Ιστορικό νομοθετικού πλαισίου και στόχου ελέγχων σύμφωνα με αυτό. (Α’ Μέρος)

Περιεχόμενα

Περίληψη
A’ Μέρος
- Ιστορικό νομοθετικού πλαισίου και στόχου ελέγχων σύμφωνα με αυτό
- Κατάλογος αρμοδιοτήτων των ΕΠΑΕ Α’, Β’ βαθμού και ΑΠΑΣ

Β’ Μέρος>>
- Καταγραφή του έργου των ΕΠΑΕ
- Κριτική παρεμβάσεων και απόδοσης-Αναζήτηση προβλημάτων

Γ’ Μέρος>>  (θα δημοσιευτεί σε λίγες ημέρες)
- Που πρέπει να αποσκοπούν οι ΕΠΑΕ
- Προτάσεις για την επίτευξη στόχων και βελτίωση της αποδοτικότητας
Νομοθετήματα
- ΓΟΚ/1973 άρθρα 79 και 80
- ΠΔ 578/1975 σύσταση ΕΕΑ
- ΠΔ/27.5.1976 τροποποίηση
- Απόφαση 13905/721/1982 άρθρο 7 αναμόρφωση συλλογικών οργάνων ΥΧΟΠ
- ΓΟΚ/1985 άρθρο 3
- Κτιριοδομικός Κανονισμός άρθρο 1 (σκοπός)
- Απόφαση 31252/1530/1987 σύσταση ΕΠΑ


Η εισήγηση αυτή αρχίζει με ένα ιστορικό της πορείας των ΕΠΑΕ σε ό, τι αφορά το νομικό πλαίσιο λειτουργίας τους, αναλυτική αναφορά στις αρμοδιότητες που ασκούν, καθώς και πώς οι αρμοδιότητες αυτές εξελίχθηκαν στο χρόνο και ποιες ακριβώς είναι σήμερα.

Συνεχίζει με μία προσπάθεια καταγραφής αρχικά του έργου τους και στη συνέχεια κριτικής του, σε ό, τι αφορά πληρότητα, αποδοτικότητα και αποτελέσματα. Ακολουθεί ανάλυση και σχολιασμός της μορφής των παρεμβάσεων που τελικά ασκούν οι ΕΠΑΕ, αν είναι αυτές που θα έπρεπε να είναι, αν επαρκούν και αν πρέπει ή και μπορούν να βελτιωθούν και προς ποιές κατευθύνσεις και στόχους.

Τέλος, προτείνονται μέθοδοι για την υλοποίηση των στόχων με συγκεκριμένα μέτρα – μεθόδους.

Α’ Μέρος
Ιστορικό νομοθετικού πλαισίου και στόχου ελέγχων σύμφωνα με αυτό.

Έχουμε διανύσει ήδη 3,5 δεκαετίες λειτουργίας των Αρχιτεκτονικών Επιτροπών στην χώρα μας. Βέβαια Αρχιτεκτονικές Επιτροπές είχαν συσταθεί από το 1947 στην Αθήνα και το 1960 στην Θεσσαλονίκη με ειδικά διατάγματα (ΒΔ/29.4.47- ΦΕΚ 89 Α’ και ΒΔ/15.4.60-ΦΕΚ 62 Δ’). Όμως σε όλη την επικράτεια ιδρύθηκαν με τον ΓΟΚ/1973, άρθρο 80 παρ. 4 ονομαζόμενες Επιτροπές Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου (ΕΕΑΕ), ασκώντας στην ουσία τον έλεγχο που όριζε το άρθρο 79 του ίδιου ΓΟΚ, ενώ οι αρμοδιότητες και ο τρόπος λειτουργίας τους εξειδικεύτηκε με τα:

- Π.Δ. 578/1975 (Περί συστάσεως Επιτροπών Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου εις τας Περιφερείας – ΦΕΚ – 185/Α/4.9.75), σύμφωνα με το άρθρο 3 του οποίου εξεταζόταν τα σχέδια που έθετε υπόψη της ΕΕΑΕ η αρμόδια πολεοδομική υπηρεσία « …επί σκοπώ όπως αποφευχθεί η εκτέλεσις προδήλως ακαλαισθήτων κτιρίων. », εκτός αν τα κτίρια βρισκόταν σε παραδοσιακούς οικισμούς, οπότε ο έλεγχος επεκτεινόταν και στην ένταξη, εναρμόνιση και σεβασμό της φυσιογνωμίας και της αισθητικής αξίας των παραδοσιακών μορφών, «…επί τω σκοπώ της διατηρήσεως της πολιτιστικής αξίας αυτών, της βαθυτέρας μορφολογικής των εκφράσεως και του εν γένει τοπικού χρώματος».

- Απόφαση 13905/721/82, άρθ. 7 (Αναμόρφωση Συλλογικών Οργάνων Γνωμοδοτικής και Αποφασιστικής αρμοδιότητος του Υπουργείου Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος – ΦΕΚ 218/Β/26.4.82), σύμφωνα με την οποία η ΕΕΑΕ εξέταζε κτιριολογικά έργα με « …με σκοπό να αποφευχθεί η ακαλαίσθητη εκτέλεσή τους και η από αισθητικής πλευράς ένταξή τους στο περιβάλλον. », εκτός πάλι αν το έργο βρισκόταν σε παραδοσιακό οικισμό, αρχαιολογικό χώρο κτλ οπότε επιβαλλόταν, όπως και με το προηγούμενο Π.Δ., η εναρμόνισή του έργου προς τα ιστορικά και παραδοσιακά στοιχεία, ο σεβασμός της φυσιογνωμίας και της αισθητικής αξίας των παραδοσιακών μορφών και του  περιβάλλοντος με σκοπό τη διατήρηση της πολιτιστικής, αισθητικής τους αξίας, της βαθύτερης μορφολογίας των εκφράσεων και γενικά του τοπικού χρώματος.

Ακολούθησε η έκδοση και ισχύς (από 18.2.1986) του ΓΟΚ/1985, σύμφωνα με το άρθρο 3 του οποίου, παρ. 3 αρχικά και παρ. 4 μετά την τροποποίηση του με τον Ν. 2831/2000, οι ΕΕΑΕ μετονομάστηκαν σε ΕΠΑΕ (Επιτροπές Πολεοδομικού και Αρχιτεκτονικού Ελέγχου) και ο έλεγχος που ασκούν έπαψε να είναι η αποφυγή του προδήλως ακαλαίσθητου και η από αισθητικής πλευράς ένταξή τους στο περιβάλλον αλλά έγινε «Κάθε κτίριο ή εγκατάσταση πρέπει α) ως προς τη σχέση και τη σύνθεση των όγκων, τις όψεις και τα εν γένει ορατά τμήματά του, να ικανοποιεί τις απαιτήσεις της αισθητικής, τόσο ως μεμονωμένο κτίριο ή εγκατάσταση, όσο και σε σχέση με το οικοδομικό τετράγωνο. β) να εντάσσεται στο φυσικό οικιστικό περιβάλλον, ώστε στα πλαίσια των στόχων της οικιστικής ανάπλασης και της προστασίας του περιβάλλοντος να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης.

Ο έλεγχος της τήρησης των πιο πάνω προϋποθέσεων ασκείται από την Πολεοδομική Υπηρεσία με βάση τη μελέτη της άδειας οικοδομής, που συνοδεύεται από αιτιολογημένη έκθεση του μελετητή μηχανικού στο στάδιο θεώρησης των σχεδίων του προελέγχου αν ζητηθεί, ή στο στάδιο της χορήγησης της άδειας οικοδομής. Στις κατηγορίες κτιρίων ή εγκαταστάσεων που ορίζονται σύμφωνα με την παρ. 4 του παρόντος άρθρου ο έλεγχος ασκείται από την ΕΠΑΕ. Τυχόν ενστάσεις από τον αιτούντα την έκδοση της άδειας οικοδομής κατά των αποφάσεων της υπηρεσίας κρίνονται σε πρώτο και δεύτερο βαθμό από τις αντίστοιχες ΕΠΑΕ…»

«Στα ειδικά κτίρια ελέγχεται και η λειτουργικότητά τους. Ο έλεγχος αυτός ενεργείται από τον αρμόδιο για κάθε κατηγορία κτιρίων φορέα. Για κτίρια, για τα οποία δεν υπάρχει αρμόδιος φορέας, ο παραπάνω έλεγχος ασκείται από την αρμόδια ΕΠΑΕ».

Περαιτέρω, οι αρμοδιότητες και ο τρόπος λειτουργίας των ΕΠΑΕ εξειδικεύτηκαν με την Απόφαση 31252/1530/87 (Σύσταση, σύνθεση και λειτουργία Επιτροπών Πολεοδομικού και Αρχιτεκτονικού Ελέγχου – ΦΕΚ 482/Δ/29.5.87), που εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα.

Η τελευταία αυτή απόφαση δεν αναφέρεται, όπως οι προηγούμενες (Π.Δ. 578/1975 και Απόφαση 13905/721/82,
άρθ. 7) σε σκοπό του ελέγχου, αφού αυτός καθορίζεται από το άρθρο 3 του ΓΟΚ/1985, σε εκτέλεση του οποίου η απόφαση αυτή εκδόθηκε και σύμφωνα με τον οποίο «Με όμοια απόφαση καθορίζονται οι ιδιότητες των μελών, ο τρόπος συγκρότησης και λειτουργίας των ΕΠΑΕ στις οποίες μετέχει και εκπρόσωπος του ΤΕΕ, η έδρα τους, οι αρμοδιότητες και ειδικότερα, οι κατηγορίες κτιρίων και εγκαταστάσεων στα οποία ασκούν τον έλεγχο που προβλέπεται στο άρθρο αυτό, η διαδικασία και κάθε σχετική λεπτομέρεια».

Ο έλεγχος λοιπόν που ασκείται σήμερα από τις ΕΠΑΕ είναι αυτός των παρ. 1 και 2 του άρθ. 3 του ΓΟΚ, δηλαδή «Κάθε κτίριο ή εγκατάσταση πρέπει α) ως προς τη σχέση και τη σύνθεση των όγκων, τις όψεις και τα εν γένει ορατά τμήματά του, να ικανοποιεί τις απαιτήσεις της αισθητικής, τόσο ως μεμονωμένο κτίριο ή εγκατάσταση, όσο και σε σχέση με το οικοδομικό τετράγωνο. β) να εντάσσεται στο φυσικό οικιστικό περιβάλλον, ώστε στα πλαίσια των στόχων της οικιστικής ανάπλασης και της προστασίας του περιβάλλοντος να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης… Στα ειδικά κτίρια ελέγχεται και η λειτουργικότητά τους… »

Οι μόνοι περιορισμοί που τίθενται στην ΕΠΑΕ, με την απόφαση 31252/1530/87, είναι να αιτιολογεί με σαφήνεια τις απορριπτικές αποφάσεις, να μην αναιρεί την δυνατότητα εξάντλησης του συντελεστή δόμησης στο οικόπεδο και ο έλεγχος να αφορά την σωστή και ολοκληρωμένη έκφραση της αρχιτεκτονικής άποψης που επέλεξε ο
μελετητής.

Κατάλογος αρμοδιοτήτων των ΕΠΑΕ Α’, Β’ βαθμού και ΑΠΑΣ
Που παρεμβαίνουν όμως οι ΕΠΑΕ σήμερα, όπως οι παρεμβάσεις αυτές προβλέπονται από το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο.

Α. Από τις πρωτοβάθμιες ΕΠΑΕ ελέγχονται – παραπέμπονται μελέτες:

Βάσει απόφασης 31252/1530/87 για τις ΕΠΑΕ:
1. Μελέτες μη άρτιων οικοπέδων που οικοδομούνται με το άρθρο 25 του Ν.1337/1983
2. Για επεμβάσεις σε παραδοσιακούς οικισμούς, ιστορικά κέντρα
3. Για επεμβάσεις σε διατηρητέα κτίρια ή αξιόλογα ή σε άμεση σχέση με αυτά
4. Για κατασκευές σε οικισμούς με πληθυσμό μέχρι 2000 κατοίκους που η απόφαση Νομάρχη χαρακτηρίζει αξιόλογους ή ενδιαφέροντες (π.χ. Άνω Σχολάρι, Περιστερά, Μελισσοχώρι, Πεντάλοφος, Χορτιάτης, Νέα Φιλαδέλφεια, Τρίλοφος, Μεσημέρι, Δρυμός κ.ά.)
5. Κατασκευές εκτός σχεδίου επί Διεθνούς, Εθνικής και Επαρχιακής οδού ή επί δημοτικής και κοινοτικής οδού που οδηγεί σε αρχαιολογικό χώρο ή σε ζώνη 500 μ. από την θάλασσα
6. Κτίρια σε τόπους ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, ιστορικούς ή σε οικόπεδα σε άμεση σχέση με διατηρητέο κτίριο ή τον περιβάλλοντα χώρο του ή ορατό από αυτά
7. Αν βλέπουν σε πλατείες, δρόμους πλάτους >20 μ. ή κτίζονται σε δρόμους με στοές ή σε δρόμους και ζώνες ιδιαίτερης σημασίας κατά την κρίση του πολεοδομικού γραφείου
8. Αν έχουν όψη σε παραλιακή οδό, άλση, πράσινο
9. Όλα τα ειδικά κτίρια, παντού (δηλαδή χρήση από 100% ως > του 50% άλλη πλην κατοικίας)
10. Για διαμορφώσεις ελευθέρων χώρων (σε παραδοσιακούς οικισμούς, μεγάλα έργα κ.ο.κ. μετά το έγγραφο οικ.60589/2.6.02)
11. Όταν υπάρχουν ειδικά διατάγματα εκτός σχεδίου
12. Για ενστάσεις κατά του ελέγχου της Υπηρεσίας

Λόγω ειδικής διάταξης:
1. Σε περίπτωση ένστασης κατά του αρχιτεκτονικού ελέγχου της Πολεοδομίας για σύνθεση όγκων, όψεις, ένταξη σε Ο.Τ. κτλ (άρθ. 3 παρ. 1 του ΓΟΚ/1985)
2. Για κατεδάφιση ή επισκευή αξιόλογου κτιρίου (άρθ. 4 ΓΟΚ/1985)
3. Για ύψος ελευθέρου χώρου πυλωτής >3,00 μ. (άρθ. 7 παρ. 1Βι ΓOΚ/1985)
4. Για αρχιτεκτονικές προεξοχές >0,40 μ. και λοιπά στοιχεία όψεων-σκίαστρα, παθητικά ηλιακά συστήματα ως 0,40 μ. σε υφιστάμενα προ τις 13.6.00 κτίρια (άρθ. 11 ΓOΚ/1985)
5. Κλιματιστικά στοιχεία σε όψεις (απόφαση έγκρισης εργασιών μικρής κλίμακας)
6. Λέβητες κτλ φυσικού αερίου σε προσόψεις (Ν. 3175/2003, άρθρο 30)
7. Έλεγχο λειτουργικότητας ειδικών κτιρίων χωρίς φορέα
8. Για παρόδια στοά (προβλεπόμενη από το Ρυμοτομικό Σχέδιο) χωρίς υποστυλώματα (άρθ. 15 παρ. 2 ΓOΚ/1985)
9. Για διαμορφώσεις εδάφους >1,50 μ. ή γεφυρωτή προσπέλαση σε προκήπιο ή κλειστή θέση στάθμευσης σε ανηφορικό προκήπιο ή κλιματιστικά στοιχεία σε ακάλυπτο υφισταμένων προ της 13.6.00 κτιρίων(άρθ. 17 ΓOΚ/1985)
10. Για ύψος συμπαγούς τμήματος περίφραξης >1,00 μ. και έως 2,50 μ. σε παραδοσιακό οικισμό ή >1,,00 μ. γενικά σε ειδικό κτίριο για λειτουργικούς λόγους (άρθ. 18 ΓOΚ/1985)
11. Για τοποθέτηση μνημείων, έργων τέχνης και άλλων εγκαταστάσεων σε κοινόχρηστους χώρους (άρθ. 19 ΓOΚ/1985)
12. Για Ιερούς Ναούς της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ελλάδος (αρθ.29 παρ. 7 ΓOΚ/1985)
13. Εκτός σχεδίου για διάσπαση όγκου (όπου δεν υπάρχει αρμόδιος φορέας ειδικών κτιρίων, δηλαδή για κατοικίες, καταστήματα, γραφεία, γενικές αποθήκες) (άρθ. 1 παρ. 4 ΠΔ της 24/31.5.85, ΦΕΚ 270 ΔΊ όπως ισχύει σήμερα)
14. Για διαφημίσεις-επιγραφές και καθορισμό θέσεών τους
15. Για παρεκκλίσεις από τους ειδικούς όρους δόμησης οικισμών <2000 κατοίκων (σύμφωνα με την αντίστοιχη απόφαση Νομάρχη-σχετικό το Π.Δ. της 24.4/3.5.85, ΦΕΚ 181 Δ', όπως ισχύει σήμερα)
16. Για εξαίρεση μικροπαράβασης από κατεδάφιση με το άρθ. 9 παρ. 8 του Ν. 1512/1985, όταν η κατασκευή ελέγχεται από ΕΠΑΕ (έγγραφο οικ.18928/27.3.90 ΔΟΚΚ ΥΠΕΧΩΔΕ)
17. Μελέτες Οικογενειακής Στέγης (άρθ. 41 Ν. 1337/1983) Καθώς και άλλες ειδικές περιπτώσεις.

Β. Από τις δευτεροβάθμιες ΕΠΑΕ ελέγχονται – παραπέμπονται μελέτες:

Βάσει απόφασης 31252/1530/87 για τις ΕΠΑΕ:
1. Για κατασκευές που παραπέμπονται από τον Υπουργό Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων προκειμένου να προστατευθεί το φυσικό δομημένο περιβάλλον.
2. Για κατασκευές που παραπέμπονται από τις πρωτοβάθμιες ΕΠΑΕ να θεωρηθούν μείζονος ή υπερτοπικής σημασίας.
3. Για περιπτώσεις ένστασης κατά της απόφασης της πρωτοβάθμιας ΕΠΑΕ.
4. Για κτίρια – τύπους που θα τύχουν πολλαπλής εφαρμογής στην περιοχή αρμοδιότητας της δευτεροβάθμιας ΕΠΑΕ (λυόμενα, προκατασκευασμένα, περίπτερα κλπ). Η έγκριση αυτή δεν αναιρεί την απαίτηση έγκρισης από την πρωτοβάθμια ΕΠΑΕ για κάθε συγκεκριμένη εφαρμογή του κτιρίου – τύπου.
5. Για την αξιολόγηση των μελετών που υποβάλλονται στη Διεύθυνση Οικισμού μετά από σχετική προκήρυξη σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθ. 58 του Ν. 1512/85.
6. Στην Θεσσαλονίκη, για κατασκευή κτιρίων στην Άνω Πόλη.

Γ. Από το ΑΠΑΣ (Ανώτατο Πολεοδομικό και Αρχιτεκτονικό Συμβούλιο)

Το ΑΠΑΣ συστήθηκε στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, με το Ν. 2831/2000, αποτελούμενο από τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων ως πρόεδρο, δύο εκπροσώπους του Υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ, δύο εκπροσώπους του Υπουργείου Πολιτισμού, δύο εκπροσώπους του από το διδακτικό προσωπικό του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), δύο του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ) και δύο εκπροσώπους του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανώτατων Σχολών, Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ - ΠΕΑ).

Το ΑΠΑΣ έχει την αρμοδιότητα να γνωμοδοτεί και να εισηγείται στον Υπουργό Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων για θέματα που έχουν σχέση με τον αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό σχεδιασμό αυτεπαγγέλτως ή ύστερα από σχετικό ερώτημα του Υπουργού. Επίσης, γνωμοδοτεί για θέματα σχετικά με επιδράσεις/επιπτώσεις από την κατασκευή κάθε είδους τεχνικών έργων σε ευαίσθητες περιβαλλοντικά ή πολιτισμικά περιοχές και οικισμούς της χώρας καθώς και για κάθε άλλο θέμα που προβλέπεται από τις κείμενες διατάξεις στα πλαίσια των παραπάνω αρμοδιοτήτων, το ΑΠΑΣ μπορεί να ζητά από τις αρμόδιες υπηρεσίες τα σχετικά στοιχεία και απόψεις.

Επίσης εξετάζει σε δεύτερο βαθμό ενστάσεις κατά αποφάσεων Β’ ΕΠΑΕ όταν αυτές ασκούν πρώτο έλεγχο.

Αλεξάνδρα Τσαχαλίνα
ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ, διευθύντρια Πολεοδομίας Δυτικής Θεσσαλονίκης