Καταγραφή του έργου των ΕΠΑΕ (Β’ Μέρος)

<< Α’ Μέρος

Τι κάνουν λοιπόν οι Αρχιτεκτονικές Επιτροπές όλα αυτά τα χρόνια; Ποια ήταν η παρέμβασή τους στο δομημένο περιβάλλον; Έφεραν κάποιο αποτέλεσμα ή λειτουργούν σε περαιτέρω γραφειοκρατικοποίηση της διαδικασίας έκδοσης οικοδομικών αδειών; Τι θα δούμε ανοίγοντας το παράθυρό μας που δεν το βλέπαμε και πριν 30 χρόνια;

Είναι γεγονός ότι οι ΕΠΑΕ δεν άλλαξαν τον κόσμο. Ήταν όμως αυτός ο αναμενόμενος σκοπός, αυτό το καθήκον τους και το έργο που τους ανατέθηκε. Μπορούμε να τις χρεώσουμε τέτοια υποχρέωση όταν οι παρεμβάσεις των Αρχιτεκτονικών Επιτροπών είναι ανάλογες των δυνατοτήτων που τους παρέχει το νομικό πλαίσιο λειτουργίας τους και βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση και εξάρτηση με τις μελέτες που κατατίθενται για έκδοση οικοδομικών αδειών;

Έχουμε λοιπόν προαποφασισμένο το σχέδιο πόλης και ήδη καθορισμένους τους όρους δόμησης κάθε περιοχής, δεδομένο τον ΓΟΚ, τον Κτιριοδομικό Κανονισμό, το ΠΔ για την δόμηση εκτός σχεδίου, σε οικισμούς κ.α., τους κανονισμούς πυροπροστασίας, θερμομόνωσης, μηχανολογικών εγκαταστάσεων, καυσίμου αερίου κ.α., που πρέπει όλοι να τηρούνται. Ακόμη υπάρχει το ιδιοκτησιακό καθεστώς, η οικονομία του τόπου, το εργατικό δυναμικό, οι κανόνες εμπορίου και κέρδους… Το σπουδαιότερο, η ποιότητα των μελετών που υποβάλλονται. Και γενικά τα οικοδομήματα είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού και της αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων.

Ένας από αυτούς είναι μόνον οι ΕΠΑΕ, οι οποίες δεν συντάσσουν τις μελέτες, απλά προσπαθούν να τις βελτιώσουν, δουλεύοντας το κομμάτι που τους ανατέθηκε. Έτσι, οι παρεμβάσεις των Αρχιτεκτονικών Επιτροπών είναι στην ουσία σημειακές και άμεσα εξαρτημένες από την ποιότητα των μελετών.

Αν προσθέσουμε και την έλλειψη ελέγχου εφαρμογής των εγκεκριμένων σχεδίων στην πράξη, καταλήγουμε σ’ αυτό που βλέπουμε γύρω μας. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο λειτουργώντας οι αρχιτεκτονικές επιτροπές πιστεύω ότι εκπλήρωσαν τον σκοπό τους σε μεγάλο βαθμό. Σήμερα είναι ένα από τα πολύ σημαντικά συλλογικά όργανα της διοίκησης αφού:

- Από την στιγμή της ίδρυσής τους ουδέποτε ανεστάλη η λειτουργία τους. Αντίθετα, τους ανατίθενται διαρκώς νέες αρμοδιότητες και αντικείμενα, αυξημένα τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά
- Οι αποφάσεις της, όπως και αν τις ονομάσουμε-γνωμοδότηση, γνώμη, κρίση, απόρριψη, απόφαση κ.α.- είναι υποχρεωτικές για την υπηρεσία που οφείλει να εκδώσει την διοικητική πράξη μόνον σύμφωνα με αυτήν
- Θεωρείται τιμή και καταξίωση να οριστείς μέλος ΕΠΑΕ, είτε πρωτοβάθμιας ή πολύ περισσότερο δευτεροβάθμιας, τόσο για τους υπαλλήλους εκπροσώπους της πολεοδομικής υπηρεσίας και του ΟΤΑ, όσο και για τους ελεύθερους επαγγελματίες εκπροσώπους του ΤΕΕ και ΣΑΔΑΣ-ΣΑΘ.
- Αν ανοίξεις το παράθυρο και κοιτάξεις προσεκτικά θα δεις διαφορές π.χ. ανάμεσα σε δρόμους της πόλης που κτίσθηκαν την δεκαετία του ’70 και άλλους που κτίζονται σήμερα.

Και στατιστικά οι μελέτες που ελέγχονται από τις Αρχιτεκτονικές Επιτροπές, ιδιαίτερα από τις πρωτοβάθμιες, είναι πάρα πολλές. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το 2005, σε σύνολο 2.599 οικοδομικών αδειών (2.136)-αναθεωρήσεων (373)-εγκρίσεων εργασιών μικρής κλίμακας (80) που εκδόθηκαν από το Τμήμα Πολεοδομίας Δυτικής Θεσσαλονίκης, η αντίστοιχη ΕΠΑΕ έλεγξε 1.264 μελέτες δηλαδή ποσοστό περίπου 50%.

Κριτική παρεμβάσεων και απόδοσης - Αναζήτηση προβλημάτων.
Ήταν όμως το όποιο αποτέλεσμα παρήχθη το μέγιστο δυνατόν σύμφωνα με το νομοθετικό πλαίσιο λειτουργίας τους; Και αν όχι για ποιους λόγους; Μήπως το νομοθετικό πλαίσιο δίνει στις ΕΠΑΕ πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες για παρέμβαση από αυτές που χρησιμοποιούν σε καθημερινή βάση.

Συγκεκριμένα, συχνά λειτουργούν σαν να είμαστε ακόμη στην εποχή του προδήλως ακαλαίσθητου και όχι στην σημερινή εποχή του ΓΟΚ/85 που θέλει έλεγχο κάθε κτιρίου ή εγκατάστασης ως προς τη σχέση και τη σύνθεση των όγκων, τις όψεις και τα εν γένει ορατά τμήματά του, ώστε να ικανοποιεί τις απαιτήσεις της αισθητικής, τόσο ως μεμονωμένο κτίριο ή εγκατάσταση, όσο και σε σχέση με το οικοδομικό τετράγωνο και να εντάσσεται στο φυσικό οικιστικό περιβάλλον, ώστε στα πλαίσια των στόχων της οικιστικής ανάπλασης και της προστασίας του περιβάλλοντος να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης, καθώς και έλεγχο λειτουργικότητας.

Οι μελέτες των έργων, παρά την σχετικά πρόσφατη αύξηση και των αμοιβών των μηχανικών, συχνά δεν πληρούν ούτε τις προδιαγραφές. Έρχονται στην Αρχιτεκτονική Επιτροπή με δεδομένο εργολαβικό συμβόλαιο και μοιρασμένους ημιυπαίθριους και κλειστούς χώρους στάθμευσης, χωρίς αιτιολογική έκθεση σύμφωνη με το άρθ. 3 του ΓΟΚ. Την στιγμή εκείνη αν μιλήσεις για λανθασμένη ένταξη του κτιρίου στο Ο.Τ., αδικαιολόγητη διακοπή συνέχειας υφισταμένων ακαλύπτων χώρων και άλλα παρόμοια αντιμετωπίζεσαι περίπου ως αιθεροβάμων. Δίνεται αγώνας για να διορθωθεί ένας κλειστός χώρος στάθμευσης που στην πράξη δεν μπορεί να λειτουργήσει.

Οι ημιυπαίθριοι, αυτό το θαυμάσιο στοιχείο της παραδοσιακής μας αρχιτεκτονικής, από εργαλείο ζωής μεταλλάχθηκε σε εφαλτήριο κερδοσκοπίας και αντί να λειτουργεί ως κοινωνικός χώρος αποτελεί πια μέσο εκβιασμού εργατών ή αγοραστών προς εργολάβους. Εμφανίζονται σπιτάκια εκτός σχεδίου όπου το ωφέλιμο εμβαδόν (σαλοκουζίνα, δωμάτιο) είναι 15 τ.μ. και οι βοηθητικοί χώροι (στάθμευση, WC, ημιυπαίθριοι) 50 τ.μ. Διότι οι μελέτες γίνονται για να μην εφαρμοστούν στην πράξη και συχνά είναι άλλη η μελέτη για την πολεοδομία και άλλη για τον οικοπεδούχο ή αγοραστή. Σχεδιάζονται υπνοδωμάτια διαστάσεων 2,00Χ2,00 μ. χωρίς ντουλάπα και με δύο πόρτες, την εποχή του κτιριοδομικού κανονισμού που μιλάει για « … της κατασκευής των δομικών έργων στο σύνολό τους και στα επιμέρους στοιχεία τους, έτσι ώστε να εξυπηρετούν τη χρήση για την οποία προορίζονται και σε κανονικές συνθήκες συντήρησης του έργου, για μια οικονομικώς αποδεκτή διάρκεια ζωής, να ικανοποιούν τις παρακάτω απαιτήσεις:

- Βελτίωση της άνεσης, της υγείας και της ασφάλειας των ενοίκων και των
περιοίκων.
- Τη βελτίωση της ποιότητας, της ασφάλειας, της αντοχής, της αισθητικής και της λειτουργικότητας των κτιρίων.
- Την προστασία του περιβάλλοντος.
- Την εξοικονόμηση ενέργειας.
- Τη διευκόλυνση και προώθηση της επιστημονικής έρευνας στο χώρο των κατασκευών.
- Την αύξηση της παραγωγικότητας στον τομέα της κατασκευής των κτιρίων…»

Και δυστυχώς σε καθημερινή βάση αμφισβητείται η αρμοδιότητα των Αρχιτεκτονικών Επιτροπών, όπως και των ελεγκτών της κάθε πολεοδομικής υπηρεσίας, να προβαίνουν στον έλεγχο που ορίζει ο νόμος.
«Κάθε κτίριο ή εγκατάσταση πρέπει
α) ως προς τη σχέση και τη σύνθεση των όγκων, τις όψεις και τα εν γένει ορατά τμήματά του, να ικανοποιεί τις απαιτήσεις της αισθητικής, τόσο ως μεμονωμένο κτίριο ή εγκατάσταση, όσο και σε σχέση με το οικοδομικό τετράγωνο.
β) να εντάσσεται στο φυσικό οικιστικό περιβάλλον, ώστε στα πλαίσια των στόχων της οικιστικής ανάπλασης και της προστασίας του περιβάλλοντος να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης…».

Και αμφισβητείται όχι μόνο από κατασκευαστές ή μελετητές τεχνικούς, αλλά και από μέλη ΕΠΑΕ, Α’ και Β’ βαθμού, ενώ υπάρχει και μεγάλη μερίδα στον χώρο των κατασκευών που θεωρεί τις ΕΠΑΕ έναν ακόμη γραφειοκρατικό έλεγχο. Ελάχιστες είναι οι μελέτες που ασχολούνται έστω και υποτυπωδώς με εξοικονόμηση ενέργειας, βιοκλιματικό σχεδιασμό και γενικά ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και αειφορικό χαρακτήρα στον σχεδιασμό. Βέβαια, ελάχιστες συγκριτικά είναι και οι αντίστοιχες διατάξεις του ΓΟΚ και άλλων νομοθετημάτων, που θα έπρεπε να υπάρχουν ώστε να εφαρμόζονται και είναι περίπου οι παρακάτω:

- Το άρθρο 11 του ΓΟΚ/1985, όπως συμπληρώθηκε με τον Ν. 2831/2000 επιτρέπει την προσθήκη σε προσόψεις υφισταμένων κτιρίων στοιχείων παθητικών ηλιακών συστημάτων. Ελάχιστα έχει γίνει χρήση του μέχρι σήμερα και γενικά, αν και έχουν εκδοθεί χιλιάδες οικοδομικές άδειες για την κατασκευή εκατοντάδων χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων, ελάχιστες από αυτές κάνανε χρήση αρχών βιοκλιματικού σχεδιασμού.

- Ο κανονισμός θερμομόνωσης των κτιρίων, του 1979. Αναφέρεται σε εξοικονόμηση και μόνον ενέργειας, όχι όμως και σε χρήση ανανεώσιμων πηγών για τις οποίες πιθανά να αποτελέσει τροχοπέδη (επικεντρώνεται σε συγκράτηση της ενέργειας στο εσωτερικό, αντίθετα με την παθητική ηλιακή αρχιτεκτονική που βασίζεται σε εισροή - λήψη άμεσων κερδών και στην συνέχεια την περαιτέρω αξιοποίησή της με υβριδικά συστήματα).

- Η σχετικά πρόσφατη νομοθεσία για τις εγκαταστάσεις θέρμανσης με χρήση φυσικού αερίου. Το όλο εγχείρημα βρίσκεται σε εξέλιξη και προχωρεί, κυρίως κατά το τμήμα του που δεν απαιτεί σύμπραξη πολεοδομικών γραφείων (η εγκατάσταση τέτοιου συστήματος θέρμανσης σε υφιστάμενα κτίρια απαλλάσσεται από την υποχρέωση έκδοσης οικοδομικής αδείας σύμφωνα με τον Ν. 3175/03, άρθρο 30), ενώ σε περιπτώσεις νέων κτιρίων υπήρξαν προβλήματα και καθυστερήσεις σχεδόν σε όλες τις επαρxίες της χώρας (έγκριση μελετών από τοπικές ΕΠΑ), που ευτυχώς από πέρυσι έχουν επιλυθεί.

- Ο Κτιριοδομικός Κανονισμός που δεν αποκλείει υπόγειες σωληνώσεις σε ακάλυπτο για χρήση γεωθερμίας. Πρόσφατα εμφανίστηκαν μετρημένες στα δάχτυλα εφαρμογές συστήματος θέρμανσης με γεωθερμία σε ιδιωτικά κτίρια.

-Ο κανονισμός ορθολογικής χρήσης ενέργειας κτιρίων (ΚΟΧΕΕ), που βρισκόταν «υπό θέσπιση» εδώ και 10 τουλάχιστον χρόνια και τώρα είναι ακόμη στη φάση οργάνωσης του τρόπου εφαρμογής (ενεργειακό πιστοποιητικό κτιρίων, ενεργειακοί επιθεωρητές).

- Φωτοβολταϊκά και ανεμογεννήτριες για παραγωγή ρεύματος, που δυστυχώς προχωρούν με βήμα κάβουρα.
Συγχρόνως, υπάρχουν τα προβλήματα οργάνωσης της κάθε υπηρεσίας και γραμματειακής εξυπηρέτησης της ΕΠΑΕ, σημαντικά μεν, μικρότερης όμως σημασίας κατά τη γνώμη μου, λαμβανομένου υπόψη ότι η έλλειψη τεχνικών μέσων στα σχολεία του προηγούμενου αιώνα δεν εμπόδισε την ανάδειξη πλήθους φωτισμένων συγγραφέων, ποιητών και φιλοσόφων, όσο υπήρχαν εμπνευσμένοι δάσκαλοι που πρόσφεραν πνευματική τροφή και γνώση.

Αλεξάνδρα Τσαχαλίνα
ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ, διευθύντρια Πολεοδομίας Δυτικής Θεσσαλονίκης