Από τους βόρειους ανέμους του Κρητικού πελάγους στη φλόγα της γης του Λιβυκού

Ο οικισμός Παχεία Άμμος από τον λόφο των Γουρνιών με θέα προς την Θρυπτή. (φωτ. από Ε.Ο. Αγ Νικολάου-Σητείας)

Αρχές Ιούλη. Βλέποντας έξω τα ξερά χόρτα και τα καταπράσινα λιόδεντρα στην εύφορη κοιλάδα του μικρού αγροτικού οικισμού της «Παχείας  Άμμου», κτισμένης στο Κρητικό πέλαγος με τους βράχους,  πίσω από τους οποίους ήταν κτισμένη η αρχαία Μινωική πόλη των Γουρνιών(1),  ν' ασπρίζουν μες το γαλάζιο του ουρανού και το λευκό των σοβατισμένων σπιτιών που ανεβαίνουν  μέχρι το πλάι του λόφου,  αισθάνομαι μια ευτυχία καθώς ο πρωινός ήλιος σηκώνεται και οι βράχοι αρχίζουν ν' αχνίζουν....

Η ανασκαφή των Γουρνιών είναι ασυνήθιστη μια που η αμερικανίδα αρχαιολόγος Boyd Hawes (2) ήρθε μόνη της χωρίς σύζυγο το 1901 ως το 1904 στην Ελλάδα  γνωρίζοντας τα αρχαία ελληνικά, έσκαψε με τις συνεργάτιδές της,  οργανώνοντας με το πρότυπο μιας δημοκρατικής αρχαιοελληνικής πόλης τους κατοίκους  της (2). Σε αυτήν οφείλεται υποθέτω ο αρχαιοελληνικός τονισμός του ονόματος του οικισμού.

Χάρτης τμήματος Ανατολικής Κρήτης.

Το βράδυ κοιμηθήκαμε με ανοιχτό παράθυρο, ακούγοντας το κύμα να σκάει βαθύ, βορβοριστό στο ρηχό κόλπο της Παχείας Άμμου. Ρυθμικό κύμα ακούγεται και σήμερα το πρωί, όταν ησυχάσουν οι ήχοι του ανέμου.

Ένας κάκτος,  ένα «γιούκα» της αγάπης, έχει ανθίσει... Μίσχοι από μικρές καμπανούλες λευκές  κρέμονται από έναν κεντρικό μίσχο προς όλες τις κατευθύνσεις. Ανοιχτές, κοσμούν την κεφαλή του κάκτου.

Το αεράκι κάνει να λικνίζονται τα κλαδιά των λιόδεντρων, του φοίνικα και των ψηλών ηβίσκων του κήπου σαν σε μια θερινή συμφωνία. Ως και η μεγάλη αρροκάρια λικνίζεται ελαφρά στην κορφή της, ενώ τα κλαδιά της κινούνται σαν σε τοπίο υδρόβιο: ελεύθερα προς τα πάνω και κάτω. Μόνο τα άνθη του «γιούκα» στέκονται σχεδόν ακίνητα απολαμβάνοντας τη δροσιά στο τοπίο.

Παχεία Άμμος.

Άνθη του γιούκα
απολαμβάνουν δροσιά
μικρού ζέφυρου.

Απέναντί μου προς τα ανατολικά οι ιερές κορφές του όρους «Θρυπτή» (3) ζωντανεύουν ένα τοπίο αλόγιστο. Ο ήλιος που σηκώνεται αναδεικνύει τις πλαγιές της οροσειράς της «Θρυπτής» με τους ανεξάρτητους όγκους  της «θριμμένους»,  όπως σβήνουν απαλά μέχρι το επίπεδο της θάλασσας. Οι ορεινοί όγκοι πιο πίσω της είναι ξεροί και άδενδροι με απότομες κατεβασιές ενώ διασπώνται  καθώς ανοίγονται βόρια προς το Κρητικό Πέλαγος. Αυτούς τους ορεινούς όγκους  που τ' όνομά τους είναι «Ορνό» - που θα πει «Ορεινό» - θα προσπεράσουμε το απόγευμα για να πάμε οδικώς στην Σητεία και από κει στην Μονή Τοπλού.

Το σπίτι που μένω της φίλης μου είναι χτισμένο δυτικά στο ύψωμα, εκεί που αρχίζει ο λόφος των Γουρνιών . Από εδώ έχω αμφιθεατρική θέα της κοιλάδας.

Ήρθα ως εδώ!
Μου έδωσες το κλειδί
Σ' ευχαριστώ.

Σκίτσο  Μονή Τοπλού.

Η ελάχιστη απόσταση μεταξύ βόρειας και νότιας πλευράς της Κρήτης βρίσκεται σ' αυτό το σημείο της μικρής κοιλάδας που συνεχίζει από τον Κόλπο Μιραμπέλλου στο Κρητικό πέλαγος μέχρι την Ιεράπετρα στο Λυβικό. Η απόσταση δεν είναι μεγαλύτερη των 15 χιλιομέτρων και ο δρόμος ακολουθεί μια σχεδόν εντελώς ευθεία χάραξη.

Παρακάμπτοντας την πόλη της Ιεράπετρας οδηγείται κανείς ανατολικά προς τις φλογερές παραλίες : Φέρμα και Αγιά-Φωτιά...

Ιερές κορυφές!
Προστατεύει και θάλπει
Το όρος Θρυπτή.

***

Η ΠΑΡΑΛΙΑ ΣΤΟ ΛΥΒΙΚΟ «ΑΓΙΑ-ΦΩΤΙΑ»

Αγία Φωτιά παραλία.

Ξαναγυρίζω στην Αγια-Φωτιά! Τη παραλία μετά τα Φέρμα!
Ποιός είπε πως το τοπίο εδώ δεν είναι ιερό;
Θυμάμαι την παραλία με την δύση. Αύγουστος 1993. Αλμυρίκια στην παραλία, τώρα κομμένα. Μια διαμόρφωση ελαφριά υπερυψωμένη με πέτρες σχηματίζει τώρα ένα νέο επίπεδο. Εκεί έχει στηθεί  ένα υπαίθριο ξύλινο μπαρ για καφέ και αναψυκτικά. Καθίσματα που συνεχίζουν πάνω στην άμμο της παραλίας. Μια  παρέα αντρών κάθεται και συζητά, σχηματίζοντας ένα σχήμα σαν στρογγυλό βότσαλο και μιλά δυνατά.

Ανιχνεύω το τοπίο!

Αγία Φωτιά.

Τα μεγάλα αλμυρίκια που  παλιά στήναμε τις σκηνές μας από κάτω είναι τώρα άσχημα κομμένα. Η παλιά ταβέρνα απέκτησε έναν όροφο με ενοικιαζόμενα δωμάτια και κατασκεύασε έναν τεράστιο υπόστεγο χώρο  για να σερβίρει στη δροσιά. Στηριγμένο στον αναλημματικό τοίχο του δρόμου που οδηγεί μέχρι την παραλία. Κι άλλα κτίρια έχουν χτιστεί με ενοικιαζόμενα δωμάτια στο βράχο.

Οι τεράστιοι ογκόλιθοι στην παραλία φαίνεται να έχουν πέσει από ψηλά, από τα τεράστια βράχια. Είναι από συμπυκνωμένα υλικά άμμου και στρογγυλά μαύρα βότσαλα, αποτέλεσμα διάβρωσης  των ισχυρών ανέμων  που διασχίζουν διαρκώς την ρεματιά κι έρχονται από το βοριά,  από το Αιγαίο Πέλαγος. Ογκόλιθοι ξεφυτρώνουν γύρω από την μικρή ρεματιά με το ποταμάκι και την πρασινάδα ένα γύρω στο τοπίο. Μικρά παλιά αγροτικά σπίτια κτισμένα στη φυσική ρεματιά κι ένα εκκλησάκι: η Αγία Φωτεινή. Ξέρω! Οι Κρητικοί συνεχίζουν να ζουν με την παγανιστική πανάρχαια παράδοσή τους.  Η «Αγιά-Φωτιά»  έγινε  «Αγία Φωτεινή» και είναι η φωτιά του Λιβυκού που λατρευόταν κάποτε  όπως και τώρα στην αρχαία Ιεράπετρα...

Ένας τεράστιος ογκόλιθος σαν γλώσσα φωτιάς σκληρός ξεφυτρώνει  από τα πετρώματα πλάι στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο. Είναι εμφανής η οριζόντια διαστρωμάτωση των υλικών του από την αλλαγή των χρωματισμών του: βαθυκόκκινο της γης, καφέ, αποχρώσεις της ώχρας και γκρι του ασβεστόλιθου. Οι ογκόλιθοι  της ρεματιάς στεφανώνουν το τοπίο της θάλασσας (4).

Όμορφα παιδιά παίζουν τώρα στην θάλασσα.

Οι γονείς τους ξεκουράζονται ήσυχα στις ξαπλώστρες κάτω από τον ίσκιο της ψάθινης ομπρέλλας.  Παίζουν μπάλλα κολυμπώντας μαζί τους οι ντόπιες γυναίκες στη θάλασσα.  Μανάδες κρητικές  Μινωίτισσες με το εναργές, ανάερο λίκνισμα  στην κίνησή τους.

Μόλις κάνω μια βουτιά στο νερό ανακαλύπτω πως κάτι μέσα σ' αυτό κάνει τα πετρώματα να καίνε, το πέλαγος να αχνίζει και το τοπίο ιερό!
Έχουν μια παράξενη γλύκα τα νερά της θάλασσας.
Παράξενος κι ο κυματισμός του νερού.
Το πέλαγος Λιβυκό!

Ομπρέλες, άμμος
ήλιος καυτός, ξαπλώστρες
ατμοί Λιβυκού.

Η παραλία στο Λιβυκό «Αγία Φωτιά»

Επίλογος
Μόλις πριν τις εκλογές του Μαίου του 2012 έγινε γνωστή η ύπαρξη των τεράστιων ποσοτήτων υδρογονανθράκων και πετρελαίου κάτω από αυτά σ' αυτό το σημείο της Μεσογείου που ξεκινά από την Ιεράπετρα που φθάνει μέχρι την Αίγυπτο και την Κύπρο.  Έτσι δυστυχώς οι αρχαίοι πολιτισμοί γύρω από αυτά τα  κοιτάσματα θα  εμπλακούν σε ιδιαίτερες συνθήκες χωρίς εθνική ασφάλεια και ίσως πληρώσουν πολύ ακριβά την ύπαρξή τους.

Ανησυχώ μήπως μια οικολογική καταστροφή μαζί με τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης οδηγήσει σε μια εκτενέστερη  περιβαλλοντική καταστροφή στην νότια Κρήτη. Δεν υπάρχει άλλο προηγούμενο στον Ελληνικό χώρο ενός τέτοιου σημαντικού υποθαλάσσιου ορυκτού πλούτου, πλην της Θάσου. Αυτό που γνωρίζουμε μέχρι τώρα είναι πως τα κοιτάσματα παραμένουν σφραγισμένα για τον ελληνικό χώρο.

Η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων κάτω από το ασβεστολιθικό στρώμα, κάτω από την άμμο του βυθού της θαλάσσης, όμως δεν προκαλεί ιδιαίτερα μεγάλη επιβάρυνση για το περιβάλλον. Ο μακρύς χρόνος  επίσης της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων πιθανώς να κάνει ασύμφορη την εξόρυξη κοιτάσματος πετρελαίου που υπάρχει κάτω από αυτούς.

Είναι σημαντικό όμως να ξέρουμε την ιδιαιτερότητα της χώρας μας κυρίως στις περιοχές φυσικού κάλλους για να προστατεύσουμε την αυθεντικότητά της απέναντι σε διεθνείς προκλήσεις.

Αναστασία Πεπέ, Αρχιτέκτων Μηχανικός

 

Ίχνη γλάρων στην παραλία Αγία Φωτιά.

Παρατηρήσεις - Βιβλιογραφία
(1) H αρχαία μινωική πόλη των Γουρνιών είναι η πιο καλά διατηρημένη σήμερα μινωική πόλη που αναπτύχθηκε σε ορεινή περιοχή κυρίως ως βιοτεχνικό κέντρο από το 1600 π.Χ. ως το 1450 π.Χ. που καταστράφηκε αλλά ξανακατοικήθηκε. Το ανάκτορο είναι μικρό συγκριτικά με τα άλλα της Κρήτης (1/10 της Κνωσσού). Στην επόμενη περίοδο σημαντικό εύρημα  ήταν ένα δημόσιο ιερό σε δημόσιο χώρο έξω από το παλάτι με λατρευτικά αντικείμενα φιδιών- χθόνιων θεοτήτων αλλά και πουλιών.
(2) ««Κάποτε απαγορευόταν στις γυναίκες να κάνουν ανασκαφή-Σήμερα  η Αρχαιολογία γυναικοκρατείται» λέγεται το άρθρο της Ν. Κοντράρου-Ράσσια στην Ελευθεροτυπία  της 7 Μαρτίου 2013 σχετικά με το πρόσφατο βιβλίο της Δήμητρας Κοκκινίδου «Γυναίκες στην αρχαιολογία».

Ο αρχαιολογικός χώρος των Γουρνιών ανασκάφηκε το 1904  από μια από τις πρώτες γυναίκες αρχαιολόγους στον κόσμο, την αμερικανίδα αρχαιολόγο Μπόιντ Boyd Hawes. Έσκαψε  στα Γουρνιά της Κρήτης μόνη της, με συνεργάτες γυναίκες, την Blanche Wheeler και την Edith Hall. Χωρίς την έγκριση του τότε διευθυντή της Αμερικανικής σχολής γιατί ήταν γυναίκα και χωρίς την σκέπη του Έβανς, ξόδεψε  τα χρήματα της υποτροφίας της και έσκαψε στα Γουρνιά χρησιμοποιώντας  τους ντόπιους Κρητικούς  ως εργάτες. Τους  οργάνωσε σε κοινότητα με «βουλή» και «εκκλησία του δήμου» σύμφωνα με τα αρχαιοελληνικά πρότυπα μιας δημοκρατικής πόλης,  κάνοντας χρήση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας που η ίδια γνώριζε καλά. Σε αυτήν οφείλεται υποθέτω ο αρχαιοελληνικός τονισμός του ονόματος του οικισμού Παχεία Άμμος.
(3) Το Όρος Θρυπτής είναι προστατευόμενη περιοχή από τo δίκτυο Natura-2000 με κωδικό GR-4320005.
(4) «Οπου βλέπετε όμορφο τοπίο να ξέρετε ότι υπάρχει επικινδυνότητα(σεισμολογική), γιατί η ομορφιά του τοπίου έγινε από δυναμικές κινήσεις: Ιόνια νησιά, Κρήτη, τα όμορφα νησιά της χώρας μας. Διαφορετικά θα ήμασταν Σιβηρία. Θα ήμασταν μία έρημος όπου δεν κινείται απολύτως τίποτα», σημείωσε ο σεισμολόγος ευρωβουλευτής Σταυρακάκης Γ. «Η ευρωπαϊκή πλάκα έχει ξεκολλήσει και βυθίζεται νότια της Κρήτης» σε διημερίδα με θέμα «Ατυχήματα, Καταστροφές και Επαρχιακά Μέσα Ενημέρωσης» στα Χανιά Κρήτης.(Μάιος 2013).