Η αναγνωρισιμότητα της αρχιτεκτονικής.

Σκέψεις, για το ρόλο των φορέων και των εκθέσεων.

Ένα απρόσμενο αλλά χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πως αναγνωρίζεται η αρχιτεκτονική ακόμα και από τα όργανα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποτελεί το περιεχόμενο του πολύ σημαντικού «7ου χρηματοδοτικού ερευνητικού πλαισίου-προγράμματος» (www.ekt.gr/fp7) που για την περίοδο 2007-2013 ανέρχεται στο ποσό των 53,272 δις € !!. Σ’ αυτό διαπιστώσαμε ότι στους κωδικούς δράσεων χρηματοδότησης των ερευνητικών προγραμμάτων η λέξη αρχιτεκτονική, ΔΕΝ υφίσταται..!! Έτσι, οι πραγματιστές τεχνοκράτες της Επιτροπής αποκαλύπτουν ότι η πρωτογενής αρχιτεκτονική ΔΕΝ υπολογίζεται ούτε σαν σημαντικός για προώθηση κοινωνικός θεσμός, ούτε σαν άξια για έρευνα παραγωγική λειτουργία. 
 
Το παραπάνω αρχικά γεγονός σε συνδυασμό με τις πρόσφατες εκθέσεις του έργου σημαντικών αρχιτεκτόνων μας στο μουσείο Μπενάκη, μας οδήγησαν να εξετάσουμε το πως  αντίστοιχα αντιμετωπίζεται η αρχιτεκτονική και από την ελληνική κοινωνία των πολιτών. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι αυτή η κοινωνία στην πλειονότητα της: 
 
●  δεν αναγνωρίζει το «προϊόν» που παράγεται από τη αρχιτεκτονική ούτε και τις πρακτικές του αξίες στην καθημερινή ζωή και είναι ανημέρωτη τόσο για το κόστος σε σχέση με την ποιότητα, όσο και για τα οφέλη που μπορεί τελικά να έχει το κοινωνικό σύνολο και ο καταναλωτής – πολίτης από τις υπηρεσίες της…Στην Ελλάδα ο αρχιτέκτονας είναι ο εν γένει «μηχανικός»,.

●  τις περισσότερες φορές συνδέει την αρχιτεκτονική είτε με τα γυαλιστερά περιοδικά μόδας, σπιτιού, διακόσμησης και life-style, είτε με τα «μεγάλα κτίρια» και τις ακριβές κατοικίες - «τις βίλες», είτε τέλος με το «πόσο όμορφες είναι οι προσόψεις» των σπιτιών και των πολυκατοικιών...και όλοι βέβαια γνωρίζουν τον Καλατράβα.

●  συσχετίζει την αρχιτεκτονική και τον αρχιτέκτονα κυρίως με τους εύπορους και προνομιούχους και όχι με την πλειονότητα των κατοίκων που διαμορφώνουν τις πόλεις μας

●  λόγω έλλειψης σχετικής παιδείας δεν έχει πεισθεί και ως εκ τούτου δεν ασκεί την ανάλογη κοινωνική πίεση για περισσότερη και καλλίτερη αρχιτεκτονική, με τους τρόπους  και όπως πολλές φορές το κάνει γι’ άλλους θεσμούς και λειτουργήματα (υγεία-γιατροί, παιδεία-καθηγητές, δικαιοσύνη-δικηγόροι, κλπ).

Είναι φανερό λοιπόν ότι όλ’ αυτά, σε συνδυασμό με την ανυπαρξία της πολιτείας που την διακρίνει παντελής αδιαφορία για τον θεσμό και έλλειψη καλών παραδειγμάτων, έχουν σαν αποτέλεσμα στο ότι και ο ίδιος ο πολίτης με τις ήδη διαμορφωμένες στρεβλές αντιλήψεις, να συμβάλλει με τις παρεμβάσεις του στη διαιώνιση του κύκλου της στρεβλής ανάπτυξης της αρχιτεκτονικής, της πολεοδομίας και της αισθητικής εικόνας των πόλεων του. Να είναι τελικά και ο ίδιος καθοριστικά συμμέτοχος στην ολική υποβάθμιση της ποιότητας ζωής και του περιβάλλοντος του.

Όλ’ αυτά τα χρόνια οι φορείς αρχιτεκτονικής ακόμα και όταν επιχειρούν εξωστρεφείς κατ’ αυτούς, δημόσιες εκδηλώσεις (ομιλίες, εκθέσεις, κλπ) και παρ’ όλες τις καλές τους  προθέσεις, στην ουσία συντηρούν μια αυτάρεσκα στερεότυπη και εσωστρεφή διαχείριση της επικοινωνιακής τους πολιτικής. Δηλαδή οι εκδηλώσεις στις πλείστες των περιπτώσεων, σχεδιάζονται, οργανώνονται και αναφέρονται κυρίως στο χώρο των αρχιτεκτόνων, σ’ ένα περιορισμένο και εξειδικευμένο επίσης κύκλο συμπολιτών μας και των περί αυτών δικτύων: Μ.Μ.Ε, εκδοτικοί οίκοι και κέντρα επηρεασμού των αποφάσεων. Έχουν χαρακτήρα διανοουμενίστικο και είναι ουσιαστικά αποξενωμένες από το αληθινά «ευρύ» κοινωνικό σύνολο. Αποτελούν σπάνιες εξαιρέσεις οι δημόσιες εκδηλώσεις που έχουν οργανωθεί και σχεδιασθεί με βάση την ενημέρωση αυτού του μεγάλου κοινού, όπου η αρχιτεκτονική εμπεριέχεται σε μια καλοσχεδιασμένη, ελκυστική και εύκολα αφομοιούμενη παρουσίαση ή και ακολουθία δημόσιων δράσεων που απαντούν πειστικά στα «γιατί» του απλού πολίτη.

Χωρίς να παραγνωρίζουμε τον παιδευτικό τους ρόλο, κάθε άλλο μάλιστα, οι εκθέσεις που τιμούν το έργο των διακεκριμένων μας αρχιτεκτόνων, με τις εντυπωσιακές έγχρωμες φωτογραφίες κτιρίων και σχεδίων εκτεθειμένων με περισσή φροντίδα στις αίθουσες όπου και όπως αυτά παρουσιάζονται, δεν αρκούν για να διαδώσουν πειστικά τις αξίες της αρχιτεκτονικής. Πώς αλήθεια η έκθεση των σημαντικών (μόνον για τους γνωρίζοντες) έργων των αρχιτεκτόνων Νίκου Βαλσαμάκη και Αλέξανδρου Τομπάζη, γεφύρωσε την άγνοια και εξυπηρέτησε την ενημέρωση σε περιεχόμενο του απλού πολίτη που τον διακρίνει η παντελής έλλειψη αρχιτεκτονικής παιδείας; Όταν ακόμα και η παρουσίαση τους ακολούθησε πιστά το πρωτόκολλο και την επικοινωνιακή κωδικοποίηση που χρησιμοποιούμε εμείς οι αρχιτέκτονες και που ως προς το περιεχόμενο της γίνεται δύσκολα αντιληπτή από τους μη επαΐοντες – προς τούτο και θεωρούμε σαν θετική ιδέα τις κατά καιρούς προσωπικές περιηγήσεις του
Α. Τομπάζη στους επισκέπτες της έκθεσης.

Παίρνοντας σαν δεδομένα: την απίστευτη και σε όλα τα επίπεδα σκοταδιστική συμπεριφορά της πολιτείας, την κάκιστη και στρεβλή, μ’ ελάχιστες εξαιρέσεις, διαχείριση της αρχιτεκτονικής εκ μέρους των ΜΜΕ («η αρχιτεκτονική δεν πουλάει»), αλλά και τον μέχρι σήμερα θεσμικό και πρακτικό εγκλωβισμό της αρχιτεκτονικής, (παρ’  όλες τις όποιες περί του αντιθέτου διακηρύξεις), μέσα στα πλαίσια του με κομματική-συντεχνιακή αντίληψη κατεστημένου Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος, οι μόνες ελπίδες που απομένουν είναι να δούμε τι μπορεί να γίνει απ’ όλους τους υπόλοιπους.
 
Εκτιμούμε λοιπόν ότι έχει ωριμάσει πλέον ο χρόνος για να κάνουν την υπέρβαση οι φορείς της αρχιτεκτονικής, (σύλλογοι, ινστιτούτο, σχολές κλπ.) και να μετατρέψουν σε πράξη τις φιλόδοξες διακηρύξεις που καταγράφονται στα κατά καιρούς κείμενα τους, «ανοίγοντας» πράγματι «τις πόρτες τους» στο ευρύ κοινό. Με συστηματική, μακρόχρονη, επίπονη κι’ επίμονη προσπάθεια και καινοτόμες επικοινωνιακά δημόσιες δράσεις που θα εμπλέκουν ουσιαστικά τον πολίτη και θα έχουν Λέξεις-Κλειδιά τις ΠΟΛΥ ΔΥΣΚΟΛΕΣ στην εφαρμογή τους: Εκλαΐκευση και Διάχυση. Δηλαδή Εκλαΐκευση και Διάχυση του περιεχομένου και των ωφελειών από τα παραδείγματα της καλής αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας. Θα είναι αυτοί οι ενημερωμένοι και με κρίση πολίτες που θ’ αποτελέσουν στο μέλλον την βάση αλλά και την κύρια πηγή κοινωνικής απαίτησης για καλλίτερο προϊόν προς όφελος τόσο του θεσμού, όσο και το κυριότερο, της βελτίωσης της ποιότητας ζωής στις πόλεις μας.

Σωτήρης Ν. Παπαδόπουλος,Αρχιτέκτονας,

Μέλος του «Συμβουλίου Αρχιτεκτόνων της Ευρώπης» στην Ομάδα Εργασίας «Έρευνα» - εκπρόσωπος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχιτεκτόνων - ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ.
Μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Εκπαίδευσης και Εξάσκησης στον τομέα της Αρχιτεκτονικής, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.