Η εμπορευματοποίηση της Αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα τον 21ο αιώνα

greekarchitects.gr © 2011

 

Η αλήθεια είναι ότι το εγχείρημα πρόεκυψε πολύ μεγαλύτερο από ότι υπολόγιζα αρχικά και αυτό δεν κατέστη δυνατό.

Παράλληλα, διενεργώντας αυτή την έρευνα ένιωσα χαμένος στη μετάφραση.

Είναι εντυπωσιακά τα ευρήματα για μια μικρή χώρα όπως η Ελλάδα, όπου μάλιστα το επάγγελμα του αρχιτέκτονα δεν είναι επί της ουσίας θεσμικά κατοχυρωμένο και η παραγωγή ουσιαστικού αρχιτεκτονικού έργου είναι πενιχρή.

Εισαγωγικά να αναφέρω επομένως, ότι θα επιχειρηθεί μια συγκριτική επισκόπηση της προβολής της Αρχιτεκτονικής τον 21^ο αιώνα μέσα από τις προσωπικές εμπειρίες του υποφαινομένου, μέσα από τα συλλογικά όργανα, ως αρχισυντάκτη στο e-περιοδικό GreekArchitects, ως διοργανωτή αρχιτεκτονικών εκδηλώσεων και διαγωνισμών ιδεών και ως αρθρογράφου για θέματα αρχιτεκτονικής στον έντυπο τύπο.

 

>Πληθώρα φορέων

Στην αρχή ας επιχειρηθεί μια απαρίθμηση των φορέων, συλλογικών, επίσημων και μη, κερδοσκοπικών και μη, επιστημονικών, εκπαιδευτικών..

 

ΦΟΡΕΙΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ
ΣΑΔΑΣ - ΠΕΑ
Τοπικοί σύλλογοι Αρχιτεκτόνων
Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής
Ελληνική Αρχιτεκτονική Εταιρεία
Επιστημονική Επιτροπή Αρχιτεκτόνων στο ΤΕΕ
Ελληνικό Τμήμα της UIA
Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου
Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής
DOCOMOMO - ελληνικό τμήμα
Σύλλογος Ολιστικής Αρχιτεκτονικής κ.α.

περί την Αρχιτεκτονική Σύλλογοι >
Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Τοπίου
Σύλλογος Πολεοδόμων και Χωροτακτών κ.α.

και διάφορα 'δίκτυα'
Δίκτυο Νομαδική Αρχιτεκτονική
SARCHA κ.α.

και στο διαδίκτυο
GreekArchitects.gr

και πάρα πολλά ακόμα..

>Μονογραφικές εκθέσεις
Φαινόμενο της τελευταίας δεκαετίας μπορεί να χαρακτηριστεί και η πληθώρα μονογραφικών εκθέσεων, είτε από το ΕΙΑ, είτε από τα Τμήματα Αρχιτεκτόνων, είτε από τους ίδιους τους αρχιτέκτονες είτε όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό.

Δεν υπάρχει αντίρρηση ότι το έργο των συναδέλφων είναι αξιόλογο και ικανό για μια δημόσια έκθεση.

Νομίζω όμως ότι συγκριτικά με τον αριθμό των αρχιτεκτόνων, τόσο συνολικά όσο και αναλογικά ανά κάτοικο, την ποσότητα του κτισμένου περιβάλλοντος που μελετάται από αρχιτέκτονες και την αναγνώριση των αρχιτεκτόνων από το ευρύ κοινό, η Ελλάδα πρέπει να κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις στον τομέα αυτό.

Δαπανώνται επομένως πάρα πολλά χρήματα για την οργάνωση και διεξαγωγή πολυτελών εκθέσεων, σπαταλείται η δυνατότητα χρήσης ενός πολύ καλού και φιλόξενου εκθεσιακού χώρου (του Μουσείου Μπενάκη) και αφιερώνονται άπειρες ανθρωποώρες και φαιά ουσία χωρίς κανένα απολύτως αποτέλεσμα για τον κλάδο των αρχιτεκτόνων.

Οι εκθέσεις αυτές παρακολουθούνται από εμάς τους ίδιους, στην καλύτερη των περιπτώσεων. Σπαταλούνται ευκαιρίες να προσεγγίσουμε ως κλάδος το ευρύ κοινό, όχι δείχνοντας του μονογραφικές εκθέσεις αρχιτεκτόνων με δεκάδες εικόνες και σχέδια που δεν είναι κατανοητά στους απλούς πολίτες.

 

ΠΡΟΤΑΣΗ
Σε πρόσφατη κουβέντα με το συνάδελφο και φίλο Σωτήρη Παπαδόπουλο συζητήθηκε η ιδέα του για τη διεξαγωγή μιας σειράς, ή έστω μιας και μόνο, έκθεσης όπου θα παρουσιάζονται κατασκευασμένα κτίρια μελετημένα από αρχιτέκτονες με τις εξής απλές πληροφορίες.

Τόπος, χρόνος, διάρκεια κατασκευής, υλικά κατασκευής, κόστος κατασκευής, εξοικονόμηση ενέργειας λόγω της ορθής αρχιτεκτονικής μελέτης, ένταξη στο περιβάλλον και μερικά ακόμα.

Η δική μου πρόταση συνέχισε, προσθέτοντας την παρουσίαση αντίστοιχων μελετών από 'μη αρχιτέκτονες' συγκριτικά με τις προαναφερθείσες και φυσικά ως προς το αισθητικό αποτέλεσμα.

Τονίζοντας ότι το κόστος της αρχιτεκτονικής μελέτης πληρώνεται ούτως ή άλλως από τον πελάτη. Κάτι που σύντομα δε θα θεωρείται δεδομένο και θα πρέπει να το διεκδικήσουμε ως κλάδος από την κοινωνία..

 

>Biennale
Για τις Biennale έχουν ειπωθεί και γραφτεί τόσα πολλά που είναι μάλλον περιττό να αναλυθεί περαιτέρω εδώ. Διαβάζοντας πρόσφατα το βιβλίο 'από το βήμα της Αρχιτεκτονικής' του Πατέστου βρήκα ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον κεφάλαιο όπου με τον αυθόρμητο και τολμηρό του λόγο περιγράφει γλαφυρά μια από τις παλαιότερες εκπροσωπήσεις της χώρας μας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ακόμα συζητούμε για την περίφημη επιτυχημένη παρουσία της Ελλάδας το μακρινό 1991.

 

>Τηλεοπτικές εκπομπές
Τα τελευταία χρόνια έχουν παρουσιαστεί στην ελληνική τηλεόραση ελάχιστες εκπομπές με καθαρά αρχιτεκτονικό περιεχόμενο.

Παλαιότερα οι 'Αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις'  και πρόσφατα η εκπομπή 'από τον Καλλικράτη στον Καλατράβα'.

Κοινό χαρακτηριστικό είναι ότι απευθύνονται κυρίως στους ειδικούς, τους αρχιτέκτονες και μάλιστα όχι σε όλους. Δεν είναι εύληπτες και κατανοητές στο ευρύ κοινό, ούτε ως θεματολογία ούτε ως τρόπος παρουσίασης και περιεχομένου.

Κυριαρχούν παράλληλα < αποτελώντας μια νέα επικίνδυνη μόδα υπέρ του συμπαθούς κλάδου των διακοσμητών ή όπως αυτοαποκαλούνται - χωρίς να έχει παρέμβει ποτέ θεσμικά κανείς - αρχιτέκτονες εσωτερικών χώρων > οι διάσημες εκπομπές ανακαινίσεων εσωτερικών χώρων από τηλεοπτικούς αστέρες ως δείγμα και αποκύημα της ευρύτερης τηλεοπτικής παιδείας.

 

>Αρχιτεκτονικός Τύπος
Πέρα από το ΒΗΜΑ, όπου αρθρογραφούν κατά διαστήματα σε περιοδική βάση οι Γιακουμακάτος και Πατέστος και την Ελευθεροτυπία με τον Τάση Παπαιωάννου έχουμε αφήσει ως κλάδος το παιχνίδι στο Ρηγόπουλο της Καθημερινής (που κάνει εξαιρετικά το έργο του, και σε έρευνα και σε ανάδειξη μειζόνων θεμάτων και στην ορολογία του) και στην Μπάρκα της Ελευθεροτυπίας κατά κύριο λόγο και σε μερικούς ακόμα 'εξειδικευμένους' δημοσιογράφους. Το ίδιο ισχύει για τα free press έντυπα, όπου μάλιστα υπάρχει και μια πιο διάχυτη 'αρχιτεκτονική' θεματολογία σε επίπεδο lifestyle (sic).

Τα αποσπασματικά άρθρα και οι παρεμβάσεις ορισμένων συναδέλφων αποτελούν σταγόνα στον ωκεανό της ενημέρωσης.

Οι περισσότερες αρχιτεκτονικές εκδηλώσεις περνούν απαρατήρητες, αφού προφανώς πληρούν τα χαρακτηριστικά που περιγράφηκαν και δεν αφορούν το ευρύ κοινό.

Θεσμικές παρεμβάσεις και τοποθετήσεις έχουν να γίνουν πάρα πολλά χρόνια, σίγουρα όχι κατά την ενήλικη ζωή της γενιάς μας. Δε γίνονται παρά μόνο αποσπασματικές δηλώσεις του εκάστοτε προέδρου του συλλόγου γύρω από φλέγοντα ζητήματα της επικαιρότητας και αυτά σε επίπεδο δηλώσεων.

Περνάω τις επόμενες κατηγορίες σε τίτλους λόγω έλλειψης χρόνου..

 

*Εκθέσεις αρχιτεκτονικού έργου >
παραδειγματική διοργάνωση ΣΑΝΑ, ΣΑΘ παλαιότερα,

ΕΙΑ < Βραβεία και Biennale Νέων σε περιοδική βάση και καλή διοργάνωση >

 

*Αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί >
ΔΟΜΕΣ, ιδιωτικοί /
GRA, ηλεκτρονικοί /
ΕΙΑ, /

 

*Περιοδικά > αρχιτεκτονικά
< Αρχιτεκτονικά Θέματα, Θέματα Χώρου και Τεχνών >
< ΔΟΜΕΣ > 
< Ελληνικές Κατασκευές, ΚΤΙΡΙΟ, >
<ένθετα κυριακάτικων εφημερίδων, εκλαΐκευση και τάση προς διακόσμηση>
<ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ - ΣΑΔΑΣ>
<Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΩΣ ΤΕΧΝΗ - ΣΑΘ / σταμάτησε>

 

*Εκδόσεις >
ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ
LIBRO
ΜΕΛΙΣΣΑ - Φιλιππίδης
ΝΕΦΕΛΗ

 

>Συνέδρια - σεμινάρια
Πραγματοποιούνται συνήθως επί πληρωμή και διακρίνονται σε δύο κατηγορίες.

Τα 'πανεπιστημιακά' που γίνονται συνήθως για την παραγωγή δημοσιεύσεων διδακτορικών και για κρίσεις πανεπιστημιακών.

Τα 'εκπαιδευτικά' που γίνονται συνήθως με τη μορφή ημερίδων ή σεμιναρίων για την απονομή 'άχρηστων' πιστοποιητικών και την εμπορική εκμετάλλευση του αρχιτεκτονικού 'προϊόντος'.

 

>Ομιλίες - διαλέξεις
Η συνηθέστερη, λόγω ευκολίας διοργάνωσης μορφή αρχιτεκτονικής εκδήλωσης.

Κυριαρχούν τα τμήματα Αρχιτεκτόνων, τα οποία ορθώς διοργανώνουν πληθώρα ομιλιών ελλήνων και ξένων αρχιτεκτόνων για την πληρέστερη εκπαίδευση των φοιτητών της Αρχιτεκτονικής αλλά και των επαγγελματιών.

Όσον αφορά τους Συλλόγους Αρχιτεκτόνων, το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, και πλήθος άλλων φορέων οι διαλέξεις αποτελούν μια εσωτερική ανακύκλωση ενός εγχώριου συστήματος συναδέλφων και συνήθως πραγματοποιούνται μεταξύ γνωστών και φίλων χωρίς ευρύτερο ενδιαφέρον.

Συχνά καλούνται αρχιτέκτονες του εξωτερικού, σε μια προσπάθεια διεθνοποίησης, όπου τα πράγματα είναι σαφώς καλύτερα, καθώς υπάρχει τουλάχιστον μια πνοή ανανέωσης και επαφής με διαφορετικές νοοτροπίες και κουλτούρες.

Το αποκορύφωμα της αρχιτεκτονικής του lifestyle αποτελούν οι διαλέξεις στο Μέγαρο Μουσικής, από τους star architects της αλλοδαπής όπου ξοδεύονται μεγάλα χρηματικά ποσά, με προφανή βέβαια συρροή κόσμου, αρκετών συνάδελφων και ακόμα περισσότερων πολιτιστικών μαϊντανών της πρωτεύουσας που απλά παρευρίσκονται σε μια ακόμα εκδήλωση.

Τα οφέλη για τον κλάδο των αρχιτεκτόνων είναι πενιχρά σε σχέση με τα ποσά που δαπανώνται, καθώς και τα μηνύματα προς την κοινωνία την οποία δε θέλουμε σε καμία περίπτωση να εκπαιδεύσουμε στην αρχιτεκτονική των star architects.

 

>EXPOS
Η απόλυτη εμπορευματοποίηση της αρχιτεκτονικής στην οποία η Ελλάδα έχει επιλέξει εδώ και πάρα πολλά χρόνια να μη συμμετέχει.

Στις μεγάλες EXPO που πραγματοποιούνται κάθε πέντε χρόνια ανά τον κόσμο πραγματοποιείται μια παράθεση αρχιτεκτονικών επεμβάσεων από τις χώρες που συμμετέχουν, κυρίως στα εξωτερικά περιβλήματα των αυτόνομων περιπτέρων αλλά και στο εσωτερικό τους.

Σε περιόδους οικονομικής κρίσης όπως η σημερινή αυτή η επιλογή μπορεί να χαρακτηριστεί ως συνετή.

Σε μια χώρα όμως που το βασικό προϊόν της οικονομίας είναι ο τουρισμός, η αξιόλογη και αρχιτεκτονικά ελκυστική παρουσία σε μεγάλα παγκόσμια γεγονότα θεωρείται επιβεβλημένη.

Αποτελούν εξάλλου μια ευκαιρία να μπει η Ελλάδα στον παγκόσμιο αρχιτεκτονικό τουριστικό χάρτη.

 

>Ταξίδια
Σε συνέχεια της ανάλυσης της έννοιας του αρχιτεκτονικού τουρισμού και για να μην αφήσουμε τους εαυτούς μας έξω από την κριτική.

Τα ταξίδια είτε αφορούν ομάδες φοιτητών και διοργανώνονται από τους εκάστοτε καθηγητές χωρίς την επίσημη συμμετοχή των Σχολών, είτε διοργανώνονται από τους τοπικούς συλλόγους αρχιτεκτόνων για τα μέλη τους, με τον Σ.Α.Θ. να έχει έντονη παράδοση σε αυτό, όπως και ο Σ.Α.Ν.Α.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η ύπαρξη του οργανισμού που έχουμε δημιουργήσει με τις συναδέλφους Σάντρα και Πάττυ, το ArchiTravel που διοργανώνει εκδρομές σε επιλεγμένους προορισμούς, είτε με αφορμή κάποιο συνέδριο ή έκθεση (π.χ. UIA ή EXPOS) είτε γενικότερα με την προϋπόθεση ύπαρξης αξιομνημόνευτης σύγχρονης αρχιτεκτονικής.

 

ΠΡΟΤΑΣΗ
Σε συνέχεια της προηγούμενης πρότασης για μια καλύτερη αρχιτεκτονική παρουσία στις EXPOS, πρέπει να διερευνηθούν οι δυνατότητες προβολής της ελληνικής αρχιτεκτονικής στο εξωτερικό και η δημιουργία μιας σειράς αρχιτεκτονικών οδηγών σύγχρονης αρχιτεκτονικής των ελληνικών πόλεων.

Η ομάδα του ArchiTeam που έχουμε δημιουργήσει στη Θεσσαλονίκη, προσπαθεί ήδη μέσα από το διαδικτυακό τόπο architravel.com να προωθήσει τη σύγχρονη αρχιτεκτονική των ελληνικών πόλεων στο εξωτερικό και παράλληλα να δημιουργήσει μια σειρά αρχιτεκτονικών εκδρομών με προορισμό την Ελλάδα σε συνεργασία με το συνάδελφο Μηνά Παπαδάκη, μέλους για την Αθήνα του πανευρωπαϊκού δικτύου των Guiding Architects.

 

>ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η Αρχιτεκτονική τα τελευταία χρόνια για λόγους μόδας και μιας απροσδιόριστης τάσης της εποχής 'πουλάει'. Αυτό φαίνεται από την υιοθέτηση των μηνιαίων σχετικών περιοδικών από όλες τις κυριακάτικες εφημερίδες, από τις αναρίθμητες εκδόσεις και μεταφράσεις βιβλίων από όλο και περισσότερους εκδοτικούς οίκους.

Πως μπορεί να προκύψει μια πρόταση μετά από μια κριτική επισκόπηση αυτού του είδους;

Μια προφανής παρατήρηση είναι ότι χρειαζόμαστε, με κάθε τρόπο, περισσότερη αρχιτεκτονική, αληθινή αρχιτεκτονική, κατασκευασμένη αρχιτεκτονική.

Η επόμενη παρατήρηση είναι ότι πρέπει να την διεκδικήσουμε, όχι μόνο θεσμικά αλλά από την ίδια την κοινωνία.

Όχι όμως διοργανώνοντας ακόμα περισσότερες ομφαλοσκοπικές εκθέσεις, ημερίδες, ομιλίες, θεματικές εκδόσεις και συντεχνιακές τηλεοπτικές εκπομπές.

Να ακολουθήσουμε το απλό και επιτυχημένο παράδειγμα του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Κύπρου, που πέτυχε πριν από μερικά χρόνια να αντιμετωπίσει επιτυχημένα το ίδιο ακριβώς θεσμικό πρόβλημα με εμάς, επιτυγχάνοντας πρώτα τη συναίνεση της κοινωνίας, στη συνέχεια όλης της πολιτικής ηγεσίας και τέλος τη θεσμική κατοχύρωση.

Όχι περιμένοντας τη συνέργεια των άλλων ειδικοτήτων, αλλά επιτυγχάνοντας πρώτα τη συνέργεια του συνόλου της δικής μας ειδικότητας..

Να εκμεταλλευτούμε την παρούσα κρίση και την μόδα που υπήρξε και υπάρχει για την αρχιτεκτονική και να εκπαιδεύσουμε τους Έλληνες με σωστά αρχιτεκτονικά παραδείγματα, αναδεικνύοντας όχι απλά την αναγκαιότητα του αρχιτέκτονα, αλλά τα συγκριτικά οφέλη που προκύπτουν από την παροχή υπηρεσιών μας χωρίς να επιβαρύνεται, λαϊκά ,η τσέπη του καταναλωτή.

 

 

Αλέξιος Βανδώρος,
Αρχιτέκτων

 

Σημείωση:
*οι κατηγορίες αυτές δεν αναπτύχθηκαν κατά τη δεκάλεπτη εισήγηση λόγω έλλειψης χρόνου. Αυτό δε σημαίνει ότι υπολείπονται σε βαρύτητα ή σημασία.
Γενικότερα η καταγραφή έγινε βάσει της τριβής του γράφοντα με τα ζητήματα της Αρχιτεκτονικής στο βαθμό που επιτρέπει η ηλικία και οι περιορισμένες εμπειρίες. Δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση πλήρη καταγραφή σε καμία από τις κατηγορίες που αναφέρονται.

Το κείμενο αποτελεί την εισήγηση του Αλ. Βανδώρου στο 11^ο Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό συνέδριο στη θεματική ενότητα: «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ  ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ» στην κατηγορία «Προβολή του αρχιτεκτονικού έργου (Αρχιτεκτονικός Τύπος, Εκθέσεις κλπ).»