Αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί στην εποχή του διαδικτύου.

Αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί την εποχή του διαδικτύου.

I.    Εισηγητές: Σάντρα Καλλιάγρα, Αρχιτέκτων, ελ. Επαγγελματίας, Διδάσκουσα Π.Δ.407/80 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ.
Πάττυ Ψαρρού,, Αρχιτέκτων, ελ. Επαγγελματίας
Αλέξιος Βανδώρος, Αρχιτέκτων, ελ. Επαγγελματίας

II.  Θεματική ενότητα: ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ
Αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί.

Βιντεοσκόπηση της ομιλίας από webcam.
Ζητάμε την κατανόηση σας για την ποιότητα του ήχου.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ:
Μετά τη συμμετοχή στην οργανωτική επιτροπή των δύο διεθνών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών του e-περιοδικού GreekArchitects.gr θα επιχειρηθεί μια αποτίμηση αυτού του νέου είδους αρχιτεκτονικών διαγωνισμών που στην Ελλάδα εισήγαγε το GRA.

Η ουσιαστική καινοτομία έγκειται στη διαδικασία αξιολόγησης των προτάσεων από την κριτική επιτροπή. Όλη η διαδικασία γίνεται διαδικτυακά, με τον κάθε κριτή να ψηφίζει μόνος του από τον υπολογιστή του και τα αποτελέσματα της κάθε φάσης να προκύπτουν από τη συνιστάμενη των ανεξάρτητων ψήφων των μελών. Και στους δύο διαγωνισμούς επιλέχθηκε η κριτική επιτροπή να απαρτίζεται από μεγάλο αριθμό μελών (15 και 11) με καταξιωμένους αρχιτέκτονες είτε επαγγελματικά είτε ακαδημαϊκά, τόσο από την Ελλάδα, όσο και από το εξωτερικό. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίστηκε η ύπαρξη μιας πανσπερμίας απόψεων και κρίσεων που δύναται να προσφέρει μία γκάμα διαφορετικών κρίσεων καλύπτοντας έτσι όλες τις πτυχές των ζητουμένων από την οργανωτική επιτροπή.

Εγγενές πρόβλημα των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών είναι η αντικειμενικότητα τους σε επίπεδο αποτελεσμάτων, αποκαλύπτοντας την πολυπλοκότητα της αρχιτεκτονικής δημιουργίας και της αισθητικής αξιολόγησης της. Θα αποτιμηθεί η χρήση του μοντέλου της ανεξάρτητης κρίσης χωρίς τη φυσική συνάντηση των κριτών και της συζήτησης μεταξύ τους, που όμως σε καμία περίπτωση δεν απαγορεύεται να γίνει σε προσωπικό επίπεδο και μάλιστα στο διαγωνισμό του Πύργου Πειραιά δημιουργήθηκε από την οργανωτική επιτροπή ειδικό κλειδωμένο blog για την ανταλλαγή απόψεων.

ΕΙΣΗΓΗΣΗ:

Το e-περιοδικό για την αρχιτεκτονική GreekArchitects.gr,  διοργάνωσε την άνοιξη του 2008 τον ανοιχτό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών με τίτλο:

«Δ. Αρεοπαγίτου 2008: αντιμετώπιση των πίσω όψεων των διατηρητέων κτηρίων επί της Διονυσίου Αρεοπαγίτου 17 και 19» και το 2010 τον διεθνή  ανοιχτό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών με τίτλο: «ΠΥΡΓΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑ 2010 - Αλλάζοντας την (πρόσ)ΟΨΗ» σε συνεργασία με την εταιρία Dupont SA.

Οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί ιδεών του GRA προκύπτουν ύστερα από τον εντοπισμό αστικών προβλημάτων σε καίρια σημεία των Ελληνικών πόλεων και την προσπάθεια επίλυσής τους διαμέσου της Αρχιτεκτονικής, δείχνοντας παράλληλα στους πολίτες και υπενθυμίζοντας στην Πολιτεία ότι η Αρχιτεκτονική είναι το μέσο για να λυθούν τα προβλήματα του αστικού περιβάλλοντος.

Ο αριθμός των μελετών, η διασπορά των μελετητών παγκοσμίως και το υψηλό επίπεδο των προτάσεων αποδεικνύουν ότι οι προσπάθειες αυτές του GRA είχαν ιδιαίτερα θετική ανταπόκριση.

Περιληπτικά στατιστικά στοιχεία
Στο διαγωνισμό της Δ. Αρεοπαγίτου στάλθηκαν 172 προτάσεις, στις οποίες συμμετείχαν συνολικά 405 μελετητές.

Υπήρξαν 31 συμμετοχές από 14 διαφορετικές χώρες πλην της Ελλάδος και 8 συμμετοχές με μικτή σύνθεση.

Συμμετοχές με αμιγώς ελληνική σύνθεση ήταν οι 119 από τις οποίες οι 82 από Αθήνα και Αττική.

Από τις 172 συμμετοχές, οι 128 αποτελούνται αμιγώς από αρχιτέκτονες και άλλους επαγγελματίες, οι 29 αποτελούνται αμιγώς από φοιτητές και οι 15 ομάδες είναι μικτές - φοιτητές και επαγγελματίες.

Στο διαγωνισμό του Πύργου Πειραιά στάλθηκαν 380 προτάσεις από 42 χώρες στις οποίες συμμετείχαν συνολικά 949 μελετητές.

Το γεγονός ότι πολλοί συμμετέχοντες επισκέφτηκαν τον Πύργο Πειραιά για να συλλέξουν ακόμη περισσότερα στοιχεία, αλλά και το ότι ο διαγωνισμός τέθηκε από πολυτεχνεία του κόσμου ως μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αποδεικνύει ότι το θέμα του Πύργου εξελίχτηκε, από διαγωνισμός ιδεών, σε πεδίο έρευνας και προβληματισμού.

Διαγωνισμοί ιδεών
Το πρώτο βραβείο του διαγωνισμού  της Δ. Αρεοπαγίτου παραδόθηκε αφιλοκερδώς και ανιδιοτελώς στο ΥΠ.ΠΟ. ώστε να αξιοποιηθεί αλλά δυστυχώς αγνοήθηκε.

Στο  διαγωνισμό του Πύργου Πειραιά έγινε η προσπάθεια και συμμετείχε ο ιδιοκτήτης του Πύργου, ο Δήμος Πειραιά ως υποστηρικτής. Υπήρχε επομένως μια μεγαλύτερη προοπτική το αποτέλεσμα του διαγωνισμού να προχωρήσει σε μελέτη εφαρμογής με πιθανότητα υλοποίησης. Δυστυχώς, ενώ στην πρώτη συνέντευξη τύπου όπου ανακοινώθηκε ο διαγωνισμός, ο εκπρόσωπος του Δ. Πειραιά διατυμπάνιζε την πιθανότητα αυτή και τη βούληση του Δήμου να εκμεταλλευτεί επιτέλους την τεράστια αυτή περιουσία του ή έστω να ολοκληρώσει εξωτερικά το κτίριο ώστε η είσοδος στο μεγαλύτερο λιμάνι της Ελλάδας να μη συνοδεύεται από την όψη ενός ογδοντάμετρου ερειπίου, στη συνέχεια οπισθοχώρησε. Αθέτησε τις ελάχιστες υποχρεώσεις του ως υποστηρικτής, της έκδοσης του βιβλίου ή της φιλοξενίας της έκθεσης στον Πειραιά και μόλις έφυγαν οι κάμερες εξαφανίστηκε, αποδεικνύοντας για μια ακόμα φορά την παθογένεια της τοπικής αυτοδιοίκησης και της απαξίωσης της δημόσιας περιουσίας της.

Περί της κρίσης των διαδικτυακών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών (ιδεών)
Ολοκληρώνοντας τους  ηλεκτρονικούς διαγωνισμούς κρίνεται σκόπιμο να γίνει μια σύντομη, και όχι ακόμα ώριμη, αποτίμηση αυτού του νέου είδους αρχιτεκτονικών διαγωνισμών.

Οι ευκολίες που προκύπτουν στα διαδικαστικά στάδια ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισμού με τη χρήση των ψηφιακών μέσων είναι προφανείς:

- εύκολη και γρήγορη διάδοση της προκήρυξης του διαγωνισμού
- άμεση ενημέρωση των ενδιαφερομένων
- δυνατότητα διεθνοποίησης του εκάστοτε διαγωνισμού χωρίς κόστος
- εύκολη και κυρίως ανέξοδη αποστολή των συμμετοχών, γεγονός που διευκολύνει τη συμμετοχή περισσοτέρων συναδέλφων
- λεπτό σημείο αποτελεί η παραλαβή και η διατήρηση της ανωνυμίας των συμμετεχόντων. Αυτό άπτεται προφανώς στην ηθική ακεραιότητα του αγωνοθέτη (όπως και στους πραγματικούς διαγωνισμούς σε πολλές περιπτώσεις). Οι προτάσεις φτάνουν όλες κωδικοποιημένες στον server του αγωνοθέτη και αποθηκεύονται εκεί. Μέχρι το τέλος του διαγωνισμού και την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων τα προσωπικά στοιχεία των συμμετεχόντων παραμένουν κλειδωμένα σε ειδικό αρχείο με ευθύνη του αγωνοθέτη.

Η ουσιαστική καινοτομία έγκειται στη διαδικασία αξιολόγησης των προτάσεων από την κριτική επιτροπή.

Όλη η διαδικασία γίνεται διαδικτυακά, με τον κάθε κριτή να ψηφίζει μόνος του από τον υπολογιστή του και τα αποτελέσματα της κάθε φάσης να προκύπτουν από τη συνιστάμενη των ανεξάρτητων ψήφων των μελών.

Και στους δύο διαγωνισμούς επιλέχθηκε η κριτική επιτροπή να απαρτίζεται από μεγάλο αριθμό μελών (15 και 11) με καταξιωμένους αρχιτέκτονες είτε επαγγελματικά είτε ακαδημαϊκά, τόσο από την Ελλάδα, όσο και από το εξωτερικό. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίστηκε η ύπαρξη μιας πανσπερμίας απόψεων και κρίσεων που δύναται να προσφέρει μία γκάμα διαφορετικών κρίσεων καλύπτοντας έτσι όλες τις πτυχές των ζητουμένων από την οργανωτική επιτροπή.

Πιο συγκεκριμένα η αξιολόγηση των Συμμετοχών για τον διαγωνισμό του Πύργου Πειραιά έγινε εξ' αποστάσεως με ηλεκτρονική αλληλογραφία την οποία απέστελλαν τα μέλη της κριτικής επιτροπής. Δόθηκε η δυνατότητα στους κριτές να ανταλλάσουν γνώμες είτε μέσω ενός ιδιωτικού blog, είτε με ανταλλαγή email.Τα μέλη, χωρίς να βρεθούν ποτέ μεταξύ τους, αξιολόγησαν στην οθόνη του υπολογιστή τους χωριστά ο καθένας τις προτάσεις. Με αυτήν την διαδικασία, το αποτέλεσμα προέκυψε ως μία σταδιακή βαθμολογία «ειδικών». Σε κάθε φάση της αξιολόγησης οι επικρατέστερες επιλογές αναδεικνύονταν κατά πλειοψηφία, το ίδιο και στην τελική φάση επιλογής των βραβείων. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι τα 11 μέλη δεν συνέπιπταν πάντα στην αξιολόγησή τους, μερικές φορές μάλιστα υπήρξαν αντιδιαμετρικές επιλογές. Το τελικό αποτέλεσμα λοιπόν σίγουρα δεν εκφράζει το κάθε μέλος της επιτροπής ξεχωριστά, αποτελεί όμως την έκφραση μιας πλειοψηφικής επιλογής. Ο σχολιασμός των 6 επικρατέστερων προτάσεων από τους κριτές μεταφέρει τα επιχειρήματα για την επιλογή τους και εμπλουτίζει το διάλογο για τα ερωτήματα που έθεσε ο διαγωνισμός.

Η αξιολόγηση των προτάσεων και οι επιλογές των μελών της Κριτικής Επιτροπής πραγματοποιήθηκαν σύμφωνα με την παρακάτω διαδικασία:

Κατά την Προκαταρκτική ΦΑΣΗ αξιολόγησης κάθε μέλος της Κριτικής Επιτροπής κλήθηκε να προτείνει για την Α' ΦΑΣΗ 40 έως 60 από τις 380 συνολικά Συμμετοχές. Από αυτήν την διαδικασία πέρασαν τελικά στη Α' ΦΑΣΗ 69 μελέτες. Είναι αυτές που είχαν επιλεγεί από 3 τουλάχιστον κριτές (ένας κριτής ενεργοποίησε τη δυνατότητα που δόθηκε για άμεση επιλογή για την Α' φάση έως 2 προτάσεων).

Κατά την A' ΦΑΣΗ της διαδικασίας αξιολόγησης, κάθε μέλος της Κριτικής Επιτροπής βαθμολόγησε τις 69 Συμμετοχές από το 1 (μικρότερη αξιολόγηση) έως το 5 (μεγαλύτερη αξιολόγηση) με δυνατότητα απόδοσης του εξαιρετικού βαθμού 8 σε έξι το πολύ προτάσεις.

Οι 6 συμμετοχές με τη μεγαλύτερη βαθμολογία προτάθηκαν για τη Β' φάση των βραβεύσεων. Οι 6 επόμενες συμμετοχές έλαβαν τον Β' Έπαινο.

Κατά την B' ΦΑΣΗ της διαδικασίας αξιολόγησης, κάθε μέλος της Κριτικής Επιτροπής κλήθηκε να προτείνει, από τις 6 (έξι) συμμετοχές με την μεγαλύτερη βαθμολογία της Α' φάσης, την σειρά κατάταξης των βραβείων. (Α' Βραβείο, Β' Βραβείο, Γ' Βραβείο και τρεις Α' Έπαινοι). Οι βραβεύσεις των 6 επικρατέστερων Συμμετοχών διαμορφώθηκαν ανάλογα με τον αριθμό των προτάσεων από τους Κριτές.

Ειδικά σε ότι αφορά το Α' βραβείο, η «Πρόταση» των Μελών της Επιτροπής δεν κάλυψε κατά την Β' Φάση την απόλυτη πλειοψηφία των ψηφισάντων Μελών της. Τα Μέλη της Επιτροπής επέλεξαν λοιπόν για το Α' Βραβείο, σε μια Τελική Φάση, τη μία από τις δύο Συμμετοχές οι οποίες είχαν συγκεντρώσει τις περισσότερες επιλογές για Α' Βραβείο κατά τη Β' Φάση. Έτσι στην τελική φάση για το Α' βραβείο, η μελέτη με κωδικό 110 έλαβε 4 προτιμήσεις, η μελέτη με κωδικό 311 έλαβε 3 προτιμήσεις και 4 κριτές επέλεξαν να απέχουν.

Σε κάθε φάση αξιολόγησης τα Μέλη της Κριτικής Επιτροπής μπορούσαν να βρίσκονται σε επικοινωνία μεταξύ τους για σχολιασμό των συμμετοχών.

Εκτός από τα βραβεία και τις διακρίσεις που προέκυψαν σύμφωνα με την παραπάνω διαδικασία επιλογής και τα οποία εκφράζουν την πλειοψηφική επιλογή της κριτικής επιτροπής, το greekarchitects.gr έκρινε ότι αξίζει να διακριθούν κάποιες επιπλέον προτάσεις, συνολικά 6, αποδίδοντας σε αυτές μία ειδική μνεία της Επιτροπής Διαγωνισμού.

Εγγενές πρόβλημα των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών είναι η αντικειμενικότητα τους σε επίπεδο αποτελεσμάτων, αποκαλύπτοντας την πολυπλοκότητα της αρχιτεκτονικής δημιουργίας και της αισθητικής αξιολόγησης της. Η χρήση του μοντέλου της ανεξάρτητης κρίσης χωρίς τη φυσική συνάντηση των κριτών και της συζήτησης μεταξύ τους, που όμως σε καμία περίπτωση δεν απαγορεύεται να γίνει σε προσωπικό επίπεδο και μάλιστα στο διαγωνισμό του Πύργου Πειραιά δημιουργήθηκε από την οργανωτική επιτροπή ειδικό κλειδωμένο blog για την ανταλλαγή απόψεων το οποίο όμως δε χρησιμοποιήθηκε, χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως reality show ή στατιστική αξιολόγηση.

Παρατίθεται εδώ, η δημόσια συζήτηση μεταξύ δύο μελών της προηγούμενης κριτικής επιτροπής όπου ο ένας δήλωσε ότι το τρίτο βραβείο ήταν η προσωπική του επιλογή για πρώτο και ενδεχομένως το καλύτερο και ο άλλος ότι τη συγκεκριμένη πρόταση δεν τη βαθμολόγησε καν ως μη άξια, αμφότεροι όμως παραδέχθηκαν ότι αν είχαν βρεθεί στην ίδια αίθουσα ως κριτές το πιο πιθανό είναι ότι θα αλληλοεπηρεάζονταν καθώς είναι χρόνια φίλοι και έχουν αρκετές κοινές απόψεις και πιθανώς θα παρασύρονταν σε μια πιο κοινή ψηφοφορία.

Με το παράδειγμα αυτό τονίζεται η παθογένεια της κρίσης των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών όπου μοιραία κατά τις συνεδριάσεις προκύπτουν ορισμένες ηγετικές φιγούρες, ανεξάρτητα από την αρχιτεκτονική, επιστημονική και προσωπική αξία του συνόλου των μελών, οι οποίες κατευθύνουν με την καλή ή την κακή έννοια την όλη διαδικασία.

Η ανεξάρτητη επομένως ψηφοφορία, με τα αποτελέσματα της κάθε φάσης να κοινοποιούνται σε όλα τα μέλη ώστε να γνωρίζουν παράλληλα τις προτιμήσεις των υπολοίπων, με τα τρία στάδια αξιολόγησης και την τελική ψηφοφορία μεταξύ των δύο προτάσεων που συνέλεξαν τις περισσότερες ψήφους στην τρίτη φάση, στην περίπτωση που η πρώτη δεν είχε συμπληρώσει την απόλυτη πλειοψηφία, δίνει αποτελέσματα που μόνο αντικειμενικά μπορούν να θεωρηθούν.

Στο διαγωνισμό μάλιστα της Δ. Αεροπαγίτου τα τρία πρώτα βραβεία ήταν κατά γενική ομολογία τα τρία καλύτερα από κάθε μια από τις αρχιτεκτονικές τάσεις αντιμετώπισης του προβλήματος, γεγονός που αποδεικνύει την επιτυχία της διαδικασίας κρίσης.

Να τονιστεί σε αυτό το σημείο, ότι όλα τα στάδια κρίσης και οι αντίστοιχες ψηφοφορίες, καθώς και οι αιτιολογικές εκθέσεις των κριτών, ανακοινώνονται αναλυτικά στο διαδίκτυο μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων ώστε να είναι ελεύθερα προσβάσιμα σε κάθε ενδιαφερόμενο.

Η διαδικασία όμως αυτή στο διαγωνισμό του Πειραιά φαίνεται ότι δυσαρέστησε ορισμένα από τα μέλη της κριτικής επιτροπής και παρατηρήθηκε το εξής φαινόμενο.

Μετά την τρίτη φάση όπου προέκυψε η ανάγκη επαναληπτικής κρίσης μεταξύ των δύο πρώτων σε ψήφους προτάσεων λόγω της μη ύπαρξης απόλυτης πλειοψηφίας, τέσσερα μέλη της κριτικής επιτροπής, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας που αναλύονται στα κείμενα τους, δεν ψήφισαν.

Η γενική αιτιολογία ήταν ότι οι δύο αυτές προτάσεις δεν ήταν μέσα στις προσωπικές τους επιλογές, ότι τις θεωρούν μη υλοποιήσιμες και άλλοι λόγοι.

Ο διαγωνισμός ήταν καθαρά διαγωνισμός ιδεών. Οι κανόνες και η διαδικασία της κρίσης ήταν γνωστοί εξαρχής και τηρήθηκαν από την οργανωτική επιτροπή στο έπακρο. Η νόμιμη (άρα και ηθική;) λευκή ψήφος και η αποχή ήταν όμως αναφαίρετο δικαίωμα όλων.

Η δυνατότητα να υπάρξει μια τελική ψηφοφορία μεταξύ των δύο προτάσεων ώστε το πρώτο βραβείο να δοθεί με απόλυτη πλειοψηφία μεταξύ όλων των μελών της κριτικής επιτροπής προσθέτει κύρος στο αποτέλεσμα.

Θεωρούμε ότι αυτή η απόφαση θα αξιολογηθεί μελλοντικά σε συνάρτηση με τη συνολική διαδικασία κρίσης που εισήγαγε το GRA, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί με αξιοπιστία σε όλους τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς ιδεών.

Αντίστοιχα σε διαγωνισμούς που αφορούν κτίρια ή μελέτες προς υλοποίηση, οι οποίοι προϋποθέτουν πιο σύνθετα κριτήρια αξιολόγησης, μπορεί να μην προκύψει η ίδια επιτυχία ή να χρειαστεί τουλάχιστον μια κοινή συνεδρίαση κατά την τελική φάση κρίσης.

Συμπεράσματα
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η πρωτοτυπία αυτού του νέου είδους αρχιτεκτονικών διαγωνισμών που πραγματοποιήθηκαν για πρώτη φορά με αυτή τη μορφή στην Ελλάδα από το GRA λειτούργησε

- με απόλυτη επιτυχία όσον αφορά στο οργανωτικό κομμάτι
- με μεγάλη επιτυχία όσον αφορά στις συμμετοχές
- με αμφιλεγόμενο τρόπο ως προς τη διαδικασία της κρίσης των προτάσεων

Αυτό είναι το σημείο στο οποίο πρέπει να σταθούμε και να αναλογιστούμε εάν η νέα αυτή διαδικασία κρίσης μπορεί να προσφέρει μια ενδεχόμενη διέξοδο στο πολύπαθο σύστημα των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, ιδεών και μη, στην Ελλάδα.

Η άποψη μας είναι ότι με τη σωστή επεξεργασία της όλης διαδικασίας και ενδεχόμενη βελτίωση σε ορισμένες λεπτομέρειες, όπως μια κοινή συνεδρίαση κατά την τελική φάση κρίσης, μπορεί να αποτελέσει ένα νέο τρόπο διενέργειας των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών στην κατεύθυνση της ορθότερης κρίσης και μιας περισσότερο αδιάβλητης και διαφανούς διαδικασίας.

Δείτε την παρουσίαση της εισήγησης ΕΔΩ.