Η Ανάδειξη των Ωφελειών της Αρχιτεκτονικής, προϋπόθεση και για την Βιώσιμη Ανάπτυξη

Στη χώρα μας ποτέ δεν υπήρξαν πολιτικές προώθησης στο ευρύτερο κοινό των ωφελειών που μπορεί να προσφέρει η αρχιτεκτονική στην καθημερινή ζωή και στη βιωσιμότητα του δομημένου περιβάλλοντος

Πολιτειακό, οικονομικό και κατασκευαστικό κατεστημένο έχουν «φροντίσει» έτσι ώστε σ’ ένα συστημικό μπάχαλο όλοι να ταυτίζονται με όλα. Η μεν κατασκευή να ταυτίζεται γενικά με τον «μηχανικό» και τον «εργολάβο», η δε παρεξηγημένη και «αχρείαστη» αρχιτεκτονική να ταυτίζεται με το «πολυτελές» και το «ακριβό», το «έργο για τους λίγους»· κυρίαρχες ιδεοληψίες που σαν υπηρεσία  την έχουν καταστήσει «απλησίαστη» στη συνείδηση του μέσου πολίτη, με πολύ αρνητικά αποτελέσματα για την ανάπτυξη και την εικόνα της χώρας. (1)

Η ευρύτερη κοινωνική αποκατάσταση των αξιών: αισθητικής, ενεργειακής επάρκειας, εντοπιότητας και νεωτερισμού, αποτελεί εκτός των άλλων και βασική προϋπόθεση για την πολύφερνη «Βιώσιμη Ανάπτυξη». Άξιες, που ενώ εμπεριέχοντο ανέκαθεν στη καλή αρχιτεκτονική και ήταν ανάλογες των υλικών και των τεχνολογιών των εκάστοτε ιστορικών περιόδων, έχουν δυστυχώς απαξιωτικά παραμεριστεί στην σύγχρονη Ελλάδα απο τις εργολαβίστικες αντιλήψεις που κυριαρχούν, ιδιαίτερα στο δημόσιο τομέα· στον οποίο, με διαβλητές μεθόδους ως προς τους τρόπους ανάθεσης, όλες «οι δουλειές» στήνονται προς όφελος των εργολάβων αλλά σε βάρος όλων των υπολοίπων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: το φιάσκο των έργων διεξαγωγής των ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας· όπου, παρόλο τον φαραωνικό πακτωλό (δανεικών) χρημάτων που ξοδεύτηκαν, η πρωτεύουσα έχασε την Ανεπανάληπτη οικιστική, πολιτιστική κι’ επενδυτική ευκαιρία να γίνει βιωσιμότερη για τους κάτοικους της, αλλά ταυτόχρονα ν’ αναδειχθεί μεταξύ των ευρωπαϊκών πόλεων με οικονομική επιρροή.
   
Η αρχιτεκτονική μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην σωστή υλοποίηση της «πράσινης ανάπτυξης». Η οποία παρεμπιπτόντως, κινδυνεύει να εξελιχθεί σε μια δογματική περιβαλλοντική ηθική, εάν δεν μπουν στην ουσία των πραγμάτων αυτοί που την κανονίζουν· να μετατραπεί σε θεσμό φαρσοκωμωδία που σαν άλλη «αντιπαροχή» του ’60 (που κατέληξε μάστιγα) θ’ αποτελέσει κι’ αυτή πραμάτεια χρυσοφόρου πλουτισμού για τους νεο-οικο-εργολάβους του αγοραίου εμπορίου.

Οι αρχιτέκτονες αντίστοιχα, μπορούν να μετουσιώσουν στα κτήρια και στο δημόσιο χώρο, με λειτουργικότητα κι’ αισθητική, τις επιταγές του ενεργειακού σχεδιασμού. Να δράσουν σαν εφαλτήριο για την οικολογική χειραφέτηση της κοινωνίας και το κυριότερο, συνδράμοντας στη βελτίωση της ποιότητας των πόλεων να προωθήσουν την ανάταση και παρεπομένως, την αλλαγή του τρόπου ζωής των πολιτών· η συνεργασία των οποίων αποτελεί μοναδική προϋπόθεση για την αλλαγή της ποιότητας και της εικόνας του άσχημου δομημένου περιβάλλοντος. Εάν μάλιστα οι σημαντικές δημόσιες μελέτες αποφασισθεί να αναθέτονται μέσω πανελλήνιων και διεθνών διαγωνισμών, τότε, οι δημιουργίες αυτής της διακεκριμένης αρχιτεκτονικής θα αποτελούν αφενός μέρος της πολιτιστικής προσφοράς του τόπου, αφετέρου, εξαιρετικά αποδοτική οικονομική επένδυση στη διαδικασία της ανασυγκρότησης των πόλεων μας· όπως εξάλλου συμβαίνει σε πολλές χώρες του εξωτερικού, με αποτελεσματικούς και οραματιστές όμως ηγέτες.
 
Μέσα λοιπόν στα πλαίσια του αέναου διαλόγου για την ευρύτερη κοινωνική ανάδειξη και αποδοχή της αρχιτεκτονικής, θεωρούμε ότι είναι σκόπιμο να υπενθυμίσουμε απόψεις που έχουν επίσης τεθεί κατά καιρούς και από τους αρχιτεκτονικούς φορείς:               
- Να εκσυγχρονιστεί το θεσμικό πλαίσιο και ν’ ανατραπεί η κυρίαρχη εργολαβίστικη νοοτροπία που υφίσταται στα (μεταπολεμικής δομής και αντίληψης για τις ανάγκες αναδόμησης της τότε κατεστραμμένης χώρας) υπουργεία: «Περιβάλλοντος - Ενέργειας» και «Υποδομών - Μεταφορών» προκειμένου και η αρχιτεκτονική να εξασκείται μόνον απο αυτούς που έχουν εκπαιδευτεί προς τούτο, δηλαδή, τους αρχιτέκτονες – και όχι απο πολιτικούς μηχανικούς, τοπογράφους, κλπ  
- Να ανεξαρτητοποιηθεί η εξάσκηση του επαγγέλματος απο το δεσμευτικό περιβάλλον του Τεχνικού Επιμελητηρίου (ΤΕΕ) προκειμένου η αρχιτεκτονική να εξουσιάσει αυτόνομα τις εξελίξεις στον χώρο της, και, σε μια π.χ ομοσπονδία με το ΤΕΕ να γίνει η συνδιαχείριση των κοινών θεσμών (κλάδος υγείας, ασφαλιστικό κλπ). Θέμα που έχει επανειλημμένως συζητηθεί αλλά και εγκαταλειφθεί απ’ όλες τις κυβερνήσεις μετά και απο τις υπονομευτικές παρεμβάσεις ανταγωνιστικών συντεχνιών μηχανικών που προσπορίζονται τα οφέλη του αγοραίου εμπορίου. 
- Ν’ αναφέρεται στο υπουργείο πολιτισμού ως προς την πολιτιστική της διάσταση· όπου και θα’ πρεπε σαν μια πρώτη συσπειρωτική πράξη, να επαναλειτουργήσει ένας φορέας αντίστοιχος του διαλυμένου «Δικτύου Αρχιτεκτονικής», με περισσότερες και ουσιαστικότερες όμως αρμοδιότητες.

Θέλω να πιστεύω ότι το όραμα μιας πολιτείας που Σχεδιάζει (σ)τον Χρόνο βρίσκεται πέραν της «διεκπεραίωσης», της απλής «διαχείρισης ταμείου» και των οπισθοδρομικών νοοτροπιών των κομματικών συντεχνιών. Παρακμιακές πρακτικές που έχουν καταστροφικά διαβρώσει κάθε έκφανση της ζωής μας και που πρέπει επιτέλους με τόλμη να υπερβούν όλοι αυτοί που επηρεάζουν τα πράγματα, εάν θέλουν βέβαια τα φιλόδοξα σχέδια να μη παραμείνουν φρούδες προοπτικές.

Σωτήρης Ν. Παπαδόπουλος, Αρχιτέκτονας 
Μέλος του «Συμβουλίου Αρχιτεκτόνων της Ευρώπης» 
Εκπρόσωπος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων - ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ. 

Σημείωση
1. Άρθρο του ιδίου: «Απορίας Άξιο. Η περιπέτεια της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής>>
  Greek Architects, 18/12/2009