Η εμπορευματοποίηση της Αρχιτεκτονικής

Αγαπητοί συνάδελφοι Γ. Δασκαλάκη και Γ. Παπαδόπουλε,

Η απάντηση σχετικά με την επιστολή σας δημοσιευμένη στην Καθημερινή, 04-05-2010 (http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_04/05/2010_399651) θα προσπαθήσω να παραμείνει στα σημεία στα οποία αναφέρεστε. Και θα αναφερθώ σε όλα και όχι επιλεκτικά όπως κάνατε εσείς, απομονώνοντας μάλιστα λέξεις του κειμένου μου δίνοντας διαφορετικό νόημα από το συνολικό. (http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_18/03/2010_394590)

• - Στο κείμενο μου αναφέρεται επί λέξει: «Παρεμπιπτόντως πρώτο βραβείο καλύτερου αρχιτεκτονικού έργου πήρε η μελέτη του «σύμβουλου» καθηγητή κ. Μπίρη που ήταν αποτέλεσμα του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού που διοργάνωσε το ίδιο περιοδικό («Δομές») για λογαριασμό της ΓΕΚ. Όπου βέβαια να θυμίσουμε ότι η εν λόγω μελέτη επιλέχθηκε προς υλοποίηση όντας ένα από τα δύο ισότιμα τρίτα βραβεία..».

Αναφέρεται επομένως ότι ο κ. Μπίρης συμμετείχε στη μελέτη ως σύμβουλος. Αναφέρεται μόνο το όνομα και η ιδιότητα του στην εν λόγω μελέτη διότι υπάρχει συνολικά στο κείμενο μια σαφέστατη, και όχι ανυπόγραφη όπως συνηθίζεται, κριτική κατά ορισμένων πανεπιστημιακών καθηγητών της Αρχιτεκτονικής και των εξωπανεπιστημιακών τους δραστηριοτήτων. Τα ονόματα σας δεν αναφέρθηκαν σε αυτό το επίπεδο γιατί θεωρώ ότι νέοι συνάδελφοι όπως εσείς δεν έχουν καμία σχέση με τέτοιες δραστηριότητες και δεν ήθελα να συνδεθούν τα ονόματα σας μας με τέτοιου είδους κατηγορίες.

Αναγκάζομαι να κάνω μια μικρή παρένθεση για να διευκρινίσω τα περί εξωπανεπιστημιακών δραστηριοτήτων που προανάφερα.

Δεν είναι σε καμία περίπτωση μεμπτό να εργάζονται οι πανεπιστημιακοί αρχιτέκτονες  στην ελεύθερη αγορά, το αντίθετο μάλιστα κυρίως για όσους διδάσκουν αρχιτεκτονική σύνθεση, οικοδομική και τα συναφή - πρέπει για να διατηρούν επαφή με την πραγματικότητα και την εξέλιξη και να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις σύγχρονες απαιτήσεις των φοιτητών και της Αρχιτεκτονικής παραγωγής.
Οι απευθείας όμως αναθέσεις μέσω του προσβλητικού για τους ελεύθερους επαγγελματίες θεσμού των 'ερευνητικών προγραμμάτων', οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί αυτού του είδους  που τελικά αποτελούν απευθείας αναθέσεις, η ιδιωτικών συμφερόντων έκδοση εντύπων και η διενέργεια από τους ίδιους  ιδιωτικών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών είναι κατά την προσωπική μου άποψη ανεπίτρεπτα..

• - Η «εμπορευματοποίηση της Αρχιτεκτονικής» αναφέρεται σε δύο επίπεδα. Το ένα αφορά τα ποικίλης ύλης και αμφιβόλου ποιότητας περί την Αρχιτεκτονική έντυπα, τα οποία κάθε άλλο παρά προωθούν το πολύπαθο επάγγελμα των Αρχιτεκτόνων στην Ελλάδα. Το άλλο αφορά το νέο φαινόμενο της ραγδαίας αύξησης που έχουν «οι εκθέσεις αλλά και οι βραβεύσεις αρχιτεκτονικών έργων».

Και ξανατονίζω ότι στην εμπορευματοποίηση δεν αναφέρθηκα στη διενέργεια των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών αλλά κατά λέξη για την εκδήλωση με τίτλο με τίτλο 'συζήτηση για την Ελληνική Αρχιτεκτονική του μέλλοντος' όπου γράφω ότι «Η διοργάνωση ήταν ανεπαρκής και το στήσιμο της έκθεσης κακό, με πολύ μικρές εκτυπώσεις των αρχιτεκτονικών έργων, τις φωτογραφίες σε κακή ανάλυση και τα κείμενα μη αναγνώσιμα. Τα προβαλλόμενα αρχιτεκτονικά έργα απαξιώθηκαν, τη στιγμή που τα κατακόρυφα φωτιστικά 'ανέκριναν' τους επισκέπτες.» Στην εν λόγω εκδήλωση δεχτήκατε να μιλήσετε όρθιοι για το έργο σας χωρίς να μπορείτε καν να δείξετε για τι ακριβώς επεξηγούσατε μέσω κάποιων εικόνων ή έστω μιας εκτύπωσης, με τους υπόλοιπους συναδέλφους (όσους ελάχιστους παραβρέθηκαν) όρθιους και διασκορπισμένους. Εκεί τοποθετώ την κριτική μου.

Η Αρχιτεκτονική δεν πρέπει να ευτελίζεται δημοσίως και αυτό πιστεύω ότι έγινε εκεί.

Δεν αναφέρονται πουθενά οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί ως κάτι μεμπτό, το αντίθετο μάλιστα. Συγχαρητήρια στη ΓΕΚ που πραγματοποίησε για πρώτη φορά μετά από πολύ καιρό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για ένα ιδιωτικό έργο. Η ανταπόκριση των δεκάδων συναδέλφων που συμμετείχαν έδειξε ότι ο κλάδος μας είχε ανάγκη από τέτοιες πρωτοβουλίες. Και σε επόμενο επίπεδο να συγχαρούμε ξανά τη ΓΕΚ που πραγματοποίησε στο ακέραιο την μελέτη που επέλεξε, σεβόμενη την αρχιτεκτονική μελέτη. Της οποίας την ποιότητα ουδείς νομίζω ότι αμφισβητεί (απαντώντας παράλληλα στο επόμενο ζήτημα) αλλά παράλληλα δε θεωρώ εαυτόν κατάλληλο σε ηλικία και αρχιτεκτονική εμπειρία να κρίνω, πολλώ δε μάλλον δημόσια σε μια εφημερίδα όπως με μέμφεστε.

Οι διαφορές του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών για την ανάπλαση των όψεων του «Πύργου Πειραιά» που πραγματοποιεί αυτή την περίοδο το ηλεκτρονικό περιοδικό GreekArchitects.gr, το οποίο δεν είναι ντροπή να κατονομάσετε, εν συγκρίσει με τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς του περιοδικού «Δομές» για λογαριασμό των εκάστοτε επενδυτών είναι δύο. Πρώτον ότι αφορούν στον «εντοπισμό αστικών προβλημάτων σε καίρια σημεία των Ελληνικών πόλεων και η προσπάθεια επίλυσής τους διαμέσου της Αρχιτεκτονικής, παρουσιάζοντας στους πολίτες και στην Πολιτεία την αληθινή διάσταση της Αρχιτεκτονικής στον πραγματικό χώρο» και όχι προμελέτες για τη μελλοντική κατασκευή κτιρίων. Δεύτερον ότι πραγματοποιούνται από ένα ιδιωτικό φορέα που έχει αποδείξει ότι αποτελεί ένα ανεξάρτητο μέσο επικοινωνίας, μια ουσιαστική, δημοκρατική και έντιμη παρέμβαση στην αρχιτεκτονική  με ποικίλες δράσεις που αφορούν αποκλειστικά στην προσπάθεια να επαναφέρει την ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ στο κοινωνικό επίπεδο που πρέπει να βρίσκεται και να την επανατοποθετήσει στην πραγματική καθημερινή της διάσταση.

• - Η προσωπική μου άποψη είναι ότι δεν προτιμώ να «ασχολούμαι με τους τύπους, π.χ. γιατί επελέγη να χτιστεί το 3^ο αντί του 1^ου βραβείου» όπως αναφέρετε. Είμαι σαφώς ενήμερος για το «τυπικό αλλά θεμελιώδες άρθρο της διακήρυξης του διαγωνισμού , που αναφέρει ρητά το δικαίωμα του εργοδότη να αποφασίσει, κατά την κρίση του, ποια από τις βραβευμένες προτάσεις (και μόνο από αυτές) θα υλοποιήσει.»

Θα προσπαθήσω να μην ανοίξω ολόκληρο το κεφάλαιο περί αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, πόσο μάλλον στην Ελλάδα, για τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιούνται (ή δεν πραγματοποιούνται πλέον από τους Δημόσιους φορείς και πλέον αποτελούν είδος προς εξαφάνιση με την εφαρμογή του απαξιωτικού Ν3316/05 που αποτελεί το δούρειο ίππο για την έμμεση ανάθεση των μελετών στα μεγάλα και πολυπρόσωπα εγχώρια αρχιτεκτονικά γραφεία) και το πότε τελικά εφαρμόζονται με ότι συνέπειες έχει αυτό. Από τη στιγμή που υπήρχε το «τυπικό αλλά θεμελιώδες άρθρο της διακήρυξης του διαγωνισμού» ο ιδιοκτήτης έπραξε νόμιμα, άρα και ηθικά σύμφωνα με τις νέες ελληνικές αξίες.

Το «ουσιαστικό και θεμελιώδες ζήτημα» που τίθεται κατ' εμέ είναι το εξής. Προς τι η διεξαγωγή μιας πολυέξοδης από την πλευρά του ιδιοκτήτη διαδικασίας (που φυσικά απέφερε παράλληλα την απαραίτητη πανελλήνια προβολή για εμπορικούς λόγους), αλλά κυρίως της δαπάνης τόσης φαιάς ουσίας από τα καλύτερα αρχιτεκτονικά γραφεία πανελληνίως για να καταλήξουμε στην επί της ουσίας ανάθεση (έστω και μεταξύ των βραβευμένων προτάσεων) της μελέτης.

Πρόκειται επίσης για την απαξίωση της κρίσης και της εργασίας μιας πενταμελούς κριτικής επιτροπής (όπου συμμετείχε η κ. Καμπά ως εκπρόσωπος της ΓΕΚ) με καταξιωμένους συναδέλφους (Ηλίας Ζέγγελης, Δημήτρης Φατούρος, Γιώργος Πανέτσος), οι οποίοι είτε κρίθηκαν ανίκανοι από τη ΓΕΚ να κρίνουν με βάση τα «κριτήρια εμπορικότητας» είτε τα κριτήρια αυτά δεν τέθηκαν σωστά από τους αγωνοθέτες (ΓΕΚ, ΔΟΜΕΣ). Το οποίο θεωρώ ότι αποτελεί μέγιστο πλήγμα στην αξιοπιστία του θεσμού των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, έστω και μόνο των ιδιωτικών. Κλείνοντας αυτή την ενότητα παραθέτω την επισήμανση του Ηλία Ζέγγελη ύστερα από την τελική επιλογή των διοργανωτών του διαγωνισμού: «Με το να μην αναθέσετε την εκτέλεση του έργου στην ομόφωνα βραβευθείσα μελέτη, στην ουσία ακυρώνετε την αρχική σας πρόταση να υλοποιήσετε ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να σχεδιαστεί για το συγκεκριμένο χώρο». (Ελευθεροτυπία, 20/09/2006).

Κλείνοντας να αναφέρω ότι συμμερίζομαι τη μεγάλη σας χαρά, όπως αναφέρετε, παράλληλα όμως προβληματίζομαι για όλα τα προαναφερθέντα για τα οποία σας ευχαριστώ που μου δώσατε το έναυσμα να αναπτύξω, καθώς το άρθρο μου με τίτλο «Εμπορευματοποίηση της Αρχιτεκτονικής» είχε τελείως άλλο στόχο και νόημα, αλλά θα μπορούσε μάλλον να αποτελεί και τον τίτλο της παρούσας επιστολής.

Συναδελφικά,
Αλέξιος Βανδώρος

Σημείωση: Μια περιεκτική σύνοψη του παραπάνω κειμένου στάλθηκε προς δημοσίευση στην εφημερίδα Καθημερινή στα μέσα Μαΐου 2010. Η απάντηση από τη στήλη 'Πολιτισμός' όπου δημοσιεύτηκαν τα δύο κείμενα ήταν ότι δεν επιθυμούν να συνεχίσουν δημόσια τη συζήτηση, παραπέμποντας τον γράφοντα στη στήλη 'Επιστολές' απ' όπου ουδέποτε έγινε δημοσίευση, αφήνοντας έτσι αναπάντητες τις αιτιάσεις προς τον υποφαινόμενο. Προς γνώσιν όσων βιαστούν να εξάγουν γρήγορα συμπεράσματα για τη δημοσίευση της παρούσας επιστολής στο ανεξάρτητο, δημοκρατικό και ανοικτό προς συζήτηση GreekArchitects.gr.