θα εξυπηρετούν τις πολεοδομικές ανάγκες που ορίζονται από το σχέδιο της πολεοδομικής οργάνωσης και πλέον αυτού ποσοστό για πολιτική γης και τράπεζα γης.

Η  Αναδιάταξη του Σχεδιασμού είναι απαραίτητη για τη χωρική αναπροσαρμογή του στα νέα δεδομένα του Καλλικράτη για τις αλλαγές στις εγκριτικές διαδικασίες για τη στρατηγική του αναβάθμιση.

Για την ανασύνταξη των επιπέδων σχεδιασμού προτείνονται τα:

- Ρυθμιστικά σχέδια  (Ρ.Σ.)
- Σχέδια ανάπτυξης χωρικών ενοτήτων  (Σ.Α.Χ.Ε.)
- Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια   (Γ.Π.Σ.)
- Πολεοδομική μελέτη (Π.Μ)

Σε κάθε περίπτωση πρέπει  η νέα οικιστική πολιτική να εξυπηρετήσει τα νέα δεδομένα της Χώρας για την επόμενη δεκαπενταετία υπακούοντας στη κοινή λογική και στο αυτονόητο  με τρόπο ουσιαστικά ωφέλιμο με επιστημονική τεκμηρίωση αποφεύγοντας δογματισμούς και αγκυλώσεις κάθε μορφής.

του Τάκη Δούμα
Διπλωματούχος, Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Μέλος Δ.Σ. ΣΑΔΑΣ